czwartek, 25 grudnia 2014

Mitologia:    Nowy Rok

 

Według naszej rodzimej  tradycji indoeuropejskiej (i słowiańskiej), na zimowym Święcie Zmarłych, czyli po chrześcijańsku „Wigilii” kończył się okres panowania „Starego Roku”. Symbolem czci oddawanej w tym dniu minionym przodkom, przebywającym w zimnej i smutnej Krainie Zmarłych „Nawii”, jest urządzana dla nich uczta, znana nam dzisiaj jako „wieczerza wigilijna”, w czasie której żywi członkowie rodu (rodziny) ugaszczali dusze swych zmarłych przodków, pozwalając im się ogrzać przy domowym ognisku ("Dziady"). To dla nich dostawiano na stole osobne dodatkowe nakrycie, to oni mieli być podczas tej uczty owymi „niespodziewanymi gośćmi”, czy też „spóźnionymi wędrowcami”, jak eufemistycznie próbuje się dzisiaj omijać starożytną prawdę.

Według indoeuropejskiej jeszcze, choć późniejszej tradycji, w dniu przesilenia słońca, tzw „Dniu Słońca Niezwyciężonego” (po łac. „Sol Invictus”), najdawniejszy indoeuropejski „bóg płodności” Jarri, przechodził proces swojego odrodzenia (w wersji dawniejszej Słońce). „Stary bóg”, czyli Stary Rok odchodził, zwyciężony przez swą młodszą hipostazę, „Nowego, młodego Jarriego”, czyli Nowy Rok. Przez cały okres zimy (symbol śmierci) pozostanie on jednak w stanie swoistego „letargu” (utajenia wegetacji roślinnej). Dopiero na wiosnę, gdy „dojdzie do młodzieńczych sił sprawnych”, - „zmartwychwstanie” i uzyska rzeczywiste panowanie nad światem, wraz z objawieniem się nowej wegetacji przyrody. Niekonsekwencja ta jest dosyć późnej chronologicznie natury i powstała wskutek nałożenia misterium "zmartwychwstania" na misterium "odrodzenia się Słońca". W pierwotnej bowiem wersji mitologicznej, owo "zdarzenie mityczne" miało miejsce wiosną, jako że w kultach agrarnych Nowy Rok przypadał na wiosenne zrównanie słońca i pokrywał się z początkiem wegetacji roślinnej. Pozostałością tego pierwotnego stanu jest do dzisiaj wiosenne misterium "śmierci i zmartwychwstania", znane w chrześcijaństwie Wielką Nocą. 

Jarri był bogiem niezmiernie starożytnym. Jego postacią w mitologiach był Kozioł (stąd np. Kozioł-Turoń wśród słowiańskich „kolędników”, nawiązujący także do postaci boga świata zmarłych Welesa, jako że obie te postaci mityczne mają tę samą genezę. W mitologiach różne hipostazy tego samego boga „przenikają się wzajemnie” i uzupełniają, ponieważ ich pierwowzory, sięgające niezmiernie starożytnych czasów, "rozdzielają się" z czasem na kilka "postaci potomnych", o nieco odrębnych cechach i nowych imionach. Dlatego zresztą mitologie są tak bardzo niejasne i zawierają obok siebie wiele, często splątanych ze sobą i sprzecznych wątków (vide mitologia grecka, ale także i germańskie, celtyckie, a nawet słowiańskie).  W wielu mitologiach indoeuropejskich (i nie tylko), owa hipostaza „Ognistego Węża” (syna „Wielkiego Węża” i „Matki Ziemi”), panującego nad światem wegetacji roślinnej i będącego zarazem „bogiem wojny”, nosiła różne imiona. W hetyckim był to właśnie „Jarri” i „Telipinu”, w słowiańskim „Jaryło”, „Jarun” i „Jarowit”. Jest on tym samym bogiem, co grecko-frygijski Attis, Marsjas, Zagreus i Dionizos, italski Liber, a szczególnie pierwotny Saturn (jego geneza od "sata" - zasiew), germański Jarl i Baldr, fenicko-syryjsko-grecki Adonis, egipski Ozyrys, syryjsko-fenicko-babiloński Tamuz, pierwotny semicki Jarhibol z Palmyry, a nawet fiński Leminkajnen.

Pierwotne imię tego boga weszło też do różnych języków indoeuropejskich jako synonim „Nowego i Starego Roku”. Stąd też w słowiańszczyźnie np. „jar i jarzyna” - to wczesna wegetacja roślinna, wiosna (należy zawsze brać pod uwagę powyższą przesłankę, że w kultach agrarnych to właśnie wiosna była „Nowym Rokiem”), oraz w językach germańskich Nowy Rok (i rok w ogóle), to „Jahr”, „Year”, „New Year”.  A w jakim terminie był on obchodzony w różnych kulturach i systemach religijnych, to już sprawa drugorzędna.

W związku więc z faktem, że Nowy Rok rozpocznie za dni kilka panowanie nad Światem, miłym czytelnikom mojego Bloga składam tutaj najserdeczniejsze życzenia :

Happy New Year !!! Szczęśliwego Nowego Roku !!!








wtorek, 23 grudnia 2014

Dawniej, a dziś

Fabryka Wentylatorów OWENT i dom Świątkowskich 


W budynkach byłej Elektrowni miejskiej, po pd stronie szosy krakowskiej, w latach 50-tych XX wieku powstało nowe państwowe przedsiębiorstwo, Olkuska Fabryka Wentylatorów. W latach 80-tych tegoż wieku została ona przeniesiona i rozbudowana na nowym miejscu przy Al. Tysiąclecia. W pozostałych po niej budynkach przy ul. Kazimierza Wielkiego i w nowo zbudowanych obok, rozwinęła się prywatna działalność handlowa.


   













  58. Nowy budynek handlowy  (z lewej) i budynki byłej Fabryki Wentylatorów (z prawej)
 w roku 2014 (strzałki ukazują przebieg dawnej szosy krakowskiej) (fot. Ryszard Maliszewski) 




  59. Fabryka Wentylatorów część wsch. (pocz. lat 80-tych XX w.) (źródło: Piotr Nogieć,
        Internet, "Olkusz na starej fotografii I", Olkuszanin.pl)   
 59B. Była Fabryka Wentylatorów w 2009 r. (z lewej) (fot. Ryszard Maliszewski)
 59C. Była fabryka w 2009 r. (z prawej) (fot. j.w.)
 



























  60. Zach. część Fabryki Wentylatorów pocz. lat 80-tych XX w. (była Dyrekcja i Portiernia)
         (źródło: Piotr Nogieć j.w.)
  60B. Zach. część tych zabudowań w r. 2009 (fot. Ryszard Maliszewski)
  60C. Była Dyrekcja i Portiernia F-ki Wentylatorów 2014 r., i nowe kamienice (fot. j.w.)


















61. Dom Świątkowskich przy ul. Partyzantów (lata 20-te XX w.) (źródło: PTTK Olkusz, 
      "Przegląd Olkuski", "Poznaj z nami dawny Olkusz", Emilia Kotnis-Górka)
61B. Ten sam dom od pn. 2009 r. (fot. Ryszard Maliszewski)
61C. Zewn. klatka schodowa tego domu 2009 r. (fot. j.w.)
62. Nowe kamienice, bloki i dom Świątkowskich od pd. 2009 r. (fot. j.w.)

































piątek, 19 grudnia 2014

Dawniej, a dziś 

Fabryka Wyrobów Metalowych "Lender"

  
Przedwojenną Fabrykę Naczyń Aluminiowych „Lender” („Lender i Syn”) wspominałem już w cyklu „W cieniu fabryki” w artykule Nr 1. „Dawna fabryka c.d.”, jako przyłączoną po II wojnie w 1948 roku do Olkuskiej Fabryki Naczyń Emaliowanych (dawniej „Westen”). Od tej chwili nosiła ona już inną nazwę, „Polmet”. Tutaj uzupełniam tamte, skąpe dosyć informacje, niedawno publikowanym w Internecie dodatkowym materiałem fotograficznym i własnym kartograficznym, aby przybliżyć zainteresowanym tę tematykę, mało bowiem dzisiaj osób w Olkuszu fabryczkę tę pamięta, a jeszcze mniej może dokładnie wskazać jej lokalizację i wygląd. Nawet ja, wymieniony wydział olkuskiej fabryki pamiętam dosyć słabo, a w związku z nieposiadaniem jego oryginalnego planu, zmuszony byłem wykonać go jako „szkic z pamięci”, na bazie ogólnodostępnej mapy satelitarnej. Nie jest on więc za bardzo dokładny w szczegółach, bo pamięć bywa zawodna. Może jeszcze ktoś kiedyś uzupełni te braki, albo zdobędzie autentyczne dawne plany wspominanej fabryki. Ponieważ „znikła ona z powierzchni ziemi” zupełnie niedawno, bo w latach 80-tych XX wieku, wielu żyjących obecnie byłych jej pracowników wspomina ją zapewne z nostalgią, podobnie jak „Emaliernię”, i lepiej pamięta, niż ja . Może więc wśród nich znajdzie się jakiś lepiej zorientowany „recenzent” mojej rekonstrukcji. [autor]


Jako fabryka wyrobów z aluminium wymieniona była Fabryka „Lender” już w Wiadomościach Urzędu Patentowego [Udzielono 7.5 1932. 17b6 16423. Olkuska Fabryka Wyrobów Aluminjowych i Metalowych. Lender i Syn (Olkusz, Polska)] – patrz internetowe źródło:


Wszakże inne źródło internetowe:
wymienia J. Lendera także jako przedwojennego właściciela tartaku. Najprawdopodobniej więc Josek Lender, wcześniej właściciel tartaku w Olkuszu, rozwinął tutaj swoje przedsiębiorstwo, zakładając ponadto wspólnie z synem wymienioną fabrykę.



53. Widok z terenu Fabryki „Westen” na północ 1938 r. (W tle widoczne:
      1. Willa „Lender”, 2. Zach. skrzydło Fabryki „Lender”, 3. Wsch. skrzydło
      F-ki „Lender”, 4. Portiernia F-ki „Lender”, 5. Elektrownia miejska,
    6. Dom Świątkowskich, 7. Stara kamienica narożna ul. Partyzantów) (źródło: Piotr Nogieć,  Internet   „Olkusz na Starej Fotografii I”)




54. Lokalizacja Fabryki „Lender” (Ryszard Maliszewski 2014, „szkic z pamięci”
       na bazie mapy satelitarnej Google)




55. Willa Lendera (w tle zachodnie skrzydło F-ki „Lender” (fot. przedwojenna)
      (źródło: Dariusz Kmiotek, Olkusz na starych widokówkach, PHU Dikappa, 2005)

Oprócz znanych mi osobiście po wojnie rodzin Florków i Kocybów (innych zamieszkujących tu rodzin nie znałem), w domu „Lendera” po II wojnie mieszkał także znany w świecie „Olkuszanin z Hollywood”, producent filmowy, Leszek Kałuża (info wg źródła j.n.):




55B. Zachodnie skrzydło F-ki „Lender” przed wojną (fot z arch. rodziny Florków,
       „Przegląd Olkuski” „Poznaj z nami dawny Olkusz”, „Ciekawostki fotograficzne”,
        Emilia Kotnis-Górka)




55C. Ul. Składowa i Partyzantów przed wojną (za narożnymi kamienicami
       w tle F-ka „Lender” i jej portiernia (źródło: z arch. Piotra Nogiecia OSF I)




55D. Ta sama ulica 2009 r. (w tle bloki mieszkalne) (fot. Ryszard Maliszewski)




56. „Willa Lendera” „Polmet” lata 50-te XX w. (fot. Leopold Florek, z arch.
       rodziny Florków, „Przegląd Olkuski” „Poznaj z nami dawny Olkusz”,
       „Ciekawostki fotograficzne”, Emilia Kotnis-Górka)




57. Wyburzanie ostatniego, zachodniego skrzydła F-ki „Polmet”, nowe bloki
      przy ul. Korczaka, lata 80-te XX w. (źródło: z arch. Piotra Nogiecia OSF I)



























57B, 57C., 57D. i 57E. To samo miejsce 2014 r. (fot. Ryszard Maliszewski)
















57F. i 57G. Bloki ciąg dalszy, wylot ul. Kazimierza Wielkiego 2014 r. (fot. j.w.)

wtorek, 16 grudnia 2014

Panoramy IV.

Widok ze wzgórza nad Skalską c.d. (fot. Tadeusz Barczyk)

1. do 21. Widok od Pomorzańskiej Góry po okręgu od pn. do zach. (Dom Kultury) 2014 r.

 










sobota, 13 grudnia 2014