czwartek, 30 listopada 2017


Dawniej, a dziś - Rynek - Pierzeja północna c.d.


535. Końcowe kamienice pierzei pn Rynku I wojna światowa 
        (źródło: zbiór Krzysztofa Kocjana, z arch. austriackiego, Internet, Ziemia Olkuska)
535B. Rok 1918 (źródło: zbiory PTTK Olkusz, publ. Ziemia Olkuska)
535C. Rok 1918 (źródło: Przegląd Olkuski, publ. Olgerd Dziechciarz)
535D. Wizyta gen. Hallera 1919 r. (źródło: zbiór PTTK Olkusz)
535E. Fot. przedwojenna (źródło: zbiory PTTK Olkusz, Ziemia Olkuska) 





































536. Podobne ujęcie okres przedwojenny (źródło: j.w.)
536B. Targ na Rynku 1934 r. (źródło: zbiory NAC)
536C. Te same kamienice okres międzywojenny (źródło: zbiór Piotra Nogiecia,
          Internet, OSF I)
536D. i 536E. Manifestacja na Rynku tu przed wojną (źródło: publ. Emilia Kotnis-Górka)






























537. Kamienice na Rynku, okres okupacji (źródło: publ. Emilia Kotnis-Górka,
       Przegląd Olkuski)
















538. i 538B. Kamienice po wojnie, pocz. lat 60-tych i 60-te XX w. (źródło: zbiór Pawła Barczyka)
539.  Lata 80-te XX w. (źródło: publ. Emilia Kotnis-Górka)
539B. Lata 90-te XX w. (źródło: publ. Tomasz Musiałek, Ziemia Olkuska)




























540. Końcowe kamienice pierzei 2009 r. (fot. Ryszard Maliszewski)
540B., 540C. i 540D.  Końcowe kamienice pierzei pn. 2016 r. (fot. Ryszard Maliszewski)
540E. i 540F. Rok 2017 (fot. j.w.)


















Logo NAC: 


czwartek, 23 listopada 2017

Starożytności małopolskie” – 5. Z Nekanda Trepki:

O Macieju Zastawie plebejskiego rodu, który pod szlachcica Ptaczka się podszywał [1]

Zastawa zwał się długo Maciej. Potem od r. 1628 Ptaczek sobie tytuł przybrał. Przejrzawszy w herbarzu Paprockiego (…) że ten dom z Rusi zszedł, on i do herbu tych wtrącieł się, i do tytułu, udając, iż tamtego domu jest, co sroga nieprawda, bo znano ojca jego dobrze, że beł rodzic z zagród od Książa Wielkiego w krakowskiej ziemi. Ciesielstwa wyuczeł się i rabiał , zwano go Matys Kasza cieśla, który z Książa Wielkiego do Krakowa udał się ciesielstwo robić. Mieszkał w Krakowie w kamienicy księdza opata jędrzejowskiego na Grodzki ulicy, przeciw Św. Jędrzejowi, circa 1610 żyw beł. Miał i żonę z Książa. Znają tam w Książu rodzinę jego i są jeszcze dotąd. Mieszkał w domkach w Ciasnej ulicy w Krakowie komorą za Św. Trójcą circa 1604, potem na Kleparzu, na Krowodrzy rzeczonym przedmieściu, trzymał zaś, jak cieśla, młyn w Zielonkach pod Krakowem; wiedzą i tam o tym, zaś na Krowodrzej potem mieszkał circa 1623 i tamże mieszkając umarł ten Kasza cieśla.


    1. Kraków, panorama XVII/XVIII w. (źródło: Internet, str.:

Ten syn jego Maciej począł się go beł przeć. Przestał bywać beł u tego ojca, Kasze, z którego łaski przyszedł beł do chleba, bo kupieł mu beł konia, wziąwszy Maćka ze szkoły suknie sporządzieł i wyprawieł służyć. W kilka lat beł ten syn jego u pana pod Jędrzejowem za pisarza prowentowego, Gregier go zwano. Tam kilka lat będąc, kradał grubo tego pana, który pan nierychło postrzegł onej kradzieży, dał go wsadzić i licem doszedłszy tego, miał go dać obwiesić, aż go z księdzami jędrzejowskimi wyprosieł niejaki Foltynek, co się Powsińskim zwał (…) To beło circa 1612.


    2. Jędrzejów klasztor cystersów (dzisiaj) (źródło: Internet, Wikipedia)

Ten Zastawa zwał się zawsze Maciej, trzymał arendą od opata jędrzejowskiego dwie mile od Krakowa Przestańsko i Zagórzyce, mieszkał z małpą jakąś , udawał, że mu żoną beła. Trzymał potem w Rusi od pani Ptasinej, starościny lubaczowskiej wieś circa 1616. Tam pojął beł w służby drugą żonę, Sobańską niejaką i tamże w Rusi porodziło mu się kilka dzieci: Jędrzej, Janek i Jurek.

Potem trzymał na Podgórzu circa 1626 i anno 1628 Lipnicę, miasteczko pana Lubomirskiego, z rąk jurgielniczych pana Falibogowych. Tamże pod Sączem kupieł beł od Chłopickiego wioskę Żegocin anno 1628. Obaczeł beł go w Sączu ślachcic jeden z krakowskiej ziemie i przywitał go Zastawą, a ten do ucha mu przychyliwszy prosieł, aby go nie tak, ale Ptaczkiem zwał, mówiąc, że „dla pewnych przyczyn tak się nazwałem”. Trzymał zaś anno 1630 plebaniją pod Żarnowcem na Łaniech. Wygnał go z niej w rok ksiądz Szypowski, kanonik kielecki. 
 

    3. Lipnica Wielka koło Sącza współcześnie (źródło: Internet, str.: http://odkryjorawe.pl/orawskie-wsie/lipnica-wielka.

    Postrzelał beł Brzezińskiego niejakiego. Odpowiedał mu kijami go zabić Brzeziński drugi, co na Tęczynie beł urzędnikiem, i odsądzieli go beli ćci na kapturowych sądach w Krakowie o to anno 1633 po Trzech Królach. Mieszkał wtedy najmem na Kleparzu na Długi ulicy u Wyki mieszczanina i anno 1634.
Siostra jego rodzona jedna na Kazimierzu u Krakowa za siedlarzem aboli rymarzem, druga w Krakowie za hajdukiem Stanisławem Strzelcem. Wyjął beł ten to Zastawa z metryki kościelnej u Wszech Świętych 1584, co tam krzcono dzieci Zastawie de domo Ptaczków, i udawał że to tego nazwanego i siostry jego , si credere fas est, bo mógł Zastawa jaki inszy Ptaczek na ten czas to krzcić swe dzieci. Synowie ci trzej tego Ptaczka: Jędrzej miał lat 14 anno 1634, Janek miał lat 12, uczeł się, na Ukrainę zajechał służyć anno 1639, Jurek miał lat 7, przy ojcu beł mieszkającym na ten czas na Kleparzu; beła i matka żywa.

Pojmał go beł, tego Macieja samego o nieuczynienie liczby ksiądz biskup krakowski Zadzik.
W Lipowcu więzieniu beł, w którym podziębiał się anno 1636, przed Gody uciekł jakoś z więzienia i leczeł się na odzięblinę w Wieliczce. Za Św. Florianem u Krakowa w domku jednem umarł, nie wyleczeł się po Godziech 1637. Sama zaś, wdową będąc, ostatek, co miała, przepieła, a mieszkała komorą na Kleparzu przed sławkowską broną, a kur..eła się i chowała sobie z Kleparza miejskiego synka Strychowskiego, co kilka razy siedział w zamku krakowskim na garło o rozbój i o złodziejstwo. Udawała, że się z nim omężyć miała. Tak słuszna, co się co k..wa ze złodziejem pojąć się mają. Gorzałką na każdy dzień spijała i tabakiem. Synowie ci jej przy niej się wałęsali i ten pan miłośnik i anno 1639.”


4. Lipowiec zamek (współcześnie) (źródło: Internet, Wikipedia)


Źródło:. [Walerian Nekanda Trepka „Liber chamorum” , 649-651]


(Ilustracje i podkreślenia dodane przez autora Bloga)

[1]. „Prawdziwi” Ptaczkowie byli herbu Kownia.

czwartek, 16 listopada 2017

Pradzieje Małopolski –
Paleolit górny – 5. Cz. V. Kultura oryniacka właściwa



Zespoły oryniackie [1]



I. Informacje o kulturze:
Wszelkie informacje o kulturach kręgu oryniackiego zawarłem właściwie we wcześniejszych rozdziałach. Tutaj powtarzam jedynie najbardziej ogólne, dotyczące kultury oryniackiej właściwej, znanej z wielu stanowisk polskich. Niniejszy rozdział (i kilka następnych) traktuje w dalszym ciągu o ratowniczym znalezisku z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa.

Ludność kręgu oryniackiego zajmowała tereny bardzo zróżnicowane. Zasiedlała chętnie wysoczyzny lessowe zajmując punkty silnie eksponowane (np. Kraków-Góra Bronisławy, Sowiniec, Piekary, Kraków-ul. Spadzista), często odległe nawet od cieków wodnych, co sugeruje znajomość metod gromadzenia wody. Spotykamy osadnictwo tundrowe oraz stepowe i leśne. Zakładano obozowiska otwarte, z tradycyjnymi szałasami-namiotami, a nawet budowlami ziemiankowymi, jak i jaskiniowe, trwałe i sezonowe. Praktykowano przede wszystkim myślistwo. Polowano intensywnie na mamuty, nosorożce włochate, hieny, niedźwiedzie jaskiniowe, jelenie, tury/żubry, konie, koziorożce, renifery i inne. W kulturach oryniackich występują początki sztuki. [1] Typowe zespoły oryniackie znamy w Polsce np. z Krakowa-Zwierzyńca i Piekar (o czym już było).


I. Obróbka skór w górnym paleolicie (źródło: Internet, Zdenek Burian, malarstwo)



Muzea Pradziejów Małopolski i inne:


II. Inwentarze i znaleziska luźne:














1. i 1B. Wyroby krzemienne do obróbki skór, kości i drewna, typowe nie tylko dla oryniaku Przylasek Rusiecki koło Krakowa (Małopolska, Dolina Wisły) (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne.). [2]
  1. do 7). Skrobacze różne odłupkowe, niektóre zębato-wnękowe
    Takie narzędzia, chociaż są także typowe dla kultury oryniackiej właściwej, spotyka się w różnych innych epokach i różnych kulturach. Dla porównania zamieszczam niżej ilustracje podobnych artefaktów z innych źródeł:















































 2., 2B., 2C., 2D., 2E., 2F., 2G. i 2H. Podobne skrobacze oryniackie i graweckie (Zach. Europa) (źródło: [3])



2J. Kościane „berło” oryniackie (Zach. Europa) (źródło: [3])


3. U góry skrobacze oryniackie Kraków Zwierzyniec (Małopolska) (źródło: przypis [1] )

 

4. Zasięg oryniaku w Polsce (źródło: [1] str. 132)



III. Datowanie:
Podając za Kozłowskimi można określić wiek znaleziska kultury oryniackiej z Przylaska Rusieckiego na przedział ok. 28 do 25 tysięcy lat pne. , a bliżej ok. 26 tys. lat pne. [1]


5. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)


Przypisy i Bibliografia:

[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977

[2]. PMA Kraków. Zespół pochodzący ze żwirowni z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa w Pradolinie Wisły, zebrany luźno w l. 1974-76, w partii żwiru budowlanego. Z tego powodu niemożliwy do precyzyjnej oceny i opracowania. W roku 1977 znalezisko odrzucone przez kustosza Muzeum Archeologicznego w Krakowie St. Kowalskiego ze składu zespołów przeznaczonych do ekspozycji, z racji zmieszania inwentarza oraz niepewnej pierwotnej lokalizacji, czyli zupełnego braku „metryczki”. W związku z tym opracowane tylko „ratowniczo i domyślnie”.
1)., 2). itd. do 7). Skrobacze odłupkowe, w tym zębato-wnękowe, używane w oprawie (patrz niżej) lub bez, charakterystyczne dla kultury oryniackiej i innych kultur. Niektóre drobno retuszowane, brak jednak retuszu typowo oryniackiego, co świadczy o późnej fazie oryniaku zespołu.
Wszystkie artefakty wykonane z takiego samego krzemienia brązowego, zapewne miejscowego, jak inne z Przylaska Rusieckiego.

Opisywany ratowniczy zespół zawierał na pewno więcej artefaktów, lecz w tej partii żwiru znalazła się zapewne tylko część. Z powodu przemieszania tego materiału nigdy nie uda się ustalić czy wszystkie okazy należy łączyć ściśle z kulturą oryniacką właściwą, jednak wszystkie dostawy żwiru wykazują podobne cechy, co świadczy o dostarczeniu go z tego samego miejsca. Tylko ostatnie dostawy, zawierające bardziej drobny żwirek bez otoczaków, z domieszką grubego piasku, są powierzchniowe, młodsze i w nich to właśnie znajdowały się okruchy ceramiki „łużyckiej”, a brak artefaktów krzemiennych. Tak więc opisywany zespół można traktować jako jednolity, zawierający znaczny procent wyrobów przewodnich dla oryniaku. Mocno charakterystyczne dla oryniaku są tu np wiórki typu Krems-Dufour, drapacze pyskowate oraz skrobacze zębato-wnękowe . Inne typologicznie artefakty zespołu z Przylaska Rusieckiego będą omawiane w następnych artykułach. Z całości materiału można wysunąć wniosek, że zespół ten może być pozostałością obozowiska jednosezonowego oraz „jednoziemiankowego” o charakterze „domowym”, na co wskazuje obecność wielu narzędzi „skrobiących”. Obecność wielu narzędzi typu zębato-wnękowego potwierdza późne datowanie zespołu i pozwala go łączyć z fazą oryniaku 5. Najprawdopodobniej (zważywszy materiał, w którym znaleziono ten zespół) krzemnica ta musiała znajdować się w pobliżu dawnej terasy zalewowej Wisły i w czasie następujących potem wezbrań rzeki została pogrzebana następnymi warstwami osadów. Właśnie ludność z grupy Krems-Dufour preferowała osadnictwo w dolinach rzek, w przeciwieństwie do ludności typowo oryniackiej, z upodobaniem zasiedlającej jurajskie wierzchowiny wapienno-lessowe.



6. Sposób oprawiania pod. narzędzi (w taki kościany, rozszczepiony uchwyt wciskano poziomo   krzemienne narzędzie [wg analogii ze znal. neolit.]) (źródło: [4])

    Jako znalezisko o niepewnej metryce nie może być dowodem na stałe zamieszkiwanie tutaj (w Dolinie Wisły) ludności omawianej kultury, ale może świadczyć o sezonowym pobycie na tym terenie człowieka oryniackiego podczas zlodowacenia północnopolskiego Wurm (może w fazach Arcy lub Stillfried B, na co wskazuje obecność charakterystycznych zwierząt: mamut i koń), prowadzącego tutaj wówczas gospodarkę zbieracko-łowiecką w chłodnym klimacie peryglacjalnym, w środowisku tundry parkowej i na przemian leśnym, z sosną, brzozą i wierzbą. Jednak w związku ze składem inwentarza, zbliżającym się mocno do zespołów Krems-Dufour, można (w porównaniu do innych opisywanych tu znalezisk kultury oryniackiej, datowanych zwyczajowo na ok. 28 tys. lat p.n.e.) zaniżyć datowanie inwentarza z Przylaska Rusieckiego do ok. 26 tys. lat p.n.e. (środek Stillfriedu B). Z powodów wyszczególnionych na początku omówienia, istnieje jednak w odniesieniu do tego zespołu możliwość mylnego rozpoznania kultury lub kultur.

    7. Podobny typ środowiska dzisiaj (źródło: Wikipedia)







Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora !!

czwartek, 9 listopada 2017

Dawniej, a dziś - Rynek - Pierzeja północna c.d.


531. i 531B. Pierzeja pn. c.d. 1934 r. (źródło: Zbiory NAC)
531C. i 531D. Te same kamienice okres okupacji II wojna (źródło: Emilia Kotnis-Górka, 
          Przegląd Olkuski, "Poznaj z nami..", "Okres okupacji")

 



















532. i 532B.Dawne przedproże i schody do piwnicznego sklepu przed 
          dzisiejszą linią domów (wykopaliska archeol.) (źródło: Internet, Facebook,
           Ziemia Olkuska)
















533. Zabytkowy portal renesansowy w pierzei pn. 1927 r. (źródło: Internet,
        Ziemia Olkuska)
533B., 533C. i 533D. Ten sam portal w latach 2016 i 2017 (fot. Ryszard Maliszewski)




































534. i 534B. Ostatnie kamienice przed ul. Floriańską, okupacja (źródło: Emilia
          Kotnis-Górka, Przegląd Olkuski, "Poznaj z nami..", Okres okupacji")
534C. Te same kamienice lata 70-te XX w. (źródło: Internet, Ziemia Olkuska)
534D. i 534E. Kamienice 2016 i zabytkowy Portal 2017 (fot. Ryszard Maliszewski)










































Logo NAC: