Drobne rycerstwo
średniowieczne
25. Boguccy
zapomniani i Salomon herbu Łabędź z Bogucina:
1.
Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwisko Bogucki, wg normalnych
zasad gramatycznych powstawało każdorazowo w średniowieczu od
nazwy wsi: Bogucice (w pow.
pińczowskim nad Nidą i wielickim nad Rabą) oraz Bogucin
(w lipnowskim, płońskim i
inne), a w naszym regionie Bogucin w
pow. olkuskim gmina Rabsztyn.
Źródła historyczne podają
niewiele informacji o przedmiotowej wsi . [5]
Herbarze polskie wymieniają
kilka rodzin tego nazwiska różnych
herbów, a to: Abdank, Dębno, Krzywda, Rawicz, Ślepowron, , Radwan,
Szeliga i Topór, nie wymieniając jednakowoż żadnej
rodziny Boguckich z Bogucina olkuskiego.
Jest jednak oczywistym, iż w czasach nie ujętych przez źródła
jacyś rycerscy właściciele przedmiotowej wsi istnieli (o czym
świadczy jej nazwa) i należało by rodzinę tę określać jako
„ongiś drobno rycerską”,
której klejnot w przeciągu wieków uległ zapomnieniu..
[4] [6]
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku,
wymienia w Polsce 9726
osób noszących nazwisko Bogucki, ale są to wszystko Boguccy z
innych terenów. [9]
Jako wieś, należał
już Bogucin koło Olkusza w czasach „przed Długoszowych” do
dóbr klasztornych, jednak są wzmianki w źródłach historycznych
wyraźnie stwierdzające, że cała ta wieś była we
wcześniejszym średniowieczu w posiadaniu rycerskich właścicieli.
W czasach Długosza
należała do krakowskiego mieszczanina i szlachcica Salomona herbu
Łabędź (nobilitacja ??) [patrz dalej [13]]. Zagadkowo jednak
przedstawia się zarówno sprawa pierwszych
właścicieli przedmiotowej wsi, jak i wymienionych
przez źródła dalszych.
[*]
Nazwa miejscowości, wg
gramatycznych zasad nazewnictwa, oznaczała pierwotnie „gródek
Boguty” (nieznanego nam ze źródeł historycznych rycerza o
imieniu „Boguta” czyli „Bogusław lub tp.”) i funkcjonowała
zapewne jeszcze przed lokacją samej wsi, ale kim mógłby ów Boguta
być w historycznej przeszłości – nie wiadomo. Teoretycznie
więc, potomkowie owego rodu mogli by już nazywać się
„z Bogucina”, czyli Boguccy. Jakiego oni jednak mogli być
herbu (bo w tamtych odległych czasach mało który rycerz
pieczętował się już klejnotem) – nie wiadomo. Nie wiadomo
również, gdzie ów „domyślny” gródek był zlokalizowany
(zapewne na jakimś wzgórzu, ale w pobliżu ewentualnego źródła
lub cieku wodnego). Jednak wyżej przytoczone przeze mnie wywody są
tylko hipotezą.
1. Typowy gródek
rycerski (tzw „stożek”) (źródło:
autor Wojciech Maniak,
Zagadnienie
ewentualnie używanego dawniej przez nich herbu (o ile go już mieli)
jest więc dzisiaj niejasne. W związku z informacją Długosza o
krakowskim mieszczaninie-szlachcicu Salomonie herbu
Łabędź, jako właścicielu Bogucina,
można by założyć, że zwyczajem drobnego rycerstwa mogli
„Boguccy” przyjąć
„sztucznie” taki właśnie herb, ale
przypuszczenie to nie jest poparte żadnymi dowodami, a ponadto,
jakiekolwiek ich związki krewniacze z w/w są raczej mało
prawdopodobne. [*]
2.
Herb i zawołanie (?)
Herbowy
ród Łabędziów, najbardziej rozpowszechniony był w ziemi
krakowskiej i sandomierskiej. Herb Łabędź przedstawia w
polu czerwonym łabędzia srebrnego.
W
klejnocie ma takiego samego łabędzia. [4] [6]
Znane
są średniowieczne pieczęcie tego herbu, np.: 1257 Adama
Lenartowicza, kasztelana krakowskiego, czy pieczęcie możnowładczego
rodu Duninów. Pierwsza zapiska sądowa wymieniająca herb
Łabędź pochodzi z 1406 roku. Herb występuje w „Klejnotach”
Długosza, Herbarzu Złotego Runa i in.
2. Herb Łabędź
(czyżby ewentualny [?], były herb „Boguckich” [?]) (źródło:
„Wikipedia”)
3.
Gniazdo rodziny „Boguckich”
Rodowym gniazdem
domyślnych „Boguckich” z olkuskiego byłaby więc (jak to już
wyżej wspomniano) wieś Bogucin w pow. olkuskim woj. krakowskiego.
O
miejscowości tej informacje odnajdujemy w różnych historycznych
źródłach. Dosyć oszczędnie mówi o niej praca zbiorowa polskich
historyków, sukcesywnie wydawany przez PAN „Słownik
historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, który
pod hasłem Bogucin podaje: [14]
(1243 Bogucin, 1273
Bogehim z DHn. 7, Bogucino, Bogucyn, Bogudzyn) 3 km na N od Olkusza.
1492 n., 1581 pow. krak. (RP s. 173, ŹD s. 30); 1470 n. par.
Olkusz (DLb. 2 s. 199).
Własn. kl. Cyst. w Mogile, później szlach., następnie król.
w stwie rabsztyńskim. 1243 Bolesław Wstydl. uwalnia
dobra kl. w → Mogile, m. in. B., od budowy grodów i wypraw poza
ziemię krak., z obowiązkiem jednak udziału w wojnie obronnej, od
stróży, przewodu, z wyjątkiem przewodu ryc., mianowicie przewozu
mąki, dziczyzny, ryb, więźnia skutego i złota oraz nadaje imm.
sąd. (Mog. 18);
1266 tenże potwierdza przyw. z
1243.
Interpolacje dotyczą zwolnienia od: powozu, stanu, narzazu w postaci
krowy i owcy i od bobrowego, opuszczone jest wyliczenie wypadków, w
których ludzie klaszt. są obow. do przewodu ryc. (Mog. 27
interpolowany); 1273 tenże bierze w opiekę kl. w → Mogile z
wszystkimi dobrami, m. in. z B. za Przeginią (Mog. 32); pewni
rycerze krak. idąc za radą bpa Pawła [z Przemankowa] wyruszyli
„cum tota potencia sua” do ks. opolskiego Władysława. Jednakże
ks. Bolesław [Wstydl.] wysławszy wojsko przytrzymał ich na polu k.
B. i w stoczonej 2 VI silnej walce wielu z obu stron poległo (MPH 2
s. 841-2; 3 s. 175; DHn. 7 s. 182-4); 1291 Wacław król czeski
potwierdza przyw. Leszka Białego z
1225 zatwierdzający kl. w
→ Mogile posiadanie m. in. B. za Przeginią i nadający zwolnienia
od pewnych ciężarów oraz imm. sądowy (Mog. 4, transumowany przyw.
z 1225 falsyfikatem z końca XIII w.); 1294 tenże zezwala kl. w →
Mogile lokować na pr. niem. szereg wsi, m. in. B. (Mog. 42); 1315
Jan zw. Ursus pleb. z Mstyczowa rezygnuje na rzecz kl. mog. z
roszczeń do źrebu przyległego do wsi B. (Mog. 48);(...)” [14]
Słownik Geograficzny
Królestwa Polskiego pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego
również bardzo lakonicznie wspomina zlokalizowaną w olkuskim
miejscowość, mogącą być wg nazwy gniazdem ewentualnej miejscowej
rodziny Boguckich.
„Wieś rządowa, pow. olkuski, gm.
Rabsztyn, par. Olkusz. W 1927 roku było tu 35 dm. i 231 mk.”
[5]
Jako wieś „rządowa”, czyli
dawniej królewska, wieś Bogucin
należąca wcześniej do dóbr rycerskich, popadła w zachłanne ręce
klasztoru mogilskiego już 1273 roku. (!!!) Jednak przed 1315 rokiem
część tej osady była (jeszcze – przyp. mój) w rękach
prywatnych (…) natomiast w czasach późniejszych wieś przeszła
do królewszczyzn skupionych przy zamku rabsztyńskim. [„Dzieje
Olkusza...” [7]]
Informacje z „Dziejów Olkusza...”
i „Słownika geograficzno-historycznego” przytacza także w swoim
artykule w „Przeglądzie Olkuskim” z października 2015 r. Olgerd
Dziechciarz. [15]
„Najważniejsze
wydarzenie w dziejach Bogucina miało miejsce 2 czerwca 1273
r. W dniu tym na terenie wsi stoczona została bitwa między wojskami
księcia Bolesława Wstydliwego a zbuntowanym wobec niego rycerstwem.
Przypomnijmy, że były to czasy rozbicia dzielnicowego. Ze związku
z Kingą Bolesław Wstydliwy nie miał potomstwa, gdyż związek ten
był - jak mówią przekazy „non consumatum” (w trakcie wizyty w
Polsce w 1999 r. papież Jan Paweł II wyniósł Kingę na ołtarze).
Bolesław postanowił więc przekazać władzę nad najważniejszą
dzielnicą krakowską księciu sieradzkiemu Leszkowi. Części
szlachty się to nie spodobało stąd i bunt, któremu przewodził
biskup Paweł z Przemankowa. W jednej z kronik czytamy (po łacinie),
że wojska księcia Bolesława rozbiły na polach pod Bogucinem
(Boguczin) buntowników, którzy zdążali w kierunku Opola, gdzie
mieli zamiar połączyć się z wojskami księcia opolskiego
Władysława, by wtedy razem z nimi wkroczyć do Małopolski. Inna
wersja mówi, że oddziały buntowników zdołały już wcześniej
dotrzeć do biskupiego Sławkowa, którym władał Paweł z
Przemankowa lub nawet Opola i połączyć się z oddziałami księcia
opolskiego. Bitwa pod Bogucinem byłaby więc stoczona w momencie,
gdy buntownicy już wkroczyli do Małopolski. Jeszcze w październiku
tego samego roku Bolesław Wstydliwy podjął odwetową wyprawę. W
1274
Bolesław Wstydliwy i Władysław opolski zawarli pokój; książę
opolsko-raciborski zrzekł się pretensji do tronu krakowskiego,
natomiast książę krakowski wyraził zgodę na korektę granic
(zamianę ziemi chrzanowskiej, na tereny pomiędzy Skawą a
Skawinką). Niestety, jak dotąd badania naukowe nie natrafiły na
miejsce,
w
którym stoczono tę bitwę. Ewentualne badania archeologiczne
obejmować musiałby duży obszar.
Usytuowana na wzgórzu wieś, co jest rzadkością,
mogła - zdaniem archeologów D. Rozmusa i J. Rosia - stanowić jeden
z elementów wczesnośredniowiecznego systemu obronnego - przesieki,
o której istnieniu mają świadczyć takie nazwy jak: Zawada, Osiek,
Ostrężnica (gm. Chrzanów), a dalej koło Bydlina: Zawadka i
Krzywopłoty.”
3.
Lokalizacja wsi Bogucin w olkuskim (źródło:
Google Maps)
4. Krajobraz okolicy
Bogucina współcześnie (widok z drona, u dołu zamek rabsztyński,
u góry przedmieście Olkusza i Bogucin)
W związku z faktem, iż artykuł
niniejszy traktuje przede wszystkim o domyślnej rodzinie Boguckich,
a nie - założonego w 1225 roku klasztoru mogilskiego, nie
przytaczam o tym kościelnym latyfundium bliższych, żadnych
informacji. Dobra takie przechodziły na własność klasztoru
często drogą nadań, ale niektóre drogą wymuszeń, darowizn i
oszukańczych machinacji. [Wikipedia]
4. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Jak to już wyżej wspomniałem, dobra
Bogucin w olkuskim od czasów
najdawniejszych należały do dóbr rycerskich, ale już od XIII
wieku notuje się tutaj własność klasztorną.
Informacje te oparte są częściowo na klasycznym
źródle historycznym, które wymienia niezbyt szczegółowo
późniejszych właścicieli Bogucina.
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w
średniowieczu [14]:
„
1430 Andrzej z B. (GK
4 s. 55);
1470-80 dz. Salomon mieszcz. z Krakowa. Dzies. snop. i kon. z
ł. kmiecych wart. 3 grz. plebanowi w Olkuszu (DLb.
2 s. 199);
1492 -3, 1498-9, 1508 pobór z B. w stwie rabsztyńskim z 4 ł.;
1494, 1496-7 pobór z 4 ł. (RP
s. 173, 188, 34, 4, 334, 203, 66, 105);
1509 Zygmunt Stary zezwala Spytkowi z Jarosławia kaszt. krak.
wybrać 2000 fl. na potrzeby wojny wołoskiej z zamku Rabsztyn i
przynależnych mu wsi, m. in. z B.
(MS 4, 9048);
1529 dzies. snop. wart. 10 grz. łącznie z Kluczami plebanowi
w Olkuszu (LR s. 80);
1530 pobór w B. z 1 ł. (RP
k. 3).”
© 2010-2016 Instytut Historii Polskiej
Akademii Nauk
Jak
wynika z powyższego, bardzo skąpego wykazu
[usunięto część sygnatur tekstów źródłowych – przypis mój],
wymieniony
tutaj rycerski właściciel Bogucina należał do rycerstwa raczej
niebogatego, stale zagrożonego wypadnięciem ze stanu.
O wymienionym w 1430 roku „Andrzeju z Bogucina”,
poza tą wzmianką nic więcej nie wiemy. Czy miał on jakiekolwiek
związki krewniacze z wymienionym dalej byłym mieszczaninem
krakowskim, Salomonem herbu Łabędź, również nic nie wiadomo.
Tradycyjnie, „kontakty” dziedziców Bogucina
często obfitowały zapewne w ostre spory i zatargi natury
graniczno-majątkowej z właścicielami klasztoru mogilskiego,
Cystersami.(patrz wyżej).
Po tym czasie nie ma Bogucin już nic wspólnego z
rodzinami rycerskimi , bo należy do niegrodowego starostwa
rabsztyńskiego.
*******
Rodziny
rycerskie z Bogucina pod Olkuszem „trzymały”
więc wieś (oraz jej części jedynie około kilka wieków, po
czym przejęli Bogucin starostowie
rabsztyńscy, posiadając go aż do schyłku Rzeczypospolitej.
O rodzinie Boguckich z
tego terenu nikt więc już odtąd nie mógł mówić. Podobnie
zresztą nie miała już dalszego ciągu rodzina po Salomonie z
Bogucina.
5. Oblężenie zamku, miniatura
średniowieczna (źródło:
Wikipedia)
„BOGUlCN
Pr./Olk. p. Olkusz.
Dług.
Salomon h. Łabędź mieszcz. krak. II.
195. 9.
Poza
tym, w innym źródle wymienia Krzepela jedynie Boguckich herbu
Szeliga z Wielkopolski i Boguckich
herbu Krzywda, Rawicz i Ślepowron z Mazowsza. [13]
Przypisy i
Bibliografia:
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
[12]. Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne
źródła internetowe
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora