Dawne rodziny 2. „W las niejako kontrowersyjny”...
(pochodzenie
rodzin, losy w Olkuszu, koligacje)
Autor:
Ryszard Maliszewski
Od
autora: [Ponieważ początkowy artykuł Nr 1. niniejszego cyklu
traktował bardziej
o
historii dworku olkuskiej rodziny Janikowskich, niż o dziejach jego
właścicieli,
dopiero
w artykule Nr 2. zdecydowałem się zamieścić wstępne uwagi do
tegoż cyklu,
noszącego
ogólny tytuł „Dawne rodziny”.
Omawiać
w nim zamierzam najwcześniejsze informacje, dotyczące „pojawienia
się na horyzoncie”miasta Olkusza w wiekach XVIII-tym i XIX-tym
niektórych dawnych rodzin olkuskich, przede wszystkim tych, z moją
rodziną skoligaconych. W związku zresztą ze
wspomnianymi koligacjami rodzinnymi ośmielam się w ogóle materiały
te publikować żywiąc
nadzieję, że dalecy potomkowie wspominanych „antenatów”,
przyjmą ode mnie te
informacje z zainteresowaniem i wdzięcznością. O ile nie, to z
góry przepraszam za
moją śmiałość, podkreślając, iż dalsze losy ich rodzin nie
były przeze mnie śledzone.]
Wstęp
W
początkach XXI wieku, wieku dynamicznie rozwijającej się nauki,
równie dynamicznych
przemian społecznych na świecie i wszechobecnej komputeryzacji
obejmującej wszystkie dziedziny
życia i gospodarki, wspominanie o „szlacheckich korzeniach”
rodziny wydaje się anachronizmem.
Ponieważ jednak aktualny dla każdego wieku stan, w jakim dana
rodzina się znajduje
jest wynikiem skomplikowanych procesów i uwarunkowań historycznych,
tworzących dla
owego stanu zarówno podłoże jak i tło, - nie można omawiać
dziejów tej rodziny bez sięgnięcia do
głębszych jej korzeni. Temu właśnie celowi służyć ma
aktualnie rozpoczęty przeze mnie cykl artykułów, zatytułowany
„Dawne rodziny”, dotyczący nie tylko historii małopolskiej
gałęzi mojej rodziny, ale i także rodzin, dawniej z nią
powiązanych.
Motywem przewodnim wszystkich części niniejszego cyklu
jest w zasadzie tzw.”tradycja”,
przy
czym nie rozchodzi się tu jedynie o tradycję rodziny, ale także o
tradycje warstwy społecznej
z
jakiej ona się wywodzi, tradycję rodu, do którego przynależy, a
nawet tradycję „gniazd rodzinnych” i ich społeczności.
Tradycja, należąca zasadniczo do czynników cementujących
wewnętrzną spójność rodziny, często „przegrywa” w życiu z
innymi siłami, powodującymi rozpad tych rodzin i grup społecznych,
do których należały. Pewne elementy działania takich sił
zaznaczają się jaskrawo w okresach wojen i innych gwałtownych
zaburzeń jakim podlega życie, gdy to „człowiek staje się
człowiekowi wilkiem”. Dzięki jednak cementującej roli tradycji,
najczęściej świat nawraca do idei solidarności, naród pozostaje
narodem, nawet po długich latach nieistnienia państwa, a
solidarność wewnątrzrodzinna może nadal przejawiać się w
hołdowaniu słynnemu powiedzeniu : „przecież to nasza krew ...”.
Zakres tematyczny niniejszego opracowania oparty jest w
zasadzie tylko na historii mojej rodziny „po mieczu”, według
nazwiska. Informacje dotyczące innych, wspominanych tu rodzin, w
jakiś sposób związanych z rodziną Maliszewskich, potraktowane są
wyłącznie jako uzupełnienie tematu. W latach 90-tych minionego
stulecia , gdy rozmawiałem w Dziale Planowania Przestrzennego
(poszukując tutaj dostępu do dawnych map) z panem Mieczysławem
Karwińskim i Zdzichem Filipskim, pan Mieczysław gratulował mi
i życzył powodzenia w moich badaniach genealogicznych, „zamawiając
z góry” u mnie ewentualną publikację tych materiałów w Olkuszu
„na przyszłość”. Nie przewidywał wtedy (zresztą ja także
nie), że ta praca pochłonie w efekcie ładnych 30 lat mojego życia
(od ok. 1985 roku), ale pracując jeszcze i wychowując dzieci mało
czasu można było poświęcać na badania. Dzisiaj, gdy udało mi
się „jako tako” cel mój osiągnąć, czasy się zmieniły,
nastała „wszechwładna królowa - komercja” i inne już osoby w
Olkuszu „decydują o tym, co tutaj może być publikowane, a co
nie”. Zresztą okazało się również, że historia własnej
rodziny jest na tyle osobista, iż nie powinna być właściwie nigdy
publikowana szerzej, niż w obrębie rodziny. Mimo to, ponieważ
„zawiera się w niej także ładnych 250 lat historii Olkusza,
decyduję się publikować najbardziej ogólne, historyczne wątki
dziejów mojej rodziny w mieście.
Ponieważ
czasy bezinteresownej działalności na niwie historii niestety
bezpowrotnie już minęły, dostrzegłem, że na tzw „wolnym rynku”
w tej dziedzinie amator mojego pokroju nie ma żadnych szans
przebicia, czego doświadczyłem dzięki pewnej osobie zupełnie
niedawno. Na szczęście nowa rzeczywistość przyniosła nam ze
sobą także i takie narzędzie, które może być dostępne dla
wszystkich (Internet). „Siedząc w Internecie” i korzystając z
niego na starsze lata już ponad osiem lat, postanowiłem zatem owo
narzędzie wykorzystać i dlatego moje wspomnienia oraz zdobyte
przeze mnie materiały historyczne mogą tutaj „ujrzeć światło
dzienne”. Życząc ewentualnym czytelnikom miłej lektury,
zapraszam do zapoznawania się z tematem. Zakończyłem już cykl
artykułów o dawnej fabryce „Westen” (i „OFNE), a na
zamieszczonym tutaj niedawno pierwszym artykule „Dworek
Janikowskich” rozpocząłem nowy cykl, zatytułowany „Dawne
rodziny”.
Omawiane
tutaj będą przede wszystkim dzieje rodzin tylko „w zaraniu ich
olkuskich dziejów” i tylko od czasów „ujętych już” księgami
Urzędów Stanu Cywilnego, co w polskiej rzeczywistości oznacza
najwcześniej wiek XVII, a „większościowo”, dopiero schyłkowe
lata I Rzeczypospolitej u schyłku wieku XVIII. Urzędowy obowiązek
spisywania takich ksiąg, wraz z nadaniem proboszczom parafii
statusu Urzędników Stanu Cywilnego wprowadził bowiem dopiero
Napoleon Bonaparte wraz z utworzeniem Księstwa Warszawskiego.
Wcześniej były one prowadzone nie we wszystkich parafiach i w
zupełnie dowolny sposób. Nie zajmuję się tutaj jednak dalszym
rozwojem wspominanych rodzin olkuskich, łamiąc tę zasadę jedynie
wobec osób bardziej „publicznych”, szerzej znanych w historii
Olkusza.
Akta Miasta
Olkusza:
W toku poszukiwań
historyczno-genealogicznych w bliższych i dalszych archiwach,
ogromną pomocą okazały się dla mnie odnalezione w Archiwum
Państwowym w Chrzanowie Akta Miasta Olkusza, w tym „Rachunki
Leśne” (patrz Bibliografia). Przyniosły mi one sporo szczegółów
do dziejów wielu rodzin, wspominanych dalej przeze mnie w następnych
artykułach cyklu.
Pod względem administracyjnym XVIII-wieczny Olkusz, aż
do schyłku Rzeczypospolitej stanowił miasto królewskie w granicach
województwa i powiatu krakowskiego. Z ramienia władcy objęty był
zatem administracją starosty krakowskiego i sądownictwem
krakowskiego sądu grodzkiego.
Władzę
sądowniczo-administracyjną w mieście sprawował wójt z ławnikami.
„Władzę ustawodawczą i administracyjną w mieście sprawowała
rada miasta (od czterech do sześciu rajców), z wybieranym na ogół
co roku burmistrzem, którą to funkcję pełnili kolejno rajcy. Oni
też byli odpowiedzialni przed królem za terminowe wpłacanie
podatków państwowych nakładanych na miasto. W latach 1761-1785 (a
może i dłużej) funkcję wójta miasta Olkusza pełnił Antoni
Kościański (Kościeński, Kościński – różnie w różnych
źródłach), herbu Rogala z Olkuskiego. [Chrzanowski]
Burmistrzowie
wybierani przeciętnie co rok, często wybierani byli po raz wtóry i
kolejny.. Wśród rajców powtarzają się u schyłku XVIII wieku
nazwiska osób z rodzin, niedawno przybyłych na teren olkuski:
Maderski, Mogilski, Burakowski, Gołasiewicz, Janikowski (pisarz
miejski) i inne. [1]
W
owym czasie wybierano do władz miasta 4 ławników i 6 rajców,
zgodnie z dokonaną regulacją władz miejskich. W ramach tejże
regulacji określono wzajemne kompetencje centralnych władz
skarbowych i starosty krakowskiego, oraz powołano leśniczych do
ochrony i eksploatacji lasów miejskich. [2]
Nazwisko
wymienionej wyżej rodziny, według źródeł heraldycznych pisane
bardzo różnie, bo wcześniej nawet jako „Kosiński i Kościeński”,
przynależne było szlacheckiej rodzinie herbu Rogala „z
olkuskiego”, co wyraźnie stwierdza w swoim Herbarzu Władysław
Chrzanowski, odróżniając tę rodzinę od Kościeńskich herbu
Wczele z płockiego. Nie przytacza jednak Chrzanowski nazwy
miejscowości, z której ona się wywodzi. Jedynie Lista rodzin
szlacheckich wymienia w 1786 roku Kościeńską Mariannę, wdowę w
Gorzenicach (Gorenicach), Kosieńskiego Józefa (rok ?) w majątku
Moskorzew/Dzierzgów jako Komisarza powiatów księskiego i
lelowskiego, oraz Jana Kosińskiego jako dyspozytora w majątku
Kule/Częstochowa. [3]
Co ciekawe, w Olkuszu Kościńscy, mimo przyjęcia prawa
miejskiego nigdy nie utracili swojego szlachectwa (jak np.
Maliszewscy po Macieju Maliszewskim, moim trzecim pradziadku), tylko
stale pisani byli w źródłach jako szlachta (aż do dzisiaj
przysługuje im ta godność).
Według DORO i Geneteki Kościeńscy Kościńscy
znani są przede wszystkim z Olkusza. Już w
średniowieczu
w roku 1491 w składzie władz miasta, jako burmistrz wymieniony jest
Jan Kościeński, tenże sam jest burmistrzem jeszcze w roku 1493.
[1]
W
Genetece w XVIII wieku wymienia się ich tutaj np. w aktach USC
zmarłych, w roku 1734 zgon „bezimiennego” Kościeńskiego (akt
nr 322), a w 1737 Wojciecha Kościeńskiego (akt nr 582). Wymieniony
wyżej wójt Olkusza, Antoni Kościński zmarł w 1801 roku (akt nr
106).[8]
Natomiast
w roku 1765 żeni się w Olkuszu (akt nr 129) Jacek Kościński z Ewą
Surkowską, a w 1783 Mikołaj Kościński z Reginą Balicką (akt nr
30). [tamże
i nast.]
Wczesne narodziny dzieci z tej rodziny w Olkuszu to:
Dane dotyczące urodzonego dziecka
Dane dot. rodziców (nie podano)
Z
powyższych danych wynika, że Kościeńscy Kościńscy są jedną z
najstarszych rodzin terenu olkuskiego, na przestrzeni wieków mieli
stale coś wspólnego z olkuskim górnictwem i osiedli w Olkuszu co
najmniej dwukrotnie, po raz pierwszy w średniowieczu, po raz drugi
około 1730 roku, ale jaki tutaj mieli majątek, - nie wiem
dokładnie. Jedynie z akt Olkuskich (Lustracja i Tabela czynszów)
wiadomo, że był Antoni Kościński właścicielem kopalni kruszcu
na terenie Olkusza, wszakże nie wiadomo w którym miejscu.
[4] oraz
kamienicy i dwu domów drewnianych w południowej pierzei rynku pod
Nr 3, w północnej pierzei pod Nr 18 „kamienicy Myszyńskich w
posesji Kościńskiego”, pod Nr 19 „kamienicy Kościńskiego (żyd
Jakob Moszkowic ma szynk [propinuje trunek szlachecki]”), a pod Nr
29 „kamienicy Kościńskiego jeszcze niewyreperowanej”. [tamże]
Natomiast
w ul. Krakowskiej miał dwa domy Walenty Kościński pod Nr Nr 40 i
41.[tamże]
Gdzie zamieszkiwali inni, wymieniani wyżej Kościńscy
– nie wiem. Rodzina ta uległa później jeszcze dosyć znacznemu
rozrodzeniu ; do dzisiaj jej reprezentanci zamieszkują w Olkuszu,
jednak ich dzieje nie są już przeze mnie „śledzone”. Zapisali
się w historii Olkusza jako rodzina „znaczna”, mecenasi sztuki
(zbiory malarstwa Płonowskiej) itp. Nieżyjący
już od 2000
roku Ignacy Kościński walczył w czasie II wojny światowej w
szeregach AK (pseud. „Kary”). Współcześnie z wymienionej
rodziny pochodzi znany w Olkuszu malarz, Zdzisław Kościński.
[*]
1.
Rynek olkuski u schyłku XVIII wieku (źródło:
Akwarela Zygmunta Vogla,
Internet, str.:
http://www.polskiemuzy.pl/Oferta.aspx?mas=%2096&kat=114&page=8&id=PMA056&AspxAutoDetectCookieSupport=1
„Rachunki
Leśne Miasta Olkusza”:
Od
kilku „ładnych” wieków trwały na olkuskim terenie bezustanne
spory między Olkuszem i niegrodowym Starostwem Rabsztyńskim,
intensywne już w czasach starosty Seweryna Bonera (1534 r.),
pragnącego niemal „gwałtem” przyłączyć miasto do starostwa,
a to na podstawie twierdzenia, że teren pod miasto został niegdyś
„wykrojony” z posiadłości starostwa. [5]
Nie
mniej dynamiczne spory o grunty i granice toczyły się pomiędzy
Olkuszem, a właścicielami innych szlacheckich dóbr w sąsiedztwie
miasta, np. spór z właścicielem Bolesławia, Chełmskim, czy inne.
[6]
W „Rachunkach Leśnych Miasta Olkusza” odnajdujemy
np. takie dwa wpisy leśniczego z kwietnia
1795 roku (pisownia oryginalna): - „W.P.
Mal(cz)(si)(sz)ewski (?) z Niesułowic w przeszłym miesiącu in
marta odważył się w las niejako kontrowersyjny Niesułowski zwany
Pod Górkami apsolutnie zajechać z Szorami w samą złą chwilę
wyciął drzewa sosnowego sztuk 11 będąc sam, przy tym i zabrał.
Tego dnia postrzeżona szkoda przez Leśnych Leśniczego. Rekwizycyja
była, odpowiedział Wlmny Mal(?)ewski, że granice moje dalej są
oznaczone przez Wl. Otfinowskiego od którego kupiłem wieś z lasem,
rąbać będę zawsze, gdy mi wypadnie potrzeba. Już kilka tygodni
jak odjechał Wny Mal(?)ewski z Niesułowic, dotąd nie ma żadnej
napaści. Rekwirowałem, aby drzewo oddał, nie chciał, albo to: do
czasu rozprawy zostawił w całości, teraz niewiem jaką da
odpowiedź za powrotem, o czym jw. Panu rapportuję”
„Z Niesułowic WPan Mal(?)ewski Burgrabia wrywając
się w Lasy w niejakiej Kontrowersyji zostające y wyciął był już
11 sztuk drzewa. Za rekwizycyją moyą z Woytami Leśnymi przyrzekł
zachować w całości, nietykać y poddaństwu swemu zakazał”
Zagadkowo
przedstawia się przytoczone tutaj nazwisko owego szlachcica, gdyż z
przyczyny niezmiernej „gryzmołowatości” pisma leśniczego,
zupełnie nie można prawidłowo go odczytać: czy ma ono brzmieć
„Malczewski”, „Malsiewski”, czy „Malszewski”. Z
niewyraźnych tych zapisków wynika, że być może jakiś
Maliszewski
,
był u schyłku XVIII wieku właścicielem połowy wsi Niesułowice
pod Olkuszem, zakupionej od nieznanego mi bliżej z innych źródeł
Otfinowskiego.
Z
faktu, że szlachcic ów pojechał po drzewo do lasu osobiście, sam,
- wynika, że po pierwsze, chciał rzecz załatwić potajemnie, bo
granice były tutaj niedokładnie określone i prawdopodobnie
chodziło o kradzież drzewa z lasu miejskiego, po drugie zaś,
musiał być to szlachcic niezamożny, bo gdzieżby „większy
pan” rąbał drzewo samodzielnie, bez pomocy „poddaństwa swego”?
Jednak
źródło to nie podaje nam bezspornych dowodów na istnienie w tej
okolicy Olkusza „innych jakichś Maliszewskich”, a to z powodu
bzdurnego faktu, że pan leśniczy bazgrał w księdze raportów, jak
„kura pazurem”, i że nie podał imienia owego szlachcica,
nazywającego się może jednak Malczewski
(bo nazwiska „Malsiewski” i „Malszewski” po prostu nie
istniały w dawniejszych wiekach). U Rymuta np. „Malszewski”, w
XX w. w Polsce - zaledwie 14 osób - świadczy o sztuczności lub
zniekształceniu nazwiska Maliszewski lub Maleszewski.
Z
rodziny Maliszewskich
herbu Gryf z Podlasia
pochodził np. prawdopodobnie daleki dosyć krewniak mojej olkuskiej rodziny, Józef
Maliszewski z Łosic, Pilicy (może i z Blanowic koło Zawiercia).
Tenże ożenił się na bliskim Olkuszowi terenie i utrzymywał
podobno kontakty z olkuskimi Mroczkowskimi i z Maliszewskimi „z ul.
Żuradzkiej”. Metryka jego ślubu w parafii Kromołów podaje:
„Akt
małżeństwa Nr 30 z dnia 3 marca 1851 roku. Uroczystość zaślubin
między : Wielm. Józef Maliszewski, kawaler, podpisarz Sądu Pokoju
Okręgu Pilickiego, w Pilicy zamieszkały, urodzony
w
Łosicach gubernia lubelska, syn Bonifacego, assesora Trybunału,
podsędka okręgu siedleckiego, radcy honorowego i Zofii z
Ostrowskich, lat 27 mający – Rozalia Augusta Bronisława Drake,
panna,
w Blanowicach przy ojcu, dziedzicu dóbr zamieszkała, urodzona w
Warszawie, córka Jana,
radcy
komisji KP (?) i Józefy z Heppenów, lat 29 mająca. Zapowiedzi 19,
26 stycznia i 2 lutego
w
parafiach Kromołów i Pilica. Zezwolenie Komisji Rządowej
Sprawiedliwości wydane w War-
szawie
30 listopada (12 grudnia) 1850 roku dla nowozaślubionego (do
allegatów dołączony doku-
ment pozwolenia
K.Rz.Sprawiedliwości)” (na temat takich zezwoleń – patrz
przyszły Rozdz. Nr 8 niniejszego cyklu).
Oprócz
mojego czwartego pradziadka, Józefa Maliszewskiego, przybyłego do Starostwa Rabsztyńskiego może bezpośrednio z
Podlasia, albo z Mazowsza i prawdopodobnie służącego w młodości w Pomorzanach u starosty Stanisława Kostki
Gadomskiego jako jakiś młodszy zarządca w tej wsi (patrz następny Rozdział Nr 3
cyklu, zatytułowany „Ze szlacheckiego dworku do miasta”), oraz
pochodzącej od jego brata (?) Kazimierza gałęzi przegińskiej rodziny,
- na terenie Małopolski i świętokrzyskiego, występowali w
majątkach szlacheckich także i „inni” Maliszewscy, wszakże
tego samego herbu Gryf. Byli np. nawet na Podkarpaciu. [**]
Im bliżej jednak w świętokrzyskiem
Mazowsza, „mieszają” się oni często z jeszcze innymi
Maliszewskimi herbu Godzięba z Mazowsza i Ziemi Dobrzyńskiej, co
nie ułatwia ich identyfikacji w źródłach metrykalnych, a raczej
ją „zaciemnia”, szczególnie przy braku faktycznych metryk
(regestry są bardzo niedokładne). Jest rodzin tego nazwiska na tyle
dużo, że np. Słownik nazwisk Kazimierza Rymuta podaje w końcu XX
wieku aż 9935 osób wtedy żyjących w Polsce, z czego oczywiście
najwięcej na Mazowszu i Podlasiu.
*****
Natomiast
o rodzinie Malczewskich
na naszym terenie (i ogółem w Małopolsce) nie można przytoczyć
tutaj zbyt szczegółowych informacji. Herbarze wymieniają kilka
rodzin Malczewskich, a to herbów: Abdank, Korczak, Lubicz, Łabędź
i Tarnawa. Zapewne potomków wszystkich tych wymienionych rodzin pod
koniec XX wieku, wymienia Kazimierz Rymut w swoim Słowniku nazwisk
- 4168 osób, w tym najwięcej w warszawskim (513), katowickim (340)
i poznańskim (245). Dla terenu południowej Polski można raczej
wyłączyć z rozważań Malczewskich herbu Abdank, Lubicz, Łabędź,
gdyż na ziemi krakowskiej i śląskiej najbardziej znani byli
Malczewscy herbów Korczak i Tarnawa.
Nazwisko to znane jest dosyć powszechnie na
południowych terenach Polski np. w: Mrzygłodzie, Będzinie,
Czeladzi, Krzeszowicach, co koresponduje z informacjami ze Słownika
Rymuta, ale chyba dotyczy dopiero czasów od XIX wieku. Byli też w Olkuszu, skoro DORO wymienia w raporcie magistratu z 28 grudnia 1867 roku m/in Władysława Malczewskiego, jako "zbiegłego i ukrywającego się uczestnika powstania styczniowego 1863 roku".[1]
Do
terenu Małopolski źródło Geneteka przytacza metryki Malczewskich
np. w Krakowie, Iwanowicach, Koniuszy, ale sporadycznie. Były także
i w śląskiem, np. w Będzinie i Czeladzi. Tutaj np. już w roku
1801 notowane jest urodzenie Franciszka Malczewskiego (akt nr 206),
ale to też wyjątek. Natomiast liczniejsze wpisy metryk do tego
nazwiska występują w świętokrzyskiem: Kielcach, Kunowie,
Imielnie, Chęcinach i Nawarzycach, ale też dopiero w odniesieniu do
XIX wieku, co może świadczyć o dosyć późnym przybyciu tej
rodziny w „nasze” strony. Jedynie w regestrach zgonów można
znaleźć tutaj metryki XVIII-wieczne, np. w roku 1738 metrykę
śmierci Maryanny Malczewskiej w Januszowicach (akt nr 1), w 1781
śmierć Sabiny Malczewskiej (akt nr 33) w Kotuszowie, a w 1798 (akt
nr 117) śmierć Marianny Malczewskiej córki Kazimierza i Marianny w
Staszowie. W tymże samym roku 1798 notowana jest śmierć Józefa
Malczewskiego (akt nr ?) w Gnojnie (sandomierskie). [8]
Wszystko
to niestety bardzo mało mówi o dziejach tej rodziny.
Wg
SGKP gniazdem rodziny Malczewskich herbu Tarnawa był Malczew
(Malczów), wieś i folwark w powiecie radomskim. W 1827 roku miał
26 domów, 176 mieszkańców, 660 mórg ziemi dworskiej, 360 mórg
włościańskiej. W XV wieku należał Malczew do Mikołaja herbu
Tarnawa, więc on to zapewne był protoplastą tej rodziny
Malczewskich. [***]
*****
O
rodzinie Otfinowskich
(właścicieli wsi Niesułowice szlacheckie w cytowanej notatce z
„Rachunków Leśnych”), pisanych także i to często jako
Otffinowski
i Otwinowski
(ostatnia forma rzadziej i raczej współcześnie), podaję niżej
wymienione, choć niezbyt obszerne informacje.
Słownik Kazimierza Rymuta podaje liczbę żyjących pod
koniec XX wieku osób tego nazwiska (zapewne wszystkich wymienionych
rodzin): Otffinowskich w warszawskim tylko 8 osób, Otfinowskich 425
osób, z czego najwięcej w kieleckim (120), zaś Otwinowskich –
931 osób, z czego najwięcej także w kieleckim (253).
Wszystkie herbarze wymieniają dwie rodziny:
Otfinowskich i Otwinowskich, herbów Gryf i Trąby. Reprezentanci
tych rodzin w ciągu wieków w bardzo dowolny sposób odmieniali
pisownię swego nazwiska, tak więc trudno dzisiaj zorientować się
w aktach, o którą z nich się rozchodzi, o ile nie jest to wyraźnie
wymienione. Ponieważ jednak najczęściej spotykana w krakowskiem
rodzina „Otwinowskich” jest najprawdopodobniej herbu Trąby (bo
tej formy nazwiska uparcie się trzymała i tylko taką wymieniają
herbarze), możemy założyć, że jest to identyfikacja prawidłowa.
Natomiast Otfinowscy i Otffinowscy, którzy rzadziej odmieniali swoją
pisownię, najpewniej mogą być identyfikowani z herbem Gryf i
Otfinowem nad Dunajcem.
Lista
rodzin szlacheckich województwa krakowskiego z 1791 roku podaje aż
7 wpisów do nazwiska Otffinowski, przytaczając też ich status:[7]
| August | Otffinowski | 1745 | Pasmiechy/Kazimierza Wlk/190 | dziedzic |
| Elżbieta | Otffinowska | 1742 | Kraków/Zwierzyniec/180 | - |
| Feliks | Otffinowski | 1784 | Gorzenice/Gorzenice/181 | - |
| Jan | Otffinowski | 1748 | Wierzbica/Niegardów/190 | dziedzic |
| Maciej | Otffinowski | 1751 | Kraków/NMP/180 | - |
| Marcjanna | Otffinowska | 1741 | Sadowice/Irządze/187 | wdowa |
| Wawrzyniec | Otffinowski | 1754 | Bodziejowice/Irządze/187 | szambelan |
Nazwisko to spotykane jest często na południu Polski w
miejscowościach takich, jak: Będzin, Wojkowice, Dąbrowa Górnicza,
Strzemieszyce, współcześnie najczęściej w formie „Otwinowski”.
Geneteka
podaje Otffinowskich w XIX wieku w Krakowie, a także i w Olkuszu,
gdzie np w roku 1792 (akt nr 61) notowany jest ślub Onufrego
Otffinowskiego z Marcyanną Rusocką (ponieważ ówcześni dzierżawcy
dóbr miejskich, Rusoccy, byli szlachtą, więc i zapewne ów Onufry
Otffinowski także, i mógł to być tenże sam Otfinowski, który
sprzedał wieś Niesułowice (szlacheckie), bo to po sąsiedzku, „za
miedzą”), a w roku 1869 w Olkuszu (akt nr 11) ślub Adama
Otffinowskiego z Izabellą Borowską. [8]
Najwięcej
wpisów metrykalnych Otfinowskich notuje się już od XVIII wieku w
Książu Wielkim, np. w roku 1761 (akt nr 6) ma miejsce ślub
Wojciecha Otfinowskiego z Teresą Paluską [?], a w 1763 ślub
Szymona Otfinowskiego (akt nr 10) z Agnieszką Foltyn.[8]
Książ
Wielki (i przynależące do niego olbrzymie dobra ziemskie), należące
od roku 1727 do rodu Wielopolskich [9]
-
miał zapewne wiele możliwości zatrudniania w nich
drobnoszlacheckich oficjalistów dworskich. Tutaj, w XVIII i XIX
wieku rodziło się, żeniło i umierało tak wielu reprezentantów
rodziny Otfinowskich, że wobec natłoku metryk, nie da się
wyciągnąć jakichkolwiek konkretnych wniosków o wzajemnym
pokrewieństwie wpisanych do ksiąg osób. [8]
Równie
wiele w Książu Wielkim spisanych jest metryk do nazwiska
Otwinowski, co dowodzi chyba tam „równoznaczności” obu tych form
nazwiska, różniących się tylko pisownią. Najwcześniejsze
metryki dotyczą ślubów: Wojciecha Otwinowskiego w roku 1750 (akt
nr 1) z Reginą Jurkówną, Jacka Otwinowskiego w tymże roku 1750
(akt nr 4) z Marianną Wieloch i Mikołaja Otwinowskiego w 1754 roku
(akt nr 9) z Marianną Laskowską, oraz Szymona Otwinowskiego (akt nr
17) w roku 1765 z Heleną Piaskówną. Bardzo też wiele dzieci rodzi
się tamże w XVIII wieku, ale że zapisane są w regestrach bez
imion rodziców, i tak nie można zorientować się o wzajemnym
pokrewieństwie tych osób.
[8]
Widać jednak, że liczne majątki ziemskie należące do Książa
Wielkiego były równie licznymi „gniazdami” rodziny
Otwinowskich.
2.
Przed pałacem Wielopolskich w Książu Wielkim (dat.?) (źródło:
zbiory NAC, link
do strony w Bibliografii
; NAC podpisuje tu mylnie „Wielkopolskich”)
Wiele metryk do tej rodziny
(Otfinowskich i Otwinowskich) notuje się także w świętokrzyskiem,
a to w: Kielcach, Końskiem, Młodzawach, Krynkach i Daleszycach (z
podobnymi zastrzeżeniami odnośnie identyfikacji). Wiele też jest
osób o nazwisku Otwinowski w śląskiem. Ogólnie rzecz biorąc,
rodzina ta (rodziny ?) rozrodziła się tutaj na południu bardzo
szeroko, szczególnie po wioskach, w których w XIX wieku być może
zdegradowali się niektórzy do stanu włościańskiego, podobnie jak
Maliszewscy po Kazimierzu synu Józefa, w Przegini.
Według
przytoczonego wyżej wpisu w „Rachunkach Leśnych Miasta Olkusza”
niewymieniony tu z imienia „Wlmny Otfinowski” posiadał przed
1775 rokiem wieś Niesułowice (szlacheckie) [10],
które sprzedał owemu „Malczewskiemu czy Maliszewskiemu”,
„rabusiowi” sosen z lasów miejskich. Tak to toczyły się nieraz
losy reprezentantów „wyższego stanu”, na tyle jednak „niskiej
kondycji majątkowej”, że chwytać się musieli tak nagannych
sposobów jej polepszenia. W podobny sposób „reperował swoje
dochody” wymieniony w Rozdziale 1 niniejszego cyklu artykułów
(„Dworek Janikowskich”) rajca miejskiej rady, „znany nam już”
Jan Gołasiewicz.
3. Mapa Nr I. Posiadłości Miasta Olkusza u sch.
XVIII wieku
oraz
lokalizacja wsi Niesułowice (fragment
większej mapy ;
oznaczenia: kółko czerwone – wsie miejskie,
fioletowe – szlacheckie,
brązowe – wsie starostwa rabsztyńskiego, żółte
– klucza sławk.
biskupów krakowskich ; linia kropkowana – drogi
starostwa
rabsztyńskiego ; linia przerywana – granice
posiadłości miejskich ;
obszar zakreskowany na zielono – tereny leśne ;
Oprac. Ryszard Maliszewski 1999 ; Grafika Jarosław
Lisowski 2000 ;
w
oparciu o DORO [11])
Przypisy:
[*].
Por. Internet str str: http://ilkus.pl/olkusz,1,ida,2962.html
oraz
http://galeriaobrazow.tumblr.com/post/206886919/koscinski-martwa-natura-obraz-olejny-na-plotnie
[**]. Gałąź przegińska
rodziny po Kazimierzu, której dalszych dziejów nie śledziłem w
źródłach dokładnie, uległa sporemu rozrodzeniu w bliższej i
dalszej okolicy Przegini. Jej reprezentanci „widoczni są”
szczególnie od początku XIX wieku w niektórych wsiach Małopolski
i świętokrzyskiego, np. Tczycy, Sokolinie, Nasiechowicach,
Koniuszy, Dzierzgowie i Bejscu, gdzie mogli „sługiwać” w
majątkach szlacheckich. Ale należy ostrożnie podchodzić do
dawnych regestrów metryk, gdyż są one niekompletne, a ponadto w
miastach takich jak Miechów, Sandomierz, Ostrowiec, Kielce i Kraków
notuje się także i „innych” Maliszewskich, pochodzących
„skądinąd”. [12] Są
ślady w Genetece i w SGKP, iż ci „inni” Maliszewscy (pisani też
jako Maleszewscy – oboczność nazwiska, podobnie jak i na
Podlasiu), którzy dawniej posiadali Maleszowę i części kilku
wsi, w tym Piotrkowice koło Chmielnika, byli herbu Gryf, tak jak
niegdyś moja rodzina z Podlasia. Niektórzy z nich pisali się też
„Maleszowscy i Maliszowscy”. W świętokrzyskie jednak "zachodzą" także i Maliszewscy herbu Godzięba z Mazowsza. [8]
[***
]. SGKP (skróty w Bibliografii), t. V, str 959
[1].
DORO (skróty w Bibliografii), t. I, str 202, 206, 503
[2].
tamże, str 340
[3].
Lista
rodzin szlacheckich woj. krakowskiego 1791 (Internet)
[4].
Lustracja Komisji Dobrego Porządku z dn. 4 lipca 1788 r.
HOKO
(skróty w Bibliografii, str 569-571
[5].
HOKO (przypisy w Bibliografii), „Opisanie włości Pomorzańskiej”,
str
190-192
[6].
DORO, t. I, str 207-208, 233, 296-298
[7].
Lista rodzin... (jak przypis [3]
[8].
Geneteka, patrz Bibliografia
[9].
Wikipedia, hasło Książ Wielki
[10]. SGKP, t. VII, str 117, hasło Niesułowice: „W
roku 1866 folwark i wieś Niesułowice
miały
rozległość 928 mórg, w tym gruntów ornych i ogrodów 216, lasu
437, reszta
to
zarośla i nieużytki. Sama wieś liczyła 203 mórg gruntu ornego,
osób tylko 26.
Widać
więc wyraźnie, że posiadana przez Otfinowskiego wieś była
biedna.
[11]. Na podstawie DORO (objaśnienia skrótów w
Bibliografii), t. I, str 127, 134-137,
154, 156, 166, 236, 462
Bibliografia
Źródła archiwalne i
terenowe:
1. Archiwum Państwowe Chrzanów
Akta Miasta Olkusza: - Akta
Metrykalne, w tym Regestr Metryk Parafii Olkusz,
-
Rachunki Leśne, sygn. 41
2. Biblioteka PAN Kraków
Akta Miasta Olkusza: - Tabela
rocznego podatku, rkps 438
3. Wypisy z akt USC parafii: Olkusz,
Strzemieszyce (Gołonóg), Lelów, Kromołów,
Krzeszowice,
Regestr Metryk Olkusz i z Geneteki
4. Dane z nagrobków: Olkusz, Chrzanów, Dąbrowa
Górnicza, Strzemieszyce,
Krzeszowice, Wojkowice, Zagórze, Przeginia,
Mrzygłód, Będzin, Czeladź,
i inne wym. w tekście
5. Pamiętniki i relacje ustne:
-
Ryszard Maliszewski, Historia małopolskiej gałęzi rodziny
Maliszewskich (Opracowanie w posiadaniu autora),
6. Materiał kartograficzny:
- Ryszard Maliszewski,
Miasto Olkusz i Niesułowice XVIII w.
Źródła i opracowania
drukowane:
1. Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego, pod
red. K. Kiryka i R. Kołodziejczyka,
Warszawa- Kraków 1978. (Skrót; DORO)
- Górzyński S., Kochanowski J., Herby szlachty polskiej, warszawa 1994.
3. Gajl T., Herby
szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Gdańsk-Inowrocław
2003.
4. ChrzanowskiWładysław, Herbarz szlachty
polskiej, Bonn 1982
5. Rymut K., Nazwiska Polaków, wersja
internetowa z wyszukiwarką nazwisk
(http://herby.com.pl/).
6. Wiśniewski J.,
Historyczny opis kościołów, Mariówka Opoczyńska, Kielce 1933.
(Skrót: HOKO)
7. Słownik Geograficzny Królestwa
Polskiego i …., pod red. F.Sulimierskiego
i W. Walewskiego, Warszawa 1880-1914
Internet:
- Lista rodzin szlacheckich woj. krakowskiego 1791 r.http://www.genealogia.okiem.pl/wl_kr_1790_n.htm-
[logo NAC]
*****
Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie
pod warunkiem
podania źródła i autora artykułów
!)
