Najdawniejsi osadnicy Małopolski - Wstęp


Autor: Ryszard Maliszewski



[Od niepamiętnych czasów teren Małopolski, niezmiernie starożytnej krainy naszego państwa, do której od wieków ma szczęście przynależeć ziemia olkuska, był wielokrotnie zasiedlany przez człowieka i był łącznikiem pomiędzy Wschodem, a Zachodem Europy, którym to szlakiem, we wszystkich kierunkach „przewalały się”, będące na różnych etapach rozwoju biologicznego i społecznego ludy różnych kultur ludzkich. Tematykę rozpoczynanego aktualnie przeze mnie nowego cyklu artykułów można by więc wyrazić jeszcze bardziej prostym zapytaniem: 
„Kto tutaj żył przed nami” ...


Równocześnie i może właśnie z tej przyczyny, było południe Polski najgęściej zaludnioną krainą geograficzno-historyczną, chłonącą najszybciej wszelkie nowinki kulturowe, w przeciwieństwie do stale zapóźnionej pod tym względem północy, czyli Niżu Polskiego. Zasiedlenie Niżu w Epoce lodowcowej odbywało się bowiem zawsze w zależności od miejsca chwilowego postoju czoła lądolodu, od jego transgresji, albo „cofania się” na skutek topnienia mas lodowych. [*]
Najłatwiej poznać i zrozumieć te procesy zaglądając do kompleksowo omawiających te tematy źródeł, chociażby do naszej „wspólnej”, popularnej Wikipedii, np. pod link: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prehistoria_ziem_polskich, ale też i inne.]



Najdawniejsze szlaki migracji człowieka od epoki kamienia:



Odwieczną „bramą”, otwierającą drogę dla migracji ludności nowych kultur, była na obrzeżu Śląska Brama Morawska, którą w niezmiernie dawnych już czasach, śladem wędrujących tędy stad łownych zwierząt podążały mniejsze lub większe grupy ludności, opanowując kolejno doliny wielkich rzek i zasiedlając najpierw Wyżynę Śląską, skąd już tylko „skok mały”, Pradoliną Wisły i Pradolinami Warty oraz Przemszy, prowadził nowych osadników na „naszą” Jurę Krakowsko-Częstochowską (w tym na szeroko pojętą Ziemię Olkuską), i dalej. Podobne wędrówki odbywały się w tamtych czasach również od południowego wschodu Europy. W ramach niniejszego cyklu omawiać będę skrótowo, nie zawsze powszechnie znane, ale potwierdzone na naszej ziemi ślady pobytu ludności najważniejszych kultur pradziejowych.][**] [***] Bibl.[25]

1. Pochód stada mamutów doliną rzeki (źródło: Internet, Zdenek Burian, malarstwo)

[*]. Niezmiernie mylące i dla laików niezrozumiałe jest używane bardzo często, nawet w literaturze popularnonaukowej, wyrażenie: „cofanie się lodowca”. Lodowce bowiem nigdy nie „cofają się” (a jak i dokąd niby miały by się „cofać” te masy lodowe [??] - „pod górkę” ??). Tzw „cofanie się” czoła lodowca polega jedynie na postępującym topnieniu mas lodowych wskutek ocieplania się klimatu i na zmniejszaniu się ich „napływu” z terenów wyższych (lodowce, tam gdzie już powstały, stale się tworzą i pełzną w dół terenu, a w "dolnym biegu" stale topnieją „po bokach”, u podłoża i u czoła ; gdy topnienie przeważa nad napływem, czoło lodowca pozornie „cofa się”).

[**]. Internet, Slide Player, st. http://slideplayer.pl/slide/429930/

2. Zasięg zlodowaceń i kultury paleolitu na terenie Polski (źródło: K. Godłowski [8])

3. Pradoliny rzek – szlaki komunikacyjne starożytności (źródło: W. Walczak [31])

4. Krajobraz przed czołem lodowca (źródło: Z. Bukowski Bibl.[2])

[***]. W dobie Internetu najłatwiej jest nam kliknąć w odpowiedni link aby znaleźć szybko potrzebne informacje. Warto jednak nawet i dzisiaj uzupełnić swoją wiedzę sięgając do klasycznych źródeł drukowanych. Od wielu już lat przed „epoką Internetu”, aby pogłębić swoje wiadomości, dotyczące wyżej wspomnianej tematyki, - zaglądałem chętnie do moich ulubionych pozycji książkowych, do zapoznania się z którymi (i z innymi jeszcze) - wszystkich zainteresowanych namawiam:

Bibliografia (do kultur epoki kamienia):

1. Augusta J. i Burian Z., Człowiek kopalny, PZWS Wa-wa 1966

2. Bukowski Z., Dąbrowski K., Śladami kultur azjatyckich, Cz. I, LSW, Wa-wa 1978

3. Bukowski Z., Dąbrowski K., Świt kultury europejskiej, LSW, Wa-wa1971

4. Clark J. D. Prahistoria Afryki, B. P. Wa-wa 1978

5. Dart R. A. i Craig D., Na tropach brakującego ogniwa, PWN, Wa-wa 1963

6. Dubos R., Tyle człowieka co zwierzęcia, PWL Wa-wa 1973

7. Gąssowski Jerzy, Kultura pradziejowa na ziemiach Polski - zarys, PWN, Wa-wa 1985

8. Godłowski K., Kozłowski J. K., Historia starożytna ziem polskich, PWN, Wa-wa 1985

9. Hensel Witold, Polska starożytna, PAN IHKM, Ossolineum, Wrocław 1973

10. Jelinek J., Atlas prahistorii człowieka, PWR i L Wa-wa 1977

11. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977

12. Kozłowski St. K., Pradzieje ziem polskich od IX do V tysiąclecia p.n,e., PWN, Wa-wa 1972

13. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Pradzieje Europy od XL do IV tys. p.n.e., PWN, Wa-wa 1975

14. Laming Anette, Skarby w grocie Lascaux, PWN, Wa-wa 1968

15. Leroi-Gourhan Andre, Religie prehistoryczne, PWN, Wa-wa 1966

16. More R., Skamieniałymi śladami człowieka, PWN Wa-wa 1966

17. Praca zbiorowa, Mały słownik antropologiczny, WP, Wa-wa 1969

18. Praca zbiorowa pod red. Kmiecińskiego J. , Pradzieje ziem polskich, Cz. I, PWN, Wa-wa 1989

19. Praca zbiorowa pod red. Jasickiego B., Zarys antropologii, PWN Wa-wa 1962

20. „Problemy”, miesięcznik, numery wybrane

21. Skrok Z., Wyjście z kamiennego świata, LSW Wa-wa 1986

22. Strzałko J., Henneberg J. I Piontek J., Populacje ludzkie jako systemy biologiczne, PWN Wa-wa 1980

23. Wendt Herbert, Szukałem Adama, WP, t. I i II, Wa-wa 1961

24. Wojciechowski W., Broń pierwotna i starożytna w Polsce, WMON Wa-wa 1973

A także uzupełniająco:

25. Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego, pod red. K. Kiryka i R. Kołodziejczyka,

Warszawa- Kraków 1978. (skrót: DORO)

26. Hensel W., Archeologia żywa, WAiF Wa-wa 1973

27. Praca zbiorowa pod red. Malinowskiego A. i Strzałko J., Antropologia, PWN Wa-wa – Poznań 1985

28. Praca zbiorowa pod red. Malinowskiego A., Antropologia fizyczna, PWN Wa-wa – Poznań 1980

29. Praca zbiorowa pod red. Skowrona St. i in., Biologia XX wieku, t. I i II, WP Wa-wa 1971

30. Stęślicka W., Rodowód człowieka uzupełniony, Omega PWN - Wa-wa 1964

31. Walczak W., Jak powstawała rzeźba Polski, BP Wa-wa 1976,

32. Książkiewicz M., Zarys geologii Polski, Wyd. Geol. Wa-wa 1965,

33. Klimaszewski M., Geomorfologia ogólna, PWN Wa-wa 1961

34. Praca zbiorowa, Mały słownik geologiczny, WP Wa-wa 1968, oraz inne.