Mitologia: Archetyp Mitologii Indoeuropejskiej

Część I. Kosmogonia (Stworzenie Świata) zakończenie

Autor: Ryszard Maliszewski

Mit o stworzeniu Kosmosu c. d.

i o rywalizacji boskich braci o władzę nad nim

oraz posiadanie Wielkiej Bogini (bóstwa płodności) c.d.:

Mit o Młynie Kosmicznym:

Od niepamiętnych czasów człowiek dostrzegał, iż Ziemia po jego stopami trwa „nieruchomo”, zaś Niebo nad jego głową stale się „obraca” wokół jednego punktu na Niebie, czyli wokół tzw dla niego „Gwiazdy Osiowej”, nazywanej dzisiaj przez nas Gwiazdą Polarną. Wytłumaczeniem tego spostrzeżenia w mitologiach wszelkich ludów, tak w mitologii indoeuropejskiej, jak i w wywodzącej się z niej mitologii słowiańskiej, stały się mity: „o wydobyciu Ziemi z Dna Pramorza” i „o Młynie Kosmicznym”. Pierwszy z nich zachował się znakomicie w mitologii słowiańskiej, przechodząc do bajek i podań ludowych, zaś drugi tylko szczątkowo.

10). Wielka Bogini „zamawia” u Bogów wydobycie z Dna Pramorza

       budulca na rozbudowę Ziemi.

(Drugie „wydobycie Ziemi”) (Pierwsze pokolenie Bogów)

Gdy Wielki Wodnik „stworzył” podstawę (wieczne oparcie) dla Ziemi, do jej rozbudowy przystępują Wielki Kowal i Wielki Wąż, zachęceni do tego przedsięwzięcia przez Wielką Boginię. Głównym Demiurgiem staje się Wielki Kowal, zaś Wielki Wąż, zgodnie ze swoją naturą, służy mu za Pomocnika (w skrytości, Rywala-Zawistnika). [W mitach, owe pradawne „Gołębie na Dębie”]

Wg mitów, z polecenia Wielkiego Kowala Wielki Wąż w postaci Ptaka (najczęściej Nura)

kilkakrotnie przynosi z Dna Pramorza budulec (ziemię, piasek, muł), którym Demiurgowie nadbudowują Dolną Ziemię. Ujawnia się natura Wielkiego Węża. Co Wielki Kowal zbuduje „dobrego”, tego przeciwieństwo wykonuje Wielki Wąż. Gdy Kowal stwarza żyzne doliny, Wąż skaliste dzikie góry, gdy Kowal krystalicznie czyste rzeki i jeziora, - Wąż grząskie bagna i bezwodne pustynie, itd., itp.

Od chwili zbudowania powierzchni Ziemi, Bogowie-Demiurgowie zamieszkują na niej. Gdy Wielki Kowal śpi, Wąż próbuje „zepchnąć” go do Wód Pramorza i w ten sposób pozbyć się rywala. Za każdą jednak próbą, powoduje tym rozrośnięcie się Ziemi od strony Wielkiego Kowala, z powodu czego – rezygnuje.

Ziemia staje się już bardzo duża, a jej powierzchnia jest urozmaicona. Jest jednak jeszcze bardzo „pusta”. Nad jej powierzchnią góruje (i stale będzie odtąd górować) szczyt prastarej Góry Kosmicznej, o którą, jako że dominuje na Ziemi, toczyć będą Bogowie boje po wieczność. Wielka Bogini także upatruje je sobie za swoją siedzibę i „wciela się w Ziemię”, objawiając swoją nową postać, nową hipostazę, Wielką Boginię Ziemską.

Wlk. Bogini Ziemska - Ziemia-Skała:

Tylko początkowo „Ziemska” nosi cechy Ziemi, jako żywiołu (substancji), jak w mitach np. grecka Gea – Gaja”. Bardzo szybko uzyskała „osobowość”, stała się „Kimś” i to Kimś bardzo ważnym, jako Prarodzicielka wszystkiego, z wyjątkiem Bogów-Demiurgów i Nieba. Grecka opowieść „o zrodzeniu Uranosa (jako Boga Nieba) przez Gaję” jest nieporozumieniem (zapomnieniem dawnego mitu), bo pierwotny grecki Uranos, tak jak hinduski Waruna, był co prawda synem Wielkiej Bogini, ale występującym w postaci Wielkiego Wodnika, (a nie „Niebianina”), jednak dla Bogini-Ziemi, był już tylko partnerem.

Ziemia-Skała staje się więc w mitach najważniejszą hipostazą Wielkiej Bogini, jako równocześnie „Ziemska” i „Wodna” (słowiańska „Matka Ziemia Wilgotna”). Pierwotnie stanowiła jedność z Niebem (jako męską połową Jaja Kosmicznego), dlatego też zawsze odtąd będzie Żoną wszystkich Bogów i musi być Matką wszystkiego (prócz demonów). Jako taka przedstawiana bywa w wielu postaciach: przede wszystkim Świni-Maciory-Wielkiej Lochy (i dlatego wiele jej dzieci przyjmuje lub może przyjmować postać Świni-Dzika). Bywa też Kocicą, Klaczą (Wielka Klacz), Wielką Krową i Wielką Kozą (np. grecka Almatea). Przede wszystkim jednak jest w mitach ową Górą-Skałą, wg późniejszych wyobrażeń „porośniętą drzewami, najczęściej Dębami”, z Drzewem Kosmicznym (patrz dalej, inny artykuł) na wierzchołku.

W mitologiach różnych ludów Wielka Bogini-Ziemia-Skała-Rodzicielka nosi różne imiona. W słowiańszczyźnie będzie to więc „klasyczna” Peregynia, Perginia (Przeginia), czyli „Góra pokryta Dąbrową”, (patrz inny, dalszy artykuł), ale także i „Ziemia Matka Wilgotna” („Zjemlia Mat' Syraja”, o której już wspominałem). Jako taka właśnie, albo któraś z postaci zwierzęcych, Wielka Bogini w innych mitologiach nosi imiona: bałtycka Żemes Mate (Ziemia Matka), Żemina, Żeminele, scytyjska Api (?), irańska Gawa Ewodata (Krowa Pierwsza Stworzona, por. słow. „Gowędo”, Gawiedź” - „Bydło”), Aramaiti (?), hinduska Mahi (?), Aditi (?), Dewi (?), Sita (?), Prythiwi, Parwati (?), dardyjska Dżacz, Dżestak (?), tadżycka Markum, messapijska Dammatura, frygijska Gdan Ma (Ziemia Matka), Agdistis (?), grecka Gea, Gaja (Ziemia), Demeter (Ziemia Matka), Semele (Ziemia), anatolijska Perunasz' (Skała), Waszitta, Huwasanna, italska Tellus Mater (Ziemia Matka), Terra Mater (Ziemia Matka), Ceres, Magna Terra (Wielka Ziemia), Ops (?), celtycka „Hercynia” (to samo co słow. Perginia, Rodzicielka Pioruna), Epona (Klacz), Nahalennia, Anu, Danu, Don (?), germańska „Fairguni” (to samo co słow. Perginia, Rodzicielka Ognia), Fjorgynn (to samo), Jord, Gerd (Ziemia), Nerthius, Audumla (? - Krowa)), Maja itp., etruska Uni, egipska Hathor (Krowa), sumeryjska Ki.

23. Starożytne przedstawienie Wielkiej Bogini jako „Góry” (Knossos na Krecie,

       pieczęć, kult. minojska, starsza niż 1500 lat p.n.e. ; budynek symbolizuje

      świątynię, osoba w pozie modlitewnej oddająca hołd Bogini, to może

      „starający się o nią Bóg-Demiurg) (źródło: Bibliografia, Arch. 5.)

W herbarzach szlacheckich, w których wizerunki herbów rycerskich przeważnie ściśle odzwierciedlają treść dawnych opowieści mitologicznych, Ziemię i Górę symbolizuje najczęściej Podkowa, barkiem do góry, zwieńczona zazwyczaj Krzyżem (symbol Drzewa Kosmicznego). Tylko tak można było w czasach już chrześcijańskich „zmylić ówczesną cenzurę”. Toteż wiele herbów nosi Ziemię w postaci Podkowy z krzyżem (Drzewem) w godle.

   23B. Rycerski herb Lubicz, jeden z najstarszych (źródło: Wikipedia)

11). Wielka Bogini namawia Bogów do zbudowania Młyna Kosmicznego.

Wielki Kowal buduje Młyn Kosmiczny (Początek czasu).
(Pierwsze pokolenie Bogów)

Ponieważ Ziemia jest jeszcze bardzo jałowa i nie wytwarza niczego „pożytecznego”, a Niebo jest nieruchome, Bóg-Demiurg Wielki Kowal, za namową Wielkiej Bogini przystępuje do budowy Młyna Kosmicznego.

Młyn Kosmiczny:

Młyn Kosmiczny ma za zadanie wytwarzać na Ziemi wszelakie „dobra”. Jego Podstawą ma być Góra Kosmiczna (i jej inne postaci). W mitologii fińskiej Młyn ma konstrukcję Żaren. Górnym Kamieniem jest tu Niebo, zaś dolnym Ziemia. Osią Młyna staje się ów „Złoty Słup”, na którym pierwotnie „przebywał” Wielki Kowal. Górny koniec Osi Kosmicznej (Gwóźdź) to Gwiazda Polarna na Niebie, dolny zaś koniec osadzony jest w Górze Kosmicznej i opiera się na Piaście-Podstawie, noszącej postać i imię Żółw (lub Żaba) – synonim Dna Podziemia. Ta Piasta to także wspominany już wyżej „Tron Ziemi”. W tradycyjnych żarnach „ręcznych” górny kamień napędzany był ruchem okrężnym obrzeża koła młyńskiego, gdy jednak skonstruowano już młyn wodny (i wiatrowy), ruch górnemu kamieniowi nadaje odtąd oś, poruszana przez maszynerię. W podobny sposób zapewne ewoluowało wyobrażenie Młyna Kosmicznego.

24. Zasada działania młyna do mielenia ziarna (źródło: Internet, strona:

        http://www.stronaregionalna.republika.pl/rokszkolny20062007.html)

W owym czasie Sklepienie Niebieskie „udekorowane” jest tylko Gwiazdami (por. owo „Pstre Wieczko” z mitologii fińskiej). Słońca i Księżyca jeszcze na Niebie nie ma (choć patrz też zaklęcie Wielkiego Wodnika, więc chyba „są w planie”). Bogom-Demiurgom nie wystarcza już jednak pierwotne Niebo (górna Połowa Skorupy Jaja Kosmicznego), zaczynają więc rywalizować, budując coraz to wyższe poziomy Nieba, bo zarówno Wielki Kowal, jak jego rywal Wielki Wąż, chcieliby zasiąść na Niebie wyżej, niż Współdemiurg. Ta rywalizacja skończy się dopiero po urządzeniu Całego Kosmosu i „ustaleniu” hierarchii władzy. Tymczasowo jednak Niebo stanowi integralną część Młyna Kosmicznego.

W mitologii słowiańskiej mit o Młynie Kosmicznym uległ zapomnieniu. Jego nikłe ślady odnajdujemy tylko w bajce ludowej "O cudownym młynku". W fińskiej, zapamiętany wyraziście, „przeszedł także do bajek”, jako opowieść o zbudowaniu, utracie i odzyskaniu młynka Sampo (Kalevala), zaś w mitologii germańskiej zachował się podobny mit o Młynie Grotti. W mitologii hinduskiej rolę Młyna Kosmicznego pełniła tzw „Masielnica Bogów”.

 Masielnica Bogów:

Powstała ona w ten sposób, że Wąż Sesza (hipostaza Wlk. Węża) wyrwał Górę Mandarę z posad i uczynił z niej Mątewkę, zaś Wąż Wasuki (inna jego hipostaza) opasał ją pętlą własnego ciała. Bogowie, ciągnąc Wasukiego na przemian za głowę i ogon „ku sobie” (w mitologii hinduskiej jest to już wielu Bogów, ale pierwotnie mógł to być chyba jedynie tylko Wielki Kowal, Wielki Wodnik i Wielka Bogini), wprawiali Mątewkę w ruch, a ta, obracając się w „Mlecznym Morzu”, wytworzyła „wszelakie dobra”, tak jak tworzą się grudki masła w masielnicy. Mątewkę, tak jak i Oś Młyna Kosmicznego podpierał Żółw Kurma, Skambha lub Kaśjapa.

25. Indyjska „Masielnica Bogów” (źródło: Wikipedia)

Jedynym chyba śladem przetrwania jakiejś pamięci o tym micie w mitologii słowiańskiej jest zamawianie choroby „wymienia krów”, zwanej Żółwiem. Ma on siedem głów, po zamówieniu – „wraca do Ziemi”. I tu i tu bowiem jest mowa o „mleku, żółwiu i ziemi”, co wskazuje na pokrewieństwo mitów indoeuropejskiej grupy satemowej (Indoirańczyków, Prasłowian i Prabałtów).

Z chwilą uruchomienia Młyna Kosmicznego (Masielnicy Bogów) Niebo zaczyna się obracać wokół Gwiazdy Polarnej i następuje początek czasu.

12). Wielka Bogini zawłaszcza Młyn Kosmiczny, starając się go ukryć

w swojej siedzibie (Pohjoli) (Pierwsze pokolenie Bogów)

Przejściowo Wielkiej Bogini pod postacią Drapieżnego Ptaka udaje się zawładnąć nowo zbudowanym Młynem Kosmicznym, którego używania wzbrania Bogom. W celu zapewnienia sobie przewagi nad męską grupą Bytów Boskich i zawładnięcia całym Kosmosem Wielka Bogini „wydaje na świat” (objawia) wszystkie pozostałe swoje hipostazy. W przyszłości staną się one Matkami przeróżnych Istot Boskich, Niebiańskich, Ziemskich, Wodnych i Podziemnych. Zupełnie nie jest istotne, czy proces ten odbywać się będzie „drogą płciową”, czy nie. Ważne bywa tylko rozmnożenie i objęcie w posiadanie jak największej liczby Domen-Królestw. Podobnie zresztą postępować będą Bogowie-Mężczyźni.

Tak więc Niebem, Ziemią, Podziemiem i Wodą (itp.) mogą kolejno władać różni Bogowie i Boginie. Wszyscy jednak męscy Bogowie stają się zawsze małżonkami Wielkiej Bogini i jej różnych wcieleń. Bogowie Królowie poszczególnych Królestw (Domen) mogą „w tym celu urodzić się” i być na tronie osadzonymi „z przeznaczenia”, mogą jednak dane Królestwo zdobyć siłą (odebrać je innemu Bogu), na podobieństwo zdarzeń politycznych „w ludzkim społeczeństwie”. Mogą zdobyć Królestwo już istniejące, mogą je zamienić na inne, czasem nowo powstałe, mogą wreszcie „żyć bez przydziału”.

Ten proces jest ścisłym naśladownictwem walki o ładzę w społeczeństwie ludzkim, które przecież „bogów stworzyło na swój obraz i podobieństwo”, choć od pradziejów ludzkość łudzi się, że było odwrotnie. Zgodnie z tymi „potrzebami” Wielka Bogini, „wcielona już” w Ziemię, wyłania z siebie dodatkowo pozostałe jeszcze hipostazy, niby odrębne Boginie. Już na początku czasów ma więc ona cztery hipostazy: Ziemską, Wodną, Podziemną i Niebiańską. Wg mitologii fińskiej są to owe „Pannny z Pohjoli”, „cztery cycki” wymienia Wielkiej Bogini, przedstawianej tu jako Pramacierz w postaci Krowy. Nawet w katolickim chrześcijaństwie „ludowym” Matka Boska bywa „Niebiańska”, „Wodna”, „Zielna”, „Drzewna”, „Zwierzęca” i tp. I takie hipostazy Wielkiej Bogini „w przyszłości” powstaną.

Wlk. Bogini Wodna:

W pierwszym pokoleniu Bogów nie występuje ona jeszcze bardzo wyraziście jako odrębny Boski Byt. W końcu to właśnie Wielka Bogini była ową „Panną pasącą Pawie na Dnie Pramorza”. Skoro Ziemia wyłoniła się właśnie z Pramorza, to pierwotna Ziemska hipostaza Wielkiej Bogini jest równocześnie Wodną, o czym już było. Dopiero w „następnym pokoleniu” Bogów nabierze ona bardziej wyrazistych cech, choć wciąż z Ziemią będzie związana.

Wlk. Bogini Podziemna – Żmija Nocnica:

Bardzo wcześnie, bo już z chwilą powstania pierwotnego Kosmosu (Nieba i Ziemi), przez co „pod nimi” pozostało miejsce na Podziemie, być może „pod wpływem” Wielkiego Węża jako pierwszego swego małżonka (?) Wielka Bogini zawłaszcza tę Krainę. Pierwszą władczynią i „mieszkanką” Podziemia jest właściwie wspominana już wcześniej pierwotna hipostaza Wielkiej Bogini, Noc (grecka Nyks), ale ta postać w przyszłości prędko się „emancypuje” stając się mroczną, ciemną i złowrogą odrębną Boginią, demonicznym uosobieniem zła, Matką Potworów, Demonów i Chorób, która ma na imię Żmija Nocnica. Jej inne imię to „Wietrzyca”. Ma rybi (wężowy?) ogon, potrafi pływać i latać, - była przecież wcześniej Ptakiem Wodnym. Skoro w Kosmosie zapanowało już Światło, to Nocnica ukrywa się w Podziemiu, gdzie światło nie dociera. Będzie jednak w przyszłości często stamtąd wylatywać i „przysiadywać” na Drzewie Kosmicznym, upatrując ofiar, które mogłaby porwać do Krainy Śmierci.

W słowiańszczyźnie brak jej odpowiedników (chyba gdyby jej zdegradowany do demonologii wariant, Latawica. W bajkach „Matka Smoków”. W mitologii irańskiej jest to Ho-Mamat, scytyjskiej i greckiej Echidna, greckiej Eris, Delfine, Kampe, Keto, Lamia i in., hetyckiej Hannahanna, germańskiej Angrboda (?), Hel , Nanna, italsko-włoskiej bajce Redodesa, cygańskiej (ind.) Lilyi, akadyjskiej Tiamat, sabejskiej Amamit, semickiej Lilith (żona węża, jako demon uśmiercała dzieci i mężczyzn, pierwsza żona Adama, siadała na Drzewie Kosmicznym), fińskiej - Pani Pohjoli, Wiedźma Pohjoli, Tuoletar (?), Lowiatar (żona wiatru, matka 9 demonów i chorób). Wlk. Bogini Podziemna utraci swoją władzę nad Górnym Podziemiem, na rzecz jednej z hipostaz syna Wielkiego Węża,Węża Ognistego w postaci Odyńca. Jako swoje Królestwo zachowa jedynie Dolne Podziemie Demonów.

26. Echidna (Bogini Podziemia Demonów) (źródło: Internet, str.:

       http://anticamadre.net/Testi/DeiGreci04.html

26B. Greckie wyobrażenie Eris (okres klasyczny 520 pne) – „ptasie i wężowe” atrybuty

      (źródło: Wikipedia)

Wlk. Bogini Niebiańska – Żmija Dziennica:

Jest najważniejszą w hierarchii Bogów hipostazą Wielkiej Bogini, - żeński odpowiednik Dnia – Jasnego Nieba, wspominana już także wcześniej „Dziennica”, przyszła partnerka i żona pierwotnego Wielkiego Kowala – Dievasa, odrębna i różna od jego partnerki Ziemi. Niektóre bowiem (w przyszłości) Byty Boskie, dzieci Wielkiego Kowala, takie jak: Gwiazdy, Nimfy Powietrzne, Niebiańscy Żmijowie czy Tęcza, nie mogą być dziećmi Ziemi.

W słowiańszczyźnie brak tu odpowiedników, chyba że właśnie bałkańska Dennica-Zorza (choć to raczej drugie już pokolenie Bogów, ale patrz też dalej w innym artykule: "Perunica" - odpowiedniczka greckiej Hery), najczęściej przedstawiana w postaci „ludzkiej”, czyli boskiej indyjska Aditi (?), grecka Hemera, Hera (?), italska Junona (?).

27. Grecka Hera – klasyczny posąg rzymski (źródło: Wikipedia)

13). Bogowie odbierają (porywają) Młyn Kosmiczny i umieszczają

go „we właściwym miejscu”. (Pierwsze pokolenie Bogów)

W tej sytuacji, ponieważ przeznaczeniem Młyna Kosmicznego jest służyć wszystkim Bogom i przyszłym Stworzeniom, Wielki Wodnik (w mitologii fińskiej Vainamojnen) organizuje wyprawę do Pohjoli w celu porwania (odzyskania) Młyna. Towarzyszą mu: Wielki Kowal (Ilmarinen) i Wielki Wąż (Joukahainen). Wielki Wąż „wyrywa Młyn z Korzeniami”, Wielki Kowal go porywa, Wielki Wodnik „unosi” (w micie fińskim Bogowie płyną z „Młynkiem Sampo” łodzią). W toku walki o Młyn ze ścigającą ich Wielką Boginią w postaci Drapieżnego Ptaka (lub Kruka, por. ze słow. „Konopielki”: „a to Jajo Kruk wypije...”) – okaleczają ją, zwyciężają i wspólnie osadzają Młyn Kosmiczny ponownie na Górze Kosmicznej. Odtąd Młyn ma stanowić wspólną własność i wspólne dobro. Czas płynie już bez zakłóceń.

28. Walka o odzyskanie Sampo (ilustr. do „Kalevali”) (inna „czeladź”, tutaj

        przedstawiona, służy jedynie jako „ozdobnik” opowieści) (źródło: Wikipedia)

Bibliografia: w artykule Mitologia: „Wstęp”

Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem podania

źródła i autora artykułów !