Dawne
rodziny 12. „Jedzie pociąg z daleka...” Część I.
(pochodzenie
rodzin, losy w Olkuszu, koligacje)
Autorzy:
Ryszard Maliszewski i Anna Kownas
Początki
kolejnictwa na ziemiach polskich to rok 1845, kiedy to zaczęła
powstawać odcinkami w Królestwie i Galicji magistrala kolejowa
warszawsko-wiedeńska . Po pierwszych latach nieufności, wręcz
strachu przed nowym wynalazkiem, doceniono szybko jego znaczenie.
Pasażer dyliżansu osiągał bowiem maksymalnie prędkość 15
km/godz., podczas gdy pierwsze pociągi kurierskie aż 60 km/godz.
Był to więc znaczny postęp dla gospodarki i komunikacji. [1]
Gdy po wielu latach
starań przeprowadzono w latach 1881-1885 także przez Olkusz linię
kolejową, łączącą Dąbrowę Górniczą z Dęblinem, dla
mieszkańców miasta otwarły się szerokie możliwości
zatrudnienia. Począwszy od pracy przy budowie linii, skończywszy
zaś na przyjęciu służby kolejarskiej. [2]
1.,
1B. Początki kolejnictwa w Królestwie Polskim (Franciszek
Kostrzewski)
(źródło:
Wikipedia i „Kłosy” )
1C.
Kolej „iwanogrodzka”
(źródło: Internet, Ziemia Olkuska, wg
czasopisma „Kłosy”)
Możliwość
otrzymania posady funkcjonariusza kolejowego stawała się wielką
szansą, szczególnie dla reprezentantów zdeklasowanej szlachty,
objawiających zwyczajowo niechęć do podejmowania zarobkowej pracy
fizycznej. [3] W
ten sposób tworzyły się całe „dynastie kolejarskie”, związane
z pracą na kolei przez kilka pokoleń, aż po II połowę XX wieku.
W wielu rodzinach
kolejarskich ujawniały się jednak bardzo wcześnie także i
aspiracje kulturalne, zmierzające do zapewnienia dzieciom lepszego
wykształcenia, co nie dziwi, zważywszy obycie w świecie i ogólnie
wysoką kulturę „stanu kolejarskiego”, objawiającą się
takimi, powszechnie znanymi cechami, jak: odpowiedzialność,
punktualność, służbistość i poczucie własnej wartości. Toteż
zawody kolejarskie otoczone były w XIX wieku dużym poważaniem i
nazywane powszechnie „służbą”. Taką zresztą była praca na
kolei - zorganizowana niemal na wzór wojskowej i wpływająca na
losy ludzkie poprzez służbowe przeniesienia na odległe nieraz
placówki. Koleje w Królestwie należały w większości do spółek
prywatnych, jednak ze względu na ich znaczenie dla administracji i
wojska były poddawane rygorom, przypominającym wojskowe. [4]
W
rodzinie Maliszewskich z koleją związali swoje losy najmłodsi
synowie Aleksandra Maliszewskiego: Józef, Jan Piotr i Antoni.
Jeszcze przed zbudowaniem linii kolejowej przebiegającej przez
Olkusz, posady strażników kolejowych w Granicy koło Szczakowy
(obecnie Maczki) przyjęli od 1881 roku Józef i Jan Piotr
Maliszewscy, zachęceni (może, o ile jeszcze żył) przez stryja,
Jana Kantego, żołnierza rosyjskiego. Obaj też przebywali w
młodości w Rosji, zapewne służbowo. Później ich drogi się
rozeszły. Nieocenionym wprost źródłem informacji o „kolejarskiej
rodzinie” Józefa Maliszewskiego „ze Strzemieszyc”, prócz
Wiktora Maliszewskiego, jego wnuczka, okazała się dla mnie w
roku 2014, dopiero wówczas poznana dzięki kontaktom internetowym,
nieznana mi wcześniej osobiście Anna Kownas
z Wrocławia, wnuczka Janiny z Maliszewskich Kownasowej,
córki Józefa Maliszewskiego (syna Aleksandra).
Józef
Maliszewski syn Aleksandra syna Macieja
(1855-1938?)
Trzeci syn Aleksandra Maliszewskiego syna Macieja, urodzony
w Olkuszu
z matki Joanny z
Maderskich. O jego dzieciństwie i młodości mało wiadomo, poza
tym, że urodził
się w domu rodzinnym nr
50 przy ul. Sławkowskiej. Już od roku 1881 pracował Józef
Maliszewski na kolei, początkowo jako strażnik kolejowy w Granicy
(obecnie Maczki, patrz wyżej). Jeszcze jako kawaler służbowo
przebywał kilka lat w Rosji, skąd powrócił do Olkusza i w roku
1884 ożenił się tutaj z Marianną z Paczków, z którą miał
kilkoro dzieci. Od roku 1885 pracował w Olkuszu nadal na kolei.
2. Stacja kolejowa
Granica na pocz. XX wieku
(źródło: Internet, [5])
2B. Metryka
ślubu Józefa Maliszewskiego syna Aleksandra z 1884 r.
(źródło:
z arch. Anny Kownas)
W związku
ze służbą kolejową, ok. 1887 roku wyjechał Józef Maliszewski do
Miechowa, gdzie pracował jako maszynista parowozu i gdzie przyszedł
na świat jego pierwszy syn – Piotr (*1887). Sądząc z zachowanych
dokumentów, planował osiąść na stałe najpierw w Olkuszu, potem
w Miechowie, jednak ostatecznie, około 1889 – 1892 roku, przeniósł
się do Strzemieszyc. Tu spędził resztę życia – kupił ziemię,
wybudował dom i do emerytury pracował na kolei, najpierw jako
maszynista, później jako mechanik w parowozowni.
3. Dworzec nowej linii
kolejowej w Miechowie 1934 r.
(źródło: NAC, sygn. jak
na fot. [6])
Oprócz znanego mi z
historii rodziny syna Józefa - Piotra Romana Maliszewskiego
urodzonego w Miechowie (patrz niżej), miał Józef Maliszewski w
Strzemieszycach chyba jeszcze jednego syna, Lucjana, który w młodym
wieku wyjechał z Polski, oraz dwie córki: Janinę (*1893),
późniejszą Kownasową (na temat Kownasów patrz drugi następny
artykuł Nr 12. Część III.) i Stefanię (*1896), późniejszą
Haberkową. Starsza z nich, Janina z Maliszewskich Kownasowa była
właśnie babcią mojej informatorki, Anny Kownas z Wrocławia.
4. Lucjan Maliszewski syn Józefa
(Praga [Czechy]) (z arch. Anny
Kownas)
Do dziś mieszkają w Strzemieszycach
potomkowie Piotra Maliszewskiego oraz rodzina jego młodszej
siostry Stefanii.
5. Dworzec kolejowy w
Strzemieszycach 1917 rok (źródło: jak w prz. [7])
6. Józef
Maliszewski syn Aleksandra (źródło:
z arch. Anny Kownas)
Józef Maliszewski syn
Aleksandra, podobnie jak i jego brat Antoni, posiadał w Olkuszu
nieznanej mi dokładnie wielkości grunt przy ul. Sławkowskiej po
ojcu Aleksandrze (informacje na ten temat odnaleźć można w
Rozdziale 11 opracowania, zatytułowanym „Przedsiębiorstwo
rodzinne” Część II, ozn. 4E i 4G) oraz inne grunty
dokupione później. Lokalizacja tego terenu, to dawne łąki na
zachód od obecnego targowiska miejskiego (byłego Ogrodu
miejskiego), a także być może, późniejsze działki Władysława
Maliszewskiego syna Tomasza i Józefa oraz Feliksa Maliszewskich –
synów Ludwika. Ponadto do „strzemieszyckich” Maliszewskich
należał grunt z ozn. 4K, zlokalizowany naprzeciwko, po
drugiej stronie ulicy Sławkowskiej, gdzie po wywłaszczeniu,
powstała baza PTSB (Przedsiębiostwo Transportowo-Spedycyjne
Budownictwa). Teraz jest tam teren handlowy („Biedronka” itp.).
Dokładna powierzchnia tego gruntu nie jest mi znana. Były te grunty
zapewne sprzedane przez Maliszewskich „ze Strzemieszyc” po I
wojnie światowej krewniakom i miastu. Jak podawała w 2014 roku Anna
Kownas z Wrocławia, sprawy spadkowe dotyczące majątku po
Józefie Maliszewskim synu Aleksandra, ciągnęły się jeszcze po
roku 2000 i dopiero wtedy uregulowano z miastem rodzinie zaszłości
z wymienionej wyżej działki 4E.
7. Mapa Nr I. Działki
„Maliszewskich ze Strzemieszyc” przy ul. Sławkowskiej
(fragment większej mapy ;
Oprac. Ryszard Maliszewski 1999 ;
Grafika Jerzy Lisowski
2000 ; popr. Ryszard Maliszewski 2014) [8]
Jeszcze przed wyjazdem Józefa do Strzemieszyc, bracia Józef i
Antoni Maliszewscy wybudowali przy ul. Sławkowskiej trzecie,
południowe, także drewniane skrzydło potrójnego domu „po
Aleksandrze”, dostawiając je do skrzydła wschodniego. Po roku
1920 zostało to skrzydło domu sprzedane Kocotom i Windysom, wraz z
przynależną mu działką gruntu, z której ci nowi właściciele
już w roku 1942 zostali wywłaszczeni, obok Władysława i Romana
Maliszewskich, synów Tomasza. Tenże dom „po strzemieszyckich
Maliszewskich” ukazuje z boku zamieszczona niżej fotografia nr
5B. Po 1900 roku zamieszkiwał w nim brat Józefa, Antoni,, a
później jego synowie Kazimierz i Henryk. Obecnie dokładna
rekonstrukcja dziejów tego domu nie jest już możliwa, bo nikt z
żyjących go nie pamięta. Dom został rozebrany w roku 1942 r., a
planu budynku prawdopodobnie nigdy nie sporządzono. Dla porównania:
pierwszy plan sąsiedniego, murowanego domu Ludwika Maliszewskiego,
wzniesionego ok. 1880 roku, sporządzono dopiero w roku 1925.
7B. Po prawej stronie
(od pd.) trzecie skrzydło domu Nr 50
po Aleksandrze
Maliszewskim, budowane przez strzemieszyckich Maliszewskich
(źródło: fragment
widokówki z 1912 roku,
Facebook, Ziemia Olkuska,
publ. Olgerd Dziechciarz 2016)
Marianna Helena z
Paczków Maliszewska (1866 -
1928)
Córka Leopolda Paczka i
Ludwiki z Rudzkich. Urodziła się w roku 1865 w Olkuszu. Jej rodzina
pochodziła z Miechowa. Ojciec był urzędnikiem miejskim, a matka
także pochodziła z rodziny urzędniczej. Po 1863, bitwie
miechowskiej, pogromie i spaleniu miasta przez Rosjan, rodzice
Marianny przenieśli się do Olkusza, gdzie wcześniej osiadł już
brat Leopolda, Kazimierz, sekretarz biura powiatu olkuskiego. W
Olkuszu ojciec Marianny pracował jako sekretarz magistratu.
8. Metryka
urodzenia Marianny z Paczków z 1865 r. (źródło:
z arch. Anny Kownas)
Od roku 1884 Marianna z
Paczków była żoną Józefa Maliszewskiego syna Aleksandra z
Olkusza i matką jego dzieci. Wraz z mężem przeniosła się do
Strzemieszyc, gdzie zmarła w wieku 62 lat i została pochowana na
miejscowym cmentarzu.
9. Marianna z
Paczków Maliszewska (źródło:
z arch. Anny Kownas)
******
Osiadła w Małopolsce
rodzina Paczków co najmniej od wieku XVI była rodziną
szlachecką. Przez trzy wieki liczni jej przedstawiciele
zamieszkiwali okolice Krakowa i tereny Księstwa Siewierskiego. Z
czasem migrowali bardziej na północ - pod koniec XVIII wieku
osiedli w Gorenicach koło Olkusza i Sadowiu (par. Irządze). W
wieku XIX rodzina mocno zubożała i stopniowo obniżał się jej
status. Już dziadek Marianny, zmarły w 1825 Franciszek, utrzymywał
się jedynie z dzierżawy folwarków, a jej ojciec – jak wcześniej
wspomniano – pracował jako urzędnik.
W
końcu XX wieku, wg słownika Rymuta, zamieszkiwało w Polsce 330
osób o nazwisku Paczek, równomiernie skąpo rozrzuconych po całym
kraju. W Olkuszu do dziś żyją przedstawiciele tej rodziny, zapewne
potomkowie nieznanego mi rodzeństwa Marianny oraz potomkowie jej
stryja, Kazimierza. Ciężko mi jednak powiedzieć coś więcej na
temat tej gałęzi. Kazimierz zmarł w Olkuszu, w roku 1865,
zostawiając dwójkę dzieci: Kazimierza Eugeniusza (ur.1852) i
Helenę. Nota bene oboje byli rodzicami chrzestnymi Marianny. Na tym
trop się urywa, choć dalsze badanie olkuskich metryk zapewne
mogłoby sporo wyjaśnić. Np. w Genetce został odnotowany w 1885
roku zgon Andrzeja Franciszka Paczka, którego powiązań rodzinnych
nie znam. Oprócz Olkusza, odnalazłem to nazwisko także na
cmentarzach w Bolesławiu i Strzemieszycach, spotkałem je również
w Sąspowie i Paczółtowicach.
Rudzcy, rodzina
matki Marianny z Paczków Maliszewskiej, to szlachecka rodzina Wężyków Rudzkich herbu Wąż. Dziadek Marianny, Jan Rudzki,
był ziemianinem, posiadaczem dożywotniego wójtostwa we wsi
Dąbrowa (obecnie dzielnica Kielc). Następne pokolenie nie
kontynuowało już tej tradycji - jej ojciec, Mikołaj, był
urzędnikiem skarbowym – najpierw w Kielcach i Radomiu, potem w
Miechowie, jego bracia także przenieśli się do miasta, obejmując
posady urzędnicze.
Piotr Roman
Maliszewski syn Józefa syna Aleksandra
(1887 - 1946)
Drugie dziecko, a pierwszy syn Józefa Maliszewskiego, urodzony w
Miechowie z matki Marianny z Paczków. Dzieciństwo i młodość
spędzał przy rodzicach w Miechowie i Strzemieszycach. Możliwe, że
przejściowo mieszkał także z nimi w Olkuszu, ale nie jest to
pewne. W 1922 roku, mając już 34 lata, ożenił się Piotr w
Olkuszu ze Stefanią z Kolonków (pochodzącą z miejscowości Niemce w parafii Gołonóg), która
w latach 1923 – 1930 urodziła mu w Strzemieszycach troje dzieci.
Autor znał osobiście
tylko jednego syna Piotra Romana, urodzonego w roku 1927 Wiktora
Maliszewskiego, który stał się dla Ryszarda w latach
80-tych XX wieku ogromnie pomocnym i wdzięcznym informatorem na
temat dwu strzemieszyckich gałęzi rodziny Maliszewskich.
Podobnie jak i jego
ojciec Józef, Piotr Maliszewski pracował na kolei. Przez długie
lata był maszynistą parowozu (starsi ludzie ze Strzemieszyc
pamiętają go i miło wspominają, co autor kroniki rodzinnej
stwierdził osobiście w Strzemieszycach, nawet i jeszcze w 2014
roku). W którymś z aktów urodzenia dzieci Piotra, jest on także
wymieniony jako „technik”, widocznie był równocześnie
mechanikiem remontowym parowozowni. Piotr Maliszewski pracował do
końca życia w parowozowni w Strzemieszycach.
10. Parowozownia
kolejowa
(źródło: Internet, str
jak przyp. [9])
Stefania z
Kolonków Maliszewska (*1900)
Z
Kolonków, córka Karola Kolonki, urodzona we wsi Niemce parafia Gołonóg (obecnie
Dąbrowa Górnicza) z matki Julianny z Jaworskich. Rodzice Stefanii
zamieszkiwali prawdopodobnie w Strzemieszycach, a jednak około 1920
roku czasowo chyba w Olkuszu, gdzie też w roku 1922 wyszła Stefania
za mąż za Piotra Maliszewskiego, syna Józefa Maliszewskiego ze
Strzemieszyc. W latach następnych urodziła mu w Strzemieszycach
trzech synów. W 1946 roku Stefania owdowiała. Do swojej śmierci
zamieszkiwała z synami w Strzemieszycach, gdzie zmarła w wieku 74
lat i została pochowana obok męża na miejscowym cmentarzu.
O rodzinie Kolonków
autor znalazł mało informacji. Nazwisko to spotyka się np. na
cmentarzu w Olkuszu. W końcu XX wieku żyło w Polsce 670 osób
tego nazwiska, z czego najwięcej w katowickiem (325). Geneteka
podaje sporo wczesnych metryk do tego nazwiska z Małopolski, np. w
roku 1671 urodzenie się Agnieszki Kolonko (akt nr 68), córki
Andrzeja i Jadwigi w Słaboszowie, tamże w 1674 urodzenie się
jego syna Macieja Kolonki (akt nr 5) i w1675 (akt nr 65) Barbary
Kolonko, także córki Andrzeja i Jadwigi.
Natomiast w roku 1765
zawiera małżeństwo w Imbramowicach Franciszek Kolonko, tamże w
roku 1769 Mateusz Kolonko, a w roku 1788 Mikołaj Kolonko. [*]
Wszystkie wymienione wyżej osoby mogły tam być związane z
majątkami ziemskimi, ale ich kondycja nie jest mi znana.
Nazwisko panieńskie
matki Stefanii, Jaworska, mocno jest
popularne w Polsce. W herbarzach jest wymienione aż 10 rodzin
Jaworskich różnych herbów : Belina, Gryf, Jasieńczyk, Jelita,
Jastrzębiec, Junosza, Kościesza, Oksza, Ostoja i Sas. Rymut
podaje aż 44.104 osób tego nazwiska.
*****
Przypisy:
[*]. Geneteka,
Internet, link w Bibliografii)
[**]. Korusiewicz
S., Dzieje Księstwa Siewierskiego i Siewierza, str ?
[***]. HOKO (skróty
w Bibliografii), str ?
[1]. St. Wasylewski, Życie polskie w
XIX wieku, str 517-519
[2]. DORO (skróty w Bibliografii), t.
I, str 523-527
[3]. SP (skróty w Bibliografii), str
507
[4]. tamże
[5]. Internet, str:
http://fotopolska.eu/slaskie.fotopolska.eu
[6]. Zbiory NAC; Internet:
http://www.audiovis.nac.gov.pl/search/e68605392e5aad9e03f7ac4de92f9170:2/
[8]. Na podstawie Mapy W. Kosińskiego,
(DORO) (objaśnienia skrótów w Bibliografii),
i A. Oknińskiego (DORO), t. I, str
154, 329
Bibliografia:
Źródła
archiwalne i terenowe:
- Archiwum Państwowe Chrzanów - Akta Miasta Olkusza:
- Akta Metrykalne, w tym Regestr Metryk Parafii Olkusz,
- Akta Własności Po-Augustyańskiej – Tabela powinności posiadaczy gruntów poaugustyańskich pod miastem Olkuszem, sygn. 1 i 1A.
- Wypisy z akt USC parafii: Olkusz, Strzemieszyce (Gołonóg), z Geneteki.
- Dane z nagrobków: Olkusz, Strzemieszyce, Będzin, Grodziec, Czeladź, Bolesław, Tenczynek, Paczółtowice, Trzebinia, Sąspów.
- Pamiętniki i relacje ustne:
- Ryszard Maliszewski, Historia małopolskiej gałęzi rodziny Maliszewskich (opracowanie w posiadaniu autora) ,
- Relacja Wiktora Maliszewskiego ze Strzemieszyc,
- Relacja Flawiusza Maliszewskiego z Krakowa,
- Relacja Barbary z Maliszewskich Pietrasowej z Olkusza,
- Relacja Anny Kownas z Wrocławia.
- Materiał kartograficzny autora: Ryszard Maliszewski, Mapa Działek przy ul. Sławkowskiej.
- Materiał fotograficzny z Internetu.
Źródła i opracowania
drukowane:
- Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego, pod red. K. Kiryka i R. Kołodziejczyka, Warszawa - Kraków 1978. (Skrót; DORO)
- Górzyński S., Kochanowski J., Herby szlachty polskiej, Warszawa 1994.
- Gajl T., Herby szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Gdańsk - Inowrocław 2003.
- Korusiewicz S., Dzieje Księstwa Siewierskiego i Siewierza do r. 1900, Piekary Śląskie 1990.
- Rymut K., Nazwiska Polaków, wersja internetowa z wyszukiwarką nazwisk (http://herby.com.pl/).
- Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, Mariówka Opoczyńska, Kielce 1933. (skrót: HOKO)
- Wasylewski Stanisław, Życie polskie w XIX wieku, Wyd. Liter., Kraków, 1962.
- Ichnatowicz I, Mączak A., Zientara B., Żarnowski J., Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, K. i W. Warszawa 1988. (skrót SP)
Internet:
- Lista rodzin szlacheckich woj.krakowskiego1791r http://www.genealogia.okiem.pl/wl_kr_1790_n.htm
[logo NAC]:
******
(Uwaga:
Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem podania źródła i
autora artykułów !)
