Ryszard Maliszewski - Olkusz ... Z całego świata tamta strona

Pradzieje Małopolski –

Paleolit środkowy - 2. Kultura lewaluasko-mustierska

Zespoły lewaluasko-mustierskie [1]

I. Informacje o kulturze:

W paleolicie środkowym, w okresie mniej więcej od ok. 95 tys. do ok. 65 tys. lat p.n.e. zasiedlały tereny pd. Polski grupy ludności należącej do rozwiniętego typu klasycznego człowieka neandertalskiego (należące nie tylko do grupy zachodnioeuropejskiej, ale i wywodzące się z kręgu południowo-wschodnioeuropejskiego), uprawiające tutaj zbieracko-łowiecki typ gospodarki w warunkach panującego wówczas, najpierw dosyć ciepłego klimatu interglacjału eemskiego (lasy mieszane), aż do klimatu chłodnego w początkach zlodowacenia północnopolskiego Wurm (tundra, a dalej lasy szpilkowe z brzozą).

Z kontynentu europejskiego znamy trzy ważniejsze wielkie jednostki kulturowe środkowo-paleolityczne: 1). Krąg środkowopaleolitycznych zespołów z pięściakami (np. zespoły mikocko-prądnickie z techniką lewaluaską i nielewaluaską – Ojców- Ciemna, Wylotne i in.), 2). Krąg mustierski, w tym kultura lewaluasko-mustierska, i kultury szarenckie (np. w Polsce zespoły typu Zwierzyniec, Piekary III, Jaskinia Raj) oraz 3) środkowopaleolityczne kultury ostrzy liściowatych (np. w Polsce kultura Ranis-Mauern i kultura Museliewo-Samuilica (patrz następny artykuł). [1]
Ludność kręgu mustierskiego zajmowała tereny raczej otwarte z niezbyt zwartym poszyciem leśnym, przechodzące w stepotundrę lub nawet tundrę typu krzewinkowego. Polowano na wielką faunę plejstoceńską: mamuty, niedźwiedzie jaskiniowe, nosorożce, bizony i konie, w okresach zimnych renifery. Zamieszkiwano w jaskiniach oraz w namiotach wewnątrz jaskiń i na terenie otwartym. [1]

Ogólne informacje o archeologicznej kulturze lub też raczej o zespołach lewaluasko-mustierskich, w tym występujących na ziemiach Południowej Polski [z Wikipedii]:
„Kultura mustierska: Kompleks jednostek kulturowych rozwijających się w okresie trwania środkowego paleolitu. Nazwa tego kompleksu pochodzi od eponimicznego stanowiska Le Moustier dep. Dordogne we Francji. Przemysł mustierski charakteryzuje się narzędziami wykonywanymi na odłupkach przy zastosowaniu technologii mustierskiej bądź lewaluaskiej. Kultura ta rozwijała się od ok. 300-200 tys. lat temu do ok. 40 tys. lat temu. Za twórcę tej kultury uznaje się człowieka neandertalskiego. Tradycja mikocka na terenie Półwyspu Iberyjskiego oraz terenów Chorwacji przetrwała do czasów późniejszych niż 30 tys. lat temu.” Typy gospodarowania w środowisku ludności mustierskiej zasadniczo nie różniły się od analogicznych w tysiącleciach wcześniejszych.

Klasycznym przykładem zespołów narzędzi krzemiennych kultury lewaluasko-mustierskiej na ziemiach polskich są artefakty z Krakowa Zwierzyńca, gdzie znaleziono zgrzebła i odłupki krzemienne tego typu. Wielką sławę przyniosły archeologom polskim bogate znaleziska jaskiniowe z okolic Ojcowa i dalszych na Jurze, obejmujące wiele narzędzi typu makrolitycznych krzemiennych nożowatych zgrzebeł tzw „typu Bockstein, Ciemna i typu Wylotne”. Dzięki nim, nawet niektóre zespoły zachodnioeuropejskie są obecnie zaliczane do nowo wyszczególnionych kultur o „polskich” nazwach. Zbliżone do tych zespołów są zespoły szarenckie z Jaskini Raj w Górach Świętokrzyskich. Niedawno archeolodzy polscy odnieśli wielki sukces, odnajdując po raz pierwszy w Polsce szczątki neandertalczyka w Jaskini Stajnia w Małopolsce. Znalezisko obejmowało m/in zęby człowieka neandertalskiego. [6]

I.A. Ludzie neandertalscy (paleolit środkowy) (źródło: Internet, Zdenek Burian, malarstwo)

I.B. i I.C. Czaszki człowieka neandertalskiego (La Ferassie i La Chapelle – Europa Zach.)

(źródło: Internet, Wikipedia)

ID. i IE. Wygląd neandertalczyków (dorosły, dziecko) (źródło: Internet, str.:

http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-neanderthalensis

http://www.geo.arizona.edu/Antevs/nats104/00lect13neander.html

Muzea Pradziejów Śląska, Małopolski i inne:

II. Inwentarze i znaleziska luźne:

1. Zgrzebło lewaluaskie (Izrael) (klasyczny okaz) (źródło: [3])

2. Zgrzebło-skrobacz lewaluasko-mustierski Dolina Przemszy (Małopolska)

(znalezisko luźne) (źródło: [2])

3., 3B. I 3C. Rożne typy narzędzi człowieka neandertalskiego (Eur. Zach.)

(źródło: [4])

4., 4B., 4C. Jaskinia Ciemna i Wylotne Ojców Dolina Prądnika (Małopolska)

(źródło: [1] [7])

5. i 5B. Narz. lewaluasko-mustier. Kraków i Piekary Pradol. Wisły (Małopolska)

(źródło: [1])

6. Zespół z Jaskini Walusiowej Dol. Pienińskiego Potoku (Pd. Małopolska)

(źródło: [8])

7. i 7B. Jaskinia Stajnia k. Mirowa (Małopolska) (źródło: [6])

8. Zespół mustierski Jaskinia Kulna (Morawy) (źródło: [9])

9. Zespoły szarenckie, Jaskinia Raj k. Chęcin (Wsch. Małopolska) (źródło: [1])

9B. Narzędzia lewaluasko-mustierskie z Armenii (dla por.) (źródło: [5])

10. i 10B. Wystawa kultur neandertalczyka Muz. Arch. Kraków (źródło: [7])

11. i 11B. Zasięg kręgu mustierskiego (źródło: [1] str. 83 i 92)

III. Datowanie:

Podając za Kozłowskimi można określić wiek znalezisk typu lewaluasko-mustierskiego w Polsce na ok. 75-65 tysięcy lat p.n.e., a zespołów typu Ciemna na ok. 60 tys. lat pne.

12. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)

Przypisy:

[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977

[2]. PMA Kraków. Przypadkowe znalezisko luźne. Artefakt znaleziony w Dolinie Przemszy: 1).1962-65 r., powierzchniowo (bez metryki), w osadach polodowcowych ułożonych ostatecznie podczas zlodowacenia środkowopolskiego (jako sandry) i w holocenie, na złożu wtórnym. Zgrzebło makrolityczne, wykonane z krzemienia siwo-kremowego, plamistego, najprawdopodobniej narzutowego, paleozoicznego, prawdopodobnie nieoprawiane (trzymane w dłoni ?). [Wyświecenie frontu okazu może być spowodowane działaniem niskich temperatur.] Mocno charakterystyczne dla kultury lewaluasko-mustierskiej (podobny do okazu z Izraela oraz do niektórych okazów z Krakowa-Zwierzyńca). Jako znalezisko odosobnione, luźne, nie może być dowodem na stałe zamieszkiwanie tutaj człowieka neandertalskiego wym. kultury, ale świadczy o epizodycznym lub nawet okresowym pobycie na tym terenie klasycznej ludności neandertalskiej pod koniec interglacjału eemskiego, albo w czasie zlodowacenia północnopolskiego Wurm (prawdopodobnie w pierwszym interstadiale), prowadzącej wówczas gospodarkę zbieracko-łowiecką w środowisku leśnym (lasotundra).