Paleolit górny – 5. Cz. IV. Kultura oryniacka właściwa
Zespoły oryniackie [1]
I. Informacje o kulturze:
Wszelkie
informacje o kulturach kręgu oryniackiego zawarłem właściwie we
wcześniejszych rozdziałach. Tutaj powtarzam jedynie najbardziej
ogólne, dotyczące kultury oryniackiej właściwej, znanej z wielu
stanowisk polskich. Niniejszy rozdział (i kilka następnych)
traktuje w dalszym ciągu o ratowniczym znalezisku z Przylaska
Rusieckiego koło Krakowa.
Ludność
kręgu oryniackiego zajmowała tereny bardzo zróżnicowane.
Zasiedlała chętnie wysoczyzny lessowe zajmując punkty silnie
eksponowane (np. Kraków-Góra Bronisławy, Sowiniec, Piekary,
Kraków-ul. Spadzista), często odległe nawet od cieków wodnych, co
sugeruje znajomość metod gromadzenia wody. Spotykamy osadnictwo
tundrowe oraz stepowe i leśne. Zakładano obozowiska otwarte, z
tradycyjnymi szałasami-namiotami, a nawet budowlami ziemiankowymi,
jak i jaskiniowe, trwałe i sezonowe. Praktykowano przede wszystkim
myślistwo. Polowano intensywnie na mamuty, nosorożce włochate,
hieny, niedźwiedzie jaskiniowe, jelenie, tury/żubry, konie,
koziorożce, renifery i inne. W kulturach oryniackich występują
początki sztuki. [1] Typowe zespoły oryniackie znamy w Polsce np. z
Krakowa-Zwierzyńca i Piekar (o czym już było).
I.
Polowanie na niedźwiedzia w górnym paleolicie (źródło:
Internet, Zdenek Burian, malarstwo)
II.
Inwentarze i znaleziska luźne:
1. i 1B. Wyroby krzemienne do obróbki skór, kości i drewna, typowe a nawet przewodnie dla oryniaku Przylasek Rusiecki koło Krakowa (Dolina Wisły, Małopolska) (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne) [2]
1). do 14). Skrobacze zębato-wnękowe wiórowe i odłupkowe
Takie narzędzia, chociaż są bardzo typowe dla kultury oryniackiej właściwej, spotyka się także często w różnych innych epokach i różnych kulturach. Dla porównania zamieszczam niżej ilustracje podobnych artefaktów z innych źródeł:.
2., 2B., 2C., 2D., 2E., 2F., 2G., 2H., 2J. i 2K. Podobne narzędzia oryniackie (Zach. Europa) (źródło: [3])
3. Zasięg oryniaku w Polsce (źródło: [1] str. 132)
III. Datowanie:
Podając za
Kozłowskimi można określić wiek znaleziska kultury oryniackiej z
Przylaska Rusieckiego na przedział ok. 28 do 25 tysięcy lat pne. ,
a bliżej ok. 26 tys. lat pne. [1]
4. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)
Przypisy i
Bibliografia:
[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia
na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977
[2].
PMA Kraków. Zespół
pochodzący ze żwirowni z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa w
Pradolinie Wisły, zebrany luźno w l. 1974-76, w partii żwiru
budowlanego. Z tego powodu niemożliwy do precyzyjnej oceny i
opracowania. W roku 1977 znalezisko odrzucone przez kustosza Muzeum
Archeologicznego w Krakowie St. Kowalskiego ze składu zespołów
przeznaczonych do ekspozycji, z racji zmieszania inwentarza oraz
niepewnej pierwotnej lokalizacji, czyli zupełnego braku „metryczki”.
W związku z tym opracowane tylko „ratowniczo i domyślnie”.
1).,
2). itd. do 14). Skrobacze zębato-wnękowe, wiórowe, używane w
oprawie (patrz niżej), bardzo charakterystyczne i niemal przewodnie
dla kultury oryniackiej. Wszystkie drobno retuszowane, brak jednak
retuszu typowo oryniackiego, co świadczy o późnej fazie oryniaku
zespołu.
Wszystkie
artefakty wykonane z takiego samego krzemienia brązowego, zapewne
miejscowego, jak inne z Przylaska Rusieckiego.
Opisywany
ratowniczy zespół zawierał na pewno więcej artefaktów, lecz w
tej partii żwiru znalazła się zapewne tylko część. Z powodu
przemieszania tego materiału nigdy nie uda się ustalić czy
wszystkie okazy należy łączyć ściśle z kulturą oryniacką
właściwą, jednak wszystkie dostawy żwiru wykazują podobne
cechy, co świadczy o dostarczeniu go z tego samego miejsca. Tylko
ostatnie dostawy, zawierające bardziej drobny żwirek bez otoczaków,
z domieszką grubego piasku, są powierzchniowe, młodsze i w nich to
właśnie znajdowały się okruchy ceramiki „łużyckiej”, a brak
artefaktów krzemiennych. Tak więc opisywany zespół można
traktować jako jednolity, zawierający znaczny procent wyrobów
przewodnich dla oryniaku. Mocno charakterystyczne dla oryniaku są tu
np wiórki typu Krems-Dufour, drapacze pyskowate oraz skrobacze
zębato-wnękowe (opisywane też dalej). Inne typologicznie artefakty
zespołu z Przylaska Rusieckiego będą omawiane w następnych
artykułach. Z całości materiału można wysunąć wniosek, że
zespół ten może być pozostałością obozowiska jednosezonowego
oraz „jednoziemiankowego” o charakterze „domowym”, na co
wskazuje obecność wielu narzędzi „skrobiących”. Obecność
wielu narzędzi typu zębato-wnękowego potwierdza późne datowanie
zespołu i pozwala go łączyć z fazą oryniaku 5.
Najprawdopodobniej (zważywszy materiał, w którym znaleziono ten
zespół) krzemnica ta musiała znajdować się w pobliżu dawnej
terasy zalewowej Wisły i w czasie następujących potem wezbrań
rzeki została pogrzebana następnymi warstwami osadów. Właśnie
ludność z grupy Krems-Dufour preferowała osadnictwo w dolinach
rzek, w przeciwieństwie do ludności typowo oryniackiej, z
upodobaniem zasiedlającej jurajskie wierzchowiny wapienno-lessowe.
5., 5B. i 5C. Sposoby oprawiania
pod. narzędzi (w taki kościany, rozszczepiony
uchwyt jak na 5C.
wciskano poziomo narzędzie [wg znal. neolit.])
(źródło:
[4])
Jako
znalezisko o niepewnej metryce nie może być dowodem na stałe
zamieszkiwanie tutaj (w Dolinie Wisły) ludności omawianej
kultury, ale może świadczyć o sezonowym pobycie na
tym terenie człowieka oryniackiego podczas zlodowacenia
północnopolskiego Wurm (może w fazach Arcy
lub Stillfried B, na co wskazuje obecność charakterystycznych
zwierząt: mamut i koń), prowadzącego tutaj wówczas gospodarkę
zbieracko-łowiecką w chłodnym klimacie peryglacjalnym, w
środowisku tundry parkowej i na przemian leśnym, z sosną, brzozą
i wierzbą. Jednak w związku ze składem inwentarza, zbliżającym
się mocno do zespołów Krems-Dufour, można (w porównaniu do
innych opisywanych tu znalezisk kultury oryniackiej, datowanych
zwyczajowo na ok. 28 tys. lat p.n.e.) zaniżyć datowanie inwentarza
z Przylaska Rusieckiego do ok. 26 tys. lat p.n.e. (środek
Stillfriedu B). Z powodów wyszczególnionych na początku
omówienia, istnieje jednak w odniesieniu do tego zespołu możliwość
mylnego rozpoznania kultury lub kultur.
6. Podobny typ środowiska dzisiaj
(źródło: Wikipedia)
oryniak
Uwaga: Wolno kopiować
i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora !!
