Dawne rodziny 11. Część X. „Przedsiębiorstwo rodzinne”

                 przy ul. Sławkowskiej – Tartak Hensoldtów

(pochodzenie rodzin, losy w Olkuszu, koligacje)

Autor: Ryszard Maliszewski

Uzupełnieniem dziejów „przedsiębiorstwa rodzinnego” Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej w Olkuszu jest historia innego przedsiębiorstwa na tej ulicy, należącego do innej rodziny olkuskiej, zbudowanego jednak na części gruntów po moim pra pradziadku, Aleksandrze Maliszewskim, zakupionej w bliżej nieznanych mi okolicznościach i latach przez przybyłą do Olkusza w XIX wieku rodzinę Hensoldtów (informacje na ten temat przekazała mi w latach 90-tych ubiegłego stulecia kuzynka mojego ojca, pani Barbara z Maliszewskich Pietrasowa, córka Władysława Maliszewskiego syna Tomasza, zamieszkała przy ul. Sławkowskiej w domu po ojcu..

Kiedy przybyła do Olkusza rodzina Hensoldtów dokładnie nie wiem, ani też nie zamierzam naruszać prywatności tej rodziny, jako jedynie uprawnionej do szczegółowego poznania swoich dziejów. Dane na ten temat przytaczam tylko z wyżej wyjaśnionego powodu, iż należące do nich „przedsiębiorstwo rodzinne”, czyli ogólnie znany dawniej wszystkim starszym Olkuszanom „Tartak Hensoldtów” powstał na byłych gruntach Maliszewskich. Zbudowano go na ostatniej, posiadanej niegdyś przez Aleksandra Maliszewskiego działce, noszącej na sporządzonej przeze mnie w 1999 roku mapie symbol 4J (tutaj Mapa Nr I – fragment całości).

Ponieważ Kazimierz Rymut podaje, że w końcu XX wieku na terenie całej Polski żyło jedynie 69 osób tego nazwiska, (z czego najwięcej w słupskiem – 16 osób), to najbardziej prawdopodobnym jest, iż z stamtąd właśnie, z Pomorza zachodniego, należącego do Prus, jakaś osoba niemieckiego pochodzenia o niemieckim nazwisku Hensoldt przybyła do Olkusza. Pochodzenie zatem tej rodziny w Olkuszu jest podobne, jak Westenów, Kerthów, czy Schmidtów.

      Już z samego tego faktu wynika, że pierwszy reprezentant rodziny Hensoldtów mógł działkę tę nabyć i wystawić na niej swój tartak dopiero po 1859 roku, gdyż tereny te dopiero w tymże roku zakupione były przez Aleksandra Maliszewskiego na licytacji gruntów „po-augustiańskich”. Żadne znane mi źródło nie podaje, kiedy przedsiębiorstwo to, należące w okresie międzywojennym do Pawła Hensoldta, powstało w Olkuszu. Nie jest to zresztą bardzo istotne, bo ważniejszym jest, że takowe w mieście w ogóle istniało, i że od II połowy XIX wieku aż do II wojny światowej (a może i dłużej ?) działało, zatrudniając zapewne poniżej dziesięciu pracowników. [1]

Tartak Hensoldtów w Olkuszu był niewielki, zapewne i maszyny obsługujące ten zakład do wielkich nie należały. Najprawdopodobniej, początkowo miał ów tartak napęd parowy. Dla porównania przytaczam poniżej fotografię ukazującą wnętrze czynnego jeszcze niedawno i podobnej wielkości.

1. Wnętrze niedużego tartaku (źródło: Internet, jak w przypisie [4])

Wydaje się, że owym olkuskim protoplastą rodziny Hensoldtów był urodzony w 1849 roku Maurycy Andrzej Hensold i to on zapewne wystawił wspominany tartak, zaś w XX wieku prowadził nadal to przedsiębiorstwo jego syn Paweł Hensoldt (* 1878). [2] Jako właściciela tego przedsiębiorstwa wymienia np. Pawła Hensoldta w roku 1918 Kronika Powiatu Olkuskiego (nr 38/39).

2. Mapa Nr I. Działka Hensoldtów (po Maliszewskich, symb. 4J), ,

     na której powstał ich Tartak (lata 70-te lub 80-te (?) XIX w.

     (Opracowanie Ryszard Maliszewski 1999 ; „szkic z natury” w oparciu

      o DORO [3] ; Grafika Jarosław Lisowski 2000 ; uzup. Ryszard Maliszewski)

Nie znam dokładnie zakresu czasowego działalności tego przedsiębiorstwa. Wg Kieleckiego Dziennika Wojewódzkiego nr 3 z roku 1937 był jeszcze czynny, chociaż np. internetowa strona: http://www.sp.olkusz.pl/aktualnosci/uhonorowac-petera-westena-64/ wspomina (wg opracowania Henryka Osucha o fabryce „Westen”) o „doprowadzeniu do ruiny tartaku Hensoldtów przez Westena” (???), - co jest chyba informacją błędną. Tak więc przed II wojną światową może tartak jeszcze działał, po wojnie, w okresie „socjalistycznej likwidacji przedsiębiorstw prywatnych” - chyba już nie (choć Paweł Hensoldt zmarł dopiero w 1959 roku), a w latach 70-tych XX wieku (gdy zmarli moi rodzice), budynek ów był wynajmowany na warsztat kamieniarski olkuskiemu producentowi nagrobków, Kurbielowi. Po tegoż śmierci nie prowadzono tam już żadnej produkcji i obiekt z roku na rok stawał się coraz bardziej ruiną. Obecnie, być może, nawet i dom Hensoldtów zmienił swoich właścicieli (?), albo przeszedł w spadku na dalszą rodzinę.

           Nie udało mi się nigdzie zdobyć dawnych fotografii, ani „Tartaku Hensoldtów”, ani też ich domu, zbudowanego zapewne w tym samym czasie przez Maurycego Hensoldta. Dysponuję jedynie własnoręcznie zrobionymi zdjęciami tegoż domu, oraz ruiny tartaku, przed jego ostatecznym wyburzeniem. Nie są niestety te fotografie zbyt dobrej jakości, bo też i pospolitym aparatem „dokumentacyjnym” były robione (i nie bardzo „wyszły”), ale przynajmniej ukazują jako tako wygląd tego obiektu (tartaku), który prawdopodobnie w krótkim czasie, podobnie jak zniknął nagle „Dworek Janikowskich”, zniknie z powierzchni ziemi.

 3. i 3B. Dom Hensoldtów od str. pn. i od str. pd. 2009 r. (fot. Ryszard Maliszewski)

 4. i 4B. Były tartak Hensoldtów od str. wsch. i od str. pn. 2009 r. (fot. j.w.)

5., 5B. i 5C. Lokalizacja byłego tartaku Hensoldtów 2010 r. (fot. j.w.)

6., 6B. i 6C. Ruina tartaku w roku 2010 (fot. j.w.)

 

7., 7B., 7C. i 7D. Ruina tartaku w 2012 r. (fot. j.w.)

8. Pozostałości tartaku i dom Hensoldtów w 2015 r. (fot. j.w.)

Przypisy:

[1]. Jeżeli się mylę, to tylko z przyczyny zbyt skąpych informacji jakie na ten temat posiadam.

[2]. Grobonet Olkusz

[3]. Na podstawie Mapy W. Kosińskiego, (DORO) (objaśnienia skrótów w Bibliografii),

       i A. Oknińskiego (DORO), t. I, str 154, 329

[4]. Trak: prostokątne urzadzenie, widoczne wałki przesuwające trom/pień/,nad i za nimi poruszają się bloty/brzeszczoty/ z góry na dół: http://www.rzeczpospolitaobojganarodow.pl/forum/viewtopic.php?f=29&t=274

Bibliografia

Źródła archiwalne i terenowe:

1. Archiwum Państwowe Chrzanów

    Akta Miasta Olkusza:

- Akta Własności po-Augustiańskiej, sygn. 1 i 1A,

2. Dane z nagrobków: Olkusz

3. Pamiętniki i relacje ustne:

   - Ryszard Maliszewski, Historia małopolskiej gałęzi rodziny

      Maliszewskich (Opracowanie w posiadaniu autora),

   -Relacja Barbary z Maliszewskich Pietrasowej z Olkusza,

   -Relacja Flawiusza Maliszewskiego z Krakowa

5. Materiał kartograficzny:

   -Ryszard Maliszewski, „Przedsiębiorstwo rodzinne” Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej

6. Materiał fotograficzny autora i z Internetu

Źródła i opracowania drukowane:

1. Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego, pod red. K. Kiryka i R. Kołodziejczyka,

    Warszawa- Kraków 1978. (Skrót; DORO)

2. Rymut K., Nazwiska Polaków, wersja internetowa z wyszukiwarką nazwisk

    (http://herby.com.pl/).

Internet:

- Linki do stron podane w Przypisach

                                                                  *****

(Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem

podania źródła i autora artykułów !)