Paleolit górny – 5. Cz. II. Kultura oryniacka właściwa
Zespoły oryniackie [1]
I. Informacje o kulturze:
Wszelkie
informacje o kulturach kręgu oryniackiego zawarłem właściwie we
wcześniejszym rozdziale. Tutaj powtarzam jedynie najbardziej
ogólne, dotyczące kultury oryniackiej właściwej, znanej z wielu
stanowisk polskich. Niniejszy rozdział (i kilka następnych)
traktuje w dalszym ciągu o ratowniczym znalezisku z Przylaska
Rusieckiego koło Krakowa.
Ludność
kręgu oryniackiego zajmowała tereny bardzo zróżnicowane.
Zasiedlała chętnie wysoczyzny lessowe zajmując punkty silnie
eksponowane (np. Kraków-Góra Bronisławy, Sowiniec, Piekary,
Kraków-ul. Spadzista), często odległe nawet od cieków wodnych, co
sugeruje znajomość metod gromadzenia wody. Spotykamy osadnictwo
tundrowe oraz stepowe i leśne. Zakładano obozowiska otwarte, z
tradycyjnymi szałasami-namiotami, a nawet budowlami ziemiankowymi,
jak i jaskiniowe, trwałe i sezonowe. Praktykowano przede wszystkim
myślistwo. Polowano intensywnie na mamuty, nosorożce włochate,
hieny, niedźwiedzie jaskiniowe, jelenie, tury/żubry, konie,
koziorożce, renifery i inne. W kulturach oryniackich występują
początki sztuki. [1] Typowe zespoły oryniackie znamy w Polsce np. z
Krakowa-Zwierzyńca i Piekar (o czym już było).
II.
Inwentarze i znaleziska luźne:
1. Wyroby krzemienne niezbyt przewodnie dla oryniaku Przylasek Rusiecki koło Krakowa, Dolina Wisły (Małopolska) (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne) [2]
1). Ostrze liściowate wiórowe (grot oszczepu) złamane [2]
2). Liściak odłupkowy (grot) [2]
3). i 4. Zbrojniki mikrolityczne typu Krems-Dufour [2]
5. Zbrojnik mikrolityczny (wkładka wiórowa) typu Dufour [2]
Ostrza nie są bardzo typowe dla
kultury oryniackiej właściwej. Spotyka się je w różnych epokach
i różnych kulturach. Dla porównania zamieszczam niżej
ilustracje podobnych artefaktów z innych czasów, kultur i źródeł:.
2. Ostrza mustierskie (źródło: [3])
2B., 2C., 2D., 2E., 2F., 2G. i 2H. Ostrza paleolitu górnego (w tym oryniackie i graweckie) (Zach. Europa) (źródło: [4])
3. Kościane oryniackie groty oszczepów (Francja) (źródło: [4])
3B. Po lewej ostrza krzem. innych kultur (źródło: [5])
4. Narzędzia oryniackie Kraków (Małopolska) (źródło: [1])
5. i 5B. Sposób oprawy podobnych narzędzi (źródło: [7]))
6. Oryniacka rzeźba z kła mamuta (Zach. Europa) (źródło: [6])
7. Zasięg kultury oryniackiej w Polsce (źródło: [1] str.132)
III. Datowanie:
Podając za
Kozłowskimi można określić wiek zespołu kultury oryniackiej z
Przylaska Rusieckiego na przedział ok. 28 do 25 tysięcy lat pne.,
bliżej ok. 26 tys. lat pne. [1]
8. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)
Przypisy i
Bibliografia:
[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia
na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977
[2].
PMA Kraków. Zespół
pochodzący ze żwirowni z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa w
Pradolinie Wisły, zebrany luźno w l. 1974-76, w partii żwiru
budowlanego. Z tego powodu niemożliwy do precyzyjnej oceny i
opracowania. W roku 1977 znalezisko nie przeznaczone przez kustosza
Muzeum Archeologicznego w Krakowie St. Kowalskiego do ekspozycji z
racji zmieszania inwentarza oraz niepewnej pierwotnej lokalizacji,
czyli zupełnego braku „metryczki”. W związku z tym opracowane
tylko „ratowniczo i domyślnie”.
1).
Grot oszczepu, wiórowy, z wyodrębnionym trzonkiem, obustronnie
obrabiany, retusz oryniacki, typowy dla stanowisk
środkowoeuropejskich, poprzecznie przełamany, być może w czasie
użytkowania. Z powodu tego przełamania, być może używany później
jako rylec. 2). Grot oszczepu (?), owalnotrójkątny,
odłupkowo-wiórowy, jednostronnie obrobiony, bardzo nietypowy.
Ostrza liściowate, jako nie bardzo typowe dla oryniaku, być może
są tu importami lub zapożyczeniami, szczególnie okaz pierwszy,
noszący cechy kultury szeleckiej. Drugi stwarza wrażenie, że jest
tylko „półwytworem”, gdyż nie posiada wyostrzonych krawędzi.
3)., 4). Wiórki-zbrojniki typu Krems-Dufour, zapewne stosowane jako
grociki strzał. 5). Wiórek-wkładka do jakiegoś narzędzia
kombinowanego, używany jako zbrojnik w drewnie lub kości (np.
ostrzu kościanym oszczepu). Są dowodem na późne datowanie
zespołu. Wszystkie artefakty wykonane z takiego samego krzemienia
brązowego jak inne z Przylaska Rusieckiego.
Opisywany
ratowniczy zespół zawierał na pewno więcej artefaktów, lecz w
tej partii żwiru znalazła się tylko ich część. Nie da się
także ustalić czy wszystkie artefakty należy łączyć ściśle z
kulturą oryniacką właściwą, jednak wcześniejsze dostawy żwiru
wykazują podobne cechy, co świadczy o dostarczeniu go z tego samego
miejsca. Tylko ostatnie dostawy, zawierające bardziej drobny żwirek
bez otoczaków, z domieszką grubego piasku, są powierzchniowe,
młodsze i w nich znajdowały się okruchy ceramiki „łużyckiej”,
a brak artefaktów krzemiennych. Tak więc opisywany zespół można
traktować jako jednolity, zawierający znaczny procent wyrobów
przewodnich dla oryniaku. Mocno charakterystyczne dla oryniaku są tu
także wiórki typu Krems-Dufour, drapacze pyskowate oraz skrobacze
zębato-wnękowe (opisywane dalej). Inne typologicznie artefakty
zespołu z Przylaska Rusieckiego będą omawiane w następnych
artykułach. Z całości materiału można wysunąć wniosek, że
zespół ten może być pozostałością obozowiska jednosezonowego
oraz „jednoziemiankowego” o charakterze „domowym”, na co
wskazuje obecność wielu narzędzi „skrobiących”. Obecność
wielu narzędzi typu zębato-wnękowego potwierdza późne datowanie
zespołu i pozwala go łączyć z fazą oryniaku 5.
Najprawdopodobniej (zważywszy materiał, z którego pochodzi ten
zespół) krzemnica ta musiała znajdować się w pobliżu dawnej
terasy zalewowej Wisły i w czasie następujących potem wezbrań
rzeki została pogrzebana następnymi warstwami osadów.
Jako
znalezisko o niepewnej metryce nie może być dowodem na stałe
zamieszkiwanie tutaj (w Dolinie Wisły) ludności omawianej
kultury, ale może świadczyć o sezonowym pobycie na
tym terenie człowieka oryniackiego podczas zlodowacenia
północnopolskiego Wurm (może w fazach Arcy
lub Stillfried B, na co wskazuje obecność charakterystycznych
zwierząt: mamut i koń), prowadzącego tutaj wówczas gospodarkę
zbieracko-łowiecką w chłodnym klimacie peryglacjalnym, w
środowisku tundry parkowej i na przemian leśnym, z sosną, brzozą
i wierzbą. Jednak w związku ze składem inwentarza, zbliżającym
się mocno do zespołów Krems-Dufour, można (w porównaniu do
innych opisywanych tu znalezisk kultury oryniackiej, datowanych
zwyczajowo na ok. 28 tys. lat p.n.e.) zaniżyć datowanie inwentarza
z Przylaska Rusieckiego do ok. 26 tys. lat p.n.e. (środek
Stillfriedu B). Z powodów wyszczególnionych na początku
omówienia, istnieje jednak w odniesieniu do tego zespołu możliwość
mylnego rozpoznania kultury lub kultur.
9. Podobny typ środowiska dzisiaj
(źródło: Wikipedia)
oryniak
[5]. Jelinek J., Atlas prahistorii człowieka, PWR i L Wa-wa 1977
[6]. http://katzenzungenn.blogspot.com/2013_12_01_archive.html
[7]. http://www.ma.krakow.pl/artykuly.php?i=3.57.267.268.278&gl=4&j=1
Uwaga: Wolno kopiować
i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora !!
