Dawne rodziny 11. Część
X. „Przedsiębiorstwo rodzinne”
przy ul.
Sławkowskiej – Tartak Hensoldtów
(pochodzenie rodzin, losy w Olkuszu,
koligacje)
Autor:
Ryszard Maliszewski
Uzupełnieniem dziejów „przedsiębiorstwa rodzinnego”
Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej w Olkuszu jest historia innego
przedsiębiorstwa na tej ulicy, należącego do innej rodziny
olkuskiej, zbudowanego jednak na części gruntów po moim pra
pradziadku, Aleksandrze Maliszewskim, zakupionej w bliżej nieznanych
mi okolicznościach i latach przez przybyłą do Olkusza w XIX wieku
rodzinę Hensoldtów
(informacje na ten temat przekazała mi w latach 90-tych
ubiegłego stulecia kuzynka mojego ojca, pani Barbara z Maliszewskich
Pietrasowa, córka Władysława Maliszewskiego syna Tomasza,
zamieszkała przy ul. Sławkowskiej w domu po ojcu..
Kiedy przybyła do Olkusza rodzina Hensoldtów
dokładnie nie wiem, ani też nie zamierzam naruszać prywatności
tej rodziny, jako jedynie uprawnionej do szczegółowego poznania
swoich dziejów. Dane na ten temat przytaczam tylko z wyżej
wyjaśnionego powodu, iż należące do nich „przedsiębiorstwo
rodzinne”, czyli ogólnie znany dawniej wszystkim starszym
Olkuszanom „Tartak Hensoldtów” powstał na byłych
gruntach Maliszewskich. Zbudowano go na ostatniej, posiadanej niegdyś
przez Aleksandra Maliszewskiego działce, noszącej na sporządzonej
przeze mnie w 1999 roku mapie symbol 4J (tutaj Mapa Nr I –
fragment całości).
Ponieważ
Kazimierz Rymut podaje, że w końcu XX wieku na terenie całej
Polski żyło jedynie 69 osób tego nazwiska, (z czego najwięcej w
słupskiem – 16 osób), to najbardziej prawdopodobnym jest, iż z
stamtąd właśnie, z Pomorza zachodniego, należącego do Prus,
jakaś osoba niemieckiego pochodzenia o niemieckim nazwisku Hensoldt
przybyła do Olkusza. Pochodzenie zatem tej rodziny w Olkuszu jest
podobne, jak Westenów, Kerthów, czy Schmidtów.
Już
z samego tego faktu wynika, że pierwszy reprezentant rodziny
Hensoldtów mógł działkę tę nabyć i wystawić na niej swój
tartak dopiero po 1859 roku, gdyż tereny te dopiero w tymże roku
zakupione były przez Aleksandra Maliszewskiego na licytacji gruntów
„po-augustiańskich”. Żadne znane mi źródło nie podaje,
kiedy przedsiębiorstwo to, należące w okresie międzywojennym do
Pawła Hensoldta, powstało w Olkuszu. Nie jest to zresztą bardzo
istotne, bo ważniejszym jest, że takowe w mieście w ogóle
istniało, i że od II połowy XIX wieku aż do II wojny światowej
(a może i dłużej ?) działało, zatrudniając zapewne poniżej
dziesięciu pracowników. [1]
Tartak
Hensoldtów w Olkuszu był niewielki, zapewne i maszyny obsługujące
ten zakład do wielkich nie należały. Najprawdopodobniej,
początkowo miał ów tartak napęd parowy. Dla porównania
przytaczam poniżej fotografię ukazującą wnętrze czynnego jeszcze niedawno i podobnej wielkości.
1.
Wnętrze niedużego tartaku (źródło: Internet, jak w przypisie
[4])
Wydaje
się, że owym olkuskim protoplastą rodziny Hensoldtów był
urodzony w 1849 roku Maurycy Andrzej Hensold i to on zapewne wystawił
wspominany tartak, zaś w XX wieku prowadził nadal to
przedsiębiorstwo jego syn Paweł Hensoldt (* 1878). [2]
Jako właściciela tego przedsiębiorstwa wymienia np. Pawła
Hensoldta w roku 1918 Kronika Powiatu Olkuskiego (nr 38/39).
2. Mapa Nr I. Działka
Hensoldtów (po Maliszewskich, symb. 4J), ,
na
której powstał ich Tartak (lata 70-te lub 80-te (?) XIX w.
(Opracowanie
Ryszard Maliszewski 1999 ; „szkic z natury” w oparciu
o
DORO
[3] ; Grafika
Jarosław Lisowski 2000 ; uzup. Ryszard Maliszewski)
Nie
znam dokładnie zakresu czasowego działalności tego
przedsiębiorstwa. Wg Kieleckiego Dziennika Wojewódzkiego nr 3 z
roku 1937 był jeszcze czynny, chociaż np. internetowa strona:
http://www.sp.olkusz.pl/aktualnosci/uhonorowac-petera-westena-64/
wspomina (wg opracowania Henryka Osucha o fabryce „Westen”) o
„doprowadzeniu do ruiny tartaku Hensoldtów przez Westena” (???),
- co jest chyba informacją błędną. Tak więc przed II wojną
światową może tartak jeszcze działał, po wojnie, w okresie
„socjalistycznej likwidacji przedsiębiorstw prywatnych” - chyba
już nie (choć Paweł Hensoldt zmarł dopiero w 1959 roku), a w
latach 70-tych XX wieku (gdy zmarli moi rodzice), budynek ów był
wynajmowany na warsztat kamieniarski olkuskiemu producentowi
nagrobków, Kurbielowi. Po tegoż śmierci nie prowadzono tam już
żadnej produkcji i obiekt z roku na rok stawał się coraz bardziej
ruiną. Obecnie, być może, nawet i dom Hensoldtów zmienił swoich
właścicieli (?), albo przeszedł w spadku na dalszą rodzinę.
Nie
udało mi się nigdzie zdobyć dawnych fotografii, ani „Tartaku
Hensoldtów”, ani też ich domu, zbudowanego zapewne w tym samym
czasie przez Maurycego Hensoldta. Dysponuję jedynie własnoręcznie
zrobionymi zdjęciami tegoż domu, oraz ruiny tartaku, przed jego
ostatecznym wyburzeniem. Nie są niestety te fotografie zbyt dobrej
jakości, bo też i pospolitym aparatem „dokumentacyjnym” były
robione (i nie bardzo „wyszły”), ale przynajmniej ukazują jako
tako wygląd tego obiektu (tartaku), który prawdopodobnie w krótkim
czasie, podobnie jak zniknął nagle „Dworek Janikowskich”,
zniknie z powierzchni ziemi.
3.
i 3B. Dom Hensoldtów od str. pn. i od str. pd. 2009 r. (fot.
Ryszard Maliszewski)
4.
i 4B. Były tartak Hensoldtów od str. wsch. i od str. pn. 2009 r.
(fot. j.w.)
5.,
5B. i 5C. Lokalizacja byłego tartaku Hensoldtów 2010 r. (fot.
j.w.)
6.,
6B. i 6C. Ruina tartaku w roku 2010 (fot. j.w.)
7.,
7B., 7C. i 7D. Ruina tartaku w 2012 r. (fot. j.w.)
8.
Pozostałości tartaku i dom Hensoldtów w 2015 r. (fot. j.w.)
Przypisy:
[1].
Jeżeli się mylę, to tylko z przyczyny zbyt skąpych informacji
jakie na ten temat posiadam.
[2]. Grobonet Olkusz
[3]. Na podstawie Mapy W. Kosińskiego, (DORO)
(objaśnienia skrótów w Bibliografii),
i A. Oknińskiego (DORO), t. I, str 154, 329
Bibliografia
Źródła archiwalne i
terenowe:
1. Archiwum Państwowe Chrzanów
Akta Miasta Olkusza:
- Akta
Własności po-Augustiańskiej, sygn. 1 i 1A,
2. Dane z nagrobków: Olkusz
3. Pamiętniki i relacje ustne:
- Ryszard
Maliszewski, Historia małopolskiej gałęzi rodziny
Maliszewskich
(Opracowanie w posiadaniu autora),
-Relacja
Barbary z Maliszewskich Pietrasowej z Olkusza,
-Relacja Flawiusza Maliszewskiego z Krakowa
5. Materiał kartograficzny:
-Ryszard Maliszewski, „Przedsiębiorstwo rodzinne”
Maliszewskich przy ul. Sławkowskiej
6. Materiał fotograficzny autora i z
Internetu
Źródła i opracowania
drukowane:
1. Dzieje
Olkusza i Regionu Olkuskiego, pod red. K. Kiryka i R. Kołodziejczyka,
Warszawa- Kraków 1978. (Skrót; DORO)
2. Rymut K., Nazwiska Polaków, wersja
internetowa z wyszukiwarką nazwisk
(http://herby.com.pl/).
Internet:
- Linki do stron podane w Przypisach
*****
(Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie
pod warunkiem
podania źródła i autora artykułów
!)
