Mitologia:
Archetyp Mitologii Indoeuropejskiej
Część
IV. Drzewo Kosmiczne.
Autor:
Ryszard Maliszewski
Mit o urządzaniu
Świata i narodzinach Kultury c.d.
oraz o
rywalizacji boskich braci o władzę nad nim
i posiadanie
Wielkiej Bogini (bóstwa płodności) c.d.:
Mit o Drzewie
Kosmicznym:
1). Aby oddalić
Niebo od Ziemi, z pomocą Wielkiej Bogini
i jej „córek”, Wielki Kowal i
Wielki Wąż „stawiają” (hodują)
w miejscu
Osi Kosmicznej Drzewo Kosmiczne.
(Drugie
pokolenie Bogów)
Wspominany przeze mnie w poprzednim artykule cyklu "Bunt Wielkiego Wodnika" ów zapomniany nieomal w mitach, wcześniejszy, najdawniejszy Potop, związany właśnie z próbą zawładnięcia całym Kosmosem przez Wielkiego Wodnika (i jego syna Ognistego Wodnika-Posejdona) można by próbować łączyć z równie pradawnym i niejasnym mitem greckim "o zagładzie mitycznej Atlantydy". Opowiada on o władaniu tą krainą-wyspą na Atlantyku przez Ognistego Wodnika-Posejdona, który zapewne otrzymał to władztwo od ojca. Jest ten mit wspomnieniem czasów, gdy "Bogowie Akwatyczni zdobyli Ziemię i ze swej stolicy Atlantydy, której symbolem i centrum była [!!!] Potrójna Góra Kosmiczna kolonizowali całą Ziemię".
Ilustr. symboliczna: Atlantyda (źródło: Internet, Wielkapedia)
Wspomnieniem utraty przez nich tego władztwa jest właśnie w greckim micie (zanotowanym przez Platona) zagłada i zatonięcie wyspy Atlantydy, wskutek czego zwyciężony Ognisty Wodnik-Posejdon i jego ojciec Wielki Wodnik-Uranos zmuszeni byli znaleźć schronienie w Oceanie. Być może, jest przytoczony mit bladym wspomnieniem rzeczywistej katastrofy, mającej miejsce po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej, ok. 10 tysięcy lat temu. Mogła ona być spowodowana połączeniem nagłego wzrostu poziomu morza po stopieniu się lodowców, z ewentualnym wielkim trzęsieniem ziemi (różne są teorie na temat tej katastrofy, włącznie z uderzeniem w Atlantydę jakiegoś większego ciała kosmicznego, co mogło nasuwać skojarzenie z "interwencją Boga Nieba").
„Skastrowany” Wielki
Wodnik już nigdy nie odważy się ponowić próby odebrania
Wielkiemu Kowalowi władzy nad Niebem, jednak Kowal „w
swojej łaskawości” zezwala Wodnikowi „na otarcie łez” pełnić
opiekę nad Nocnym Niebem (tzn nad Nocnym Firmamentem pełnym Gwiazd,
które tak chętnie lubią przeglądać się w Wodzie). Również
i Ziemia, niezbyt wiele wyrastająca ponad Wody Oceanu jest
nadal zagrożona zalaniem przez Wodnika (patrz inny, dalszy Rozdział
„Potop”).
Aby ubezpieczyć się na przyszłość,
Wielki Kowal i Wielki Wąż postanawiają „oddalić Niebo od
Ziemi. W realizacji tego zamiaru udzieli im pomocy Wielka
Bogini-Ziemia. Wysyła do akcji swoje córki-hipostazy (wg
mitologii fińskiej). Koszą one siano „na skraju mglistego cypla,
na wyspie skrytej w oparach”, a więc na Północy, w Centrum
Kosmosu i Ziemi. Z siana ustawiły ogromny stóg.
Ten stóg siana, na polecenie
Wielkiego Kowala podpala Wielki Wąż, aby użyźnić glebę
(por. starożytny sposób użyźniania gleby pod uprawy przez
człowieka przy pomocy metody „wypaleniskowej”, stosowany przez
rolników nawet do chwili obecnej). Ze spalonego siana pozostaje mała
kupka popiołu i maleńka Iskra Ognia (życiodajna, Ognista
Dusza), z którego to Zarodka – nasienia wyrasta potężne Drzewo
Kosmiczne (Dąb, Wierzba, Sosna, Morwa, Jabłoń itp., - różnie
w różnych mitologiach).
Fińska Pieśń o Wielkim Dębie
należy do najstarszych, odwiecznych przekazów zdarzeń
mitologicznych u ludów ugro-fińskich: (źródło:
Bibliografia, Mitol. 3)
„Były niegdyś cztery Panny,
Wszystkie trzy [?] Narzeczone;
One to kosiły siana,
One słomę gromadziły
Na skraju Mglistego Cypla,
Na Wyspie skrytej w oparach.
Co skosiły, to zgrabiły,
Wszystko w kopki uskładały,
Poubijały kopice,
Ustawiły Stóg Wysoki.
Tursas Ogniem go ogarnął,
Objął go mocą Płomienia.
Została popiołu garstka,
A w niej Iskra malusieńka.
Ową Iskierkę zasiano
Pod Wierzejami Pohjoli,
A z niej wyrósł Dąb Mocarny,
Wyrosła Wierzba ogromna.
Dąb wyprostował gałęzie,
Rozpostarł swoje listowie,
Zatrzymywał w biegu Chmury,
Zagradzał drogę Obłokom,
Światło Słoneczne zasłaniał
I poświatę Księżycową ...”
Gdy Drzewo Kosmiczne wyrasta, -
oddala Niebo od Ziemi na tyle, iż Wielki Wodnik nie
jest już w stanie siedziby Boga Nieba dosięgnąć. W ten sposób
niebezpieczeństwo zostało zażegnane. Wielki Kowal jednak nie
dostrzega, że stworzył w ten sposób nowe, inne zagrożenie dla
Nieba. Odtąd bowiem po Drzewie, którego wierzchołek sięga
Nieba, bardzo łatwo inny intruz może się tam przedostać. Niektóre
mity (szczególnie nie nostratyckie) podają, że „Niebo od Ziemi
zostało odsunięte przy pomocy drewnianych drągów. Są to jednak
wszystko synonimy Wielkiego Drzewa.
Inne zaś mitologie ludów
indoeuropejskich (w tym słowiańskie) zupełnie zapomniały mit „o
wyhodowaniu Drzewa Kosmicznego”, pozostawiając w pamięci samo
istnienie Drzewa. np. przytoczona przeze mnie na początku moich
rozważań podkarpacka „kolęda” mówi o istnieniu Drzewa jeszcze
przed stworzeniem Kosmosu (owe Gołębie na Dębie, stojącym
samotnie wśród Wód Pramorza). Często
więc te mitologie „utożsamiały” w pamięci owo słabo już
rozumiane Drzewo, z istniejącą „od zawsze” Górą
Kosmiczną.
Ilustr. symboliczna:
Drzewo Kosmiczne jako symbol (źródło:
Internet,
75. Naidealniejsze współczesne
wyobrażenie Drzewa Kosmicznego,
przedstawiające wszystkie
jego konieczne elementy, w malarstwie
„fantasy” Eliade'a i
Campbella (źródło: Internet, strona:
Drzewo Kosmiczne:
Specyficzna postać
Podpory Nieba Kosmicznego, zastępująca czasem w mitach Górę
Kosmiczną i Oś Młyna Kosmicznego, ale w wielu mitach lokowana
właśnie na Górze. Drzewo Kosmiczne, powstałe w celu odsunięcia
Nieba od Ziemi, jest podobnie jak Góra Kosmiczna „trójdzielne”
(ma trzy Wierzchołki).
76. Grecja, Mykeny, Brama
Lwów (tu symbol kolumny jako podpory Niebios)
77. Sumeryjsko-Akadyjski
relief z Bogami i Drzewem Kosmicznym
Drzewo
kosmiczne (kilsoquah.tumblr.com
Drzewo
jest jednak także „trójdzielne w pionie”. Korona, Pień i
Korzenie Drzewa Kosmicznego tworzą i symbolizują trzy poziomy
Kosmosu: Niebo, Ziemię i Podziemie, trzy poziomy bytów: Bogowie,
Ludzie i Zwierzęta, i Byty związane ze śmiercią, oraz trzy
poziomy społeczeństwa ludzkiego: Kapłani, Wojownicy i Producenci.
78. Drzewo Kosmiczne w
wyobrażeniu mitologii germańskiej - Yggdrasil
(tutaj „rośnie” na
Dnie Pramorza i podtrzymuje Ziemię)
(podobnie rozumiane było u Słowian) (źródło:
Wikipedia)
Utożsamiane w wielu mitach z Młynem
Kosmicznym Drzewo Kosmiczne, było, podobnie jak ów Młyn”,
Producentem wszelakich Dóbr. Z niego pochodziły nasiona wszystkich
roślin uprawnych, zalążki Życia i w ogóle całe bogactwo Ziemi.
Na tej „idei” oparta jest postać tzw „choinki
bożonarodzeniowej" (germ.-chrześć.), na której wieszano wszystko,
co godne pożądania (jedzenie, smakołyki i zabawki symbolizujące
prawdziwe dobra).
Drzewo Kosmiczne w różnych
mitologiach nosi różne nazwy: w słowiańskiej Dąb, Dub Zielionyj,
Sosna Ognista (por. rycerski herb Godzięba), w bałtyckiej Dąb
Romowe, irańskiej Bastochm, Haoma, Wispobisz, hinduskiej Paridżata,
hetyckiej Eja, germańskiej Yggdrasil, Mimameid, Irminsul, Heimdal,
Lalodr, celtyckiej „Wielka Jabłoń”, sumeryjskiej „Wielka
Wierzba”, tybetańskiej „Wielka Wierzba” i „Drzewo Światła”.
Czasem w mitach „upostaciawia się”.
79. Drzewo Świata
w słowiańskim malarstwie „fantasy” (źródło:
Internet,
Malarstwo Wiktor
Korolkow)
Drzewo Życia:
Szczególny wariant Drzewa
Kosmicznego, związany z odnoszącą się do Człowieka sekwencją
Narodziny – Rozkwit – Śmierć
– Odrodzenie, to Drzewo życia (i inny jego wariant - Drzewo
genealogiczne). Liście Drzewa Życia, to rezerwuar Dusz jeszcze
nienarodzonych członków Rodu. Gdy „magazyn” się wyczerpie, Ród
(Rodzina, Naród, Ludzkość) wygaśnie. Dlatego istniał dawniej
zwyczaj przy zakładaniu rodziny – sadzenia lokalnego, nowego
Drzewa. Zazwyczaj dbano, aby takie Drzewo nie „umarło”.
80. Przysięga pod
symbolicznym Drzewem Życia (źródło:
j.w.)
Znane jest w historii ludów
bałtyckich (historia Prus i Litwy) święte miejsce kultu pogańskich
Prusów, zlokalizowane gdzieś w Prusach wsch., symbolizujące
właśnie Drzewo Kosmiczne (Dąb z figurami trzech Bogów,
odpowiedników naszego Peruna, Welesa i Jarowita). Odprawiano tam
wszelkie obrzędy religijne, z krwawymi ofiarami włącznie, modlono
się do Bogów, sprawowano sądy itp. „Za Białczyńskim” cytuję
poniżej dwie fotografie tego tematu dotyczące:
81. Świątynia
- Dąb „Romowe” w Prusach (źródło:
Internet, Białczyński, Romowe...)
82. Tekst o Romowem w
Słow.Geogr.Król.Polsk. - kopia (źródło:
j.w.)
Mieszkańcy
Drzewa Kosmicznego:
W Koronie Drzewa Kosmicznego (Niebo)
zamieszkiwali Bogowie (Ptaki, zazwyczaj Orzeł, Sokół,
Gołębie itp.).
Pień Drzewa (i dolne gałęzie),
symbolizujące Ziemię i Wody „ziemskie” były
schronieniem i „miejscem pobytu” Zwierząt, takich jak:
Jelenie, Konie, Łasice, Wiewiórki itp. Niektóre z nich są
„etatowymi” strażnikami Pnia Drzewa Kosmicznego (np. Jelenie,
Wiewiórki). W Pień Drzewa Kosmicznego wcieli się także Wielka
Bogini „Ziemno-Wodna”, jako
jej nowa mityczna Postać-hipostaza, Bogini z Drzewa”.
Wg różnych mitów, Korony i
Pnia Drzewa Kosmicznego strzegą dwie „pozytywne”, służące
Bogom Istoty, w postaci „Ptaka-Gryfa”, posiadające też trochę
cech „zwierzęcych i gadzich”. Są one Bogami nieco niższego
rzędu”, ale zrodzonymi wspólnie z Drzewem Kosmicznym, a więc
należą (?) do Drugiego Pokolenia Bogów. Z reguły są dwa, i z
reguły bywają tu obie płcie. W późniejszym malarstwie ludowym i
wycinankach – przedstawiane najczęściej jako dwa Koguty na
drzewie. W mitologii słowiańskiej taką Istotą Boską był
Siemargł, opiekujący się Drzewem Kosmicznym i ogólnie
Roślinnością Ziemi. Ponieważ jego mniej znana „Partnerka”
posiada te same kompetencje, a ponadto zdobyła też patronat nad
Roślinami uprawnymi (zbliżając się tym samym do postaci „Bliźniąt
Wężowych, o których dalej), nazywam ją „Polną”.
Siemargł-Simurg:
Najczęściej przedstawiany jako
Uskrzydlony Lew o głowie Orła lub Ptak z głową i łapami Psa
oraz „ciałem pokrytym łuską (wężową zapewne, a nie
„rybią, jak „chcą” niektórzy naukowcy). Może też wyglądać
jak Kogut. To wszystko nie dziwi, gdyż jest potomkiem
Wielkiego Węża - „niewiadomego stopnia pokrewieństwa”,
bo jego postać nawiązuje też do atrybutów Ognistego Węża –
patrz następny artykuł. Ta postać mityczna pochodzi zapewne ze
wschodu, gdzie w mitach irańskich występował „Strażnik
Drzewa Kosmicznego „ptasi smok, posiadający też cechy lwie i
gadzie”, Simurg (Senmurw). Jego geneza była z kolei związana
z mitycznym „Smokiem Sirrushem z Babilonii i Asyrii.
83. Sirrush – Babilon, Brama
Isztar VI w. p.n.e. (źródło:
Wikipedia)
84. Simurg na dawnym reliefie
(Gruzja) (źródło: Wikipedia)
Opiekuje się Drzewem Kosmicznym i
Roślinami, w tym uprawnymi. Jako Stróż Drzewa „strącał do
Wody” (siła życiowa) nasiona wszystkich roślin. Gryf-Siemargł
(Gryfy ?) jest także obecny przy Drzewie Życia i jako taki – dba
o to, by swoisty rezerwuar ludzkich Dusz Rodu (lub Plemienia) nie
wyczerpał się zbyt szybko, w czym upodabnia się do Roda (patrz
inny, dalszy artykuł). Być może w tej funkcji i w funkcji
Patrona Roślin Uprawnych, objawia się także jako Młodzieniec o
jasnych kędzierzawych włosach, „przysparzający dobytku”, czyli
słowiański Spor (bliski bałtyckiemu Ajtwarasowi – Bocianowi),
o ile nie jest to hipostaza Jaryły).
W związku z tym zachodzi
prawdopodobieństwo, że Siemargła i jego Partnerkę można by także
„włączyć” do „składu Bliźniaków Wężowych” (patrz inny, dalszy artykuł).
85. Siemargł – dawny
ryt na pierścieniu (źródło:
j.w.)
Jego Partnerka (?) objawiała się w
nagłych „Wirach powietrza”, co również kojarzy się z
„wężowym pochodzeniem” (Wiatr ma genezę "wężową")). Chroniła łany roślin,
ale bywała groźna dla ludzi. W południe, gdy zwykła się
ukazywać, „należało w polu odpoczywać”, bo złamanie tej
zasady groziło „udarem słonecznym”. W słowiańszczyźnie
zwana właśnie Południcą.
W mitologiach występuje Gryf (Gryfy
?) pod imionami: słowiański Siemargł, Spor, Sporysz (?),
bałtycki Ajtwaras (?), irański Senmurw, Simurg, Simorg, osetyński
Borhuarali, Beri, Basili, Horaldar, Zegiman, germański Widofnir.
86. Simurg (tu jako
olbrzymi Ptak-Rok) wschodnie malowidło hinduskie
(źródło:
Internet, str.: http://symboldictionary.net/?p=3018)
87. Simurg na dawnym
malowidle arabskim (źródło:
j.w.)
Zanotowano wschodniosłowiańską
pieśń obrzędową o Siemargle:
Oj, Siemargł, Siemargł
Kto
tiebia widił
Kieś na czarnym stepie
Nawet dzionkiem lśnił
Kieby woje pana
Striely wbijaly
Żywym ogniem oczy twoje
płakały
Oj, Siemargł, Siemargł
Kieby twoja krew
Spadła ciemną strugą
W dół na cichy step
Wnet
wyrosły trawy
Słonko wyźrzało
I odtąd na polach żywie
mieszkało
Oj, Siemargł, Siemargł
Teraz w niebieś jest
I pospołu zwiezdy
Nocą tańcujesz
Pióra twe, pazury
Nad głowami skrzą
Do białego rana doma kierują
Specyficznymi „lokatorami” Drzewa
Kosmicznego mogą być też niektóre Demony, np. wspominana już przeze
mnie Latawica-Lilith (mitol. słow. i sem.). Ponieważ jednak
jest ona demoniczną postacią-hipostazą Wielkiej Bogini w jej
najbardziej „mrocznym wcieleniu” (Żmiji-Nocnicy), mieści się w
ogólnym obrazie Bogini z Drzewa, która także posiadać będzie
niektóre „mroczne aspekty” swojej postaci.
O wszystkich tych innych, a tutaj
tylko wspomnianych Postaciach Mitycznych, które staną się dopiero
„aktorami Dramatu Mitycznego” - napiszę wkrótce w odrębnym
artykule.
Bibliografia: w
artykule Mitologia: „Wstęp”
Uwaga: Wolno kopiować
i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora
artykułów !
