czwartek, 23 maja 2019

Paleozoologia 1. Paleozoik – Fauna Syluru
 
Gąbki



[W związku z likwidacją przez Google wszystkich kont Google +, a więc usunięciem z sieci zawartych tam publikacji, ponawiam publikację artykulików z kolekcji Paleontologia na swoim Blogu.]



I. Okazy znalezione w okolicach Olkusza:
1/10/1/84 – 20.09.1976 r., Olewin, las za wsią w okolicy Fabryki Domów
1/10/2/88 – 20.10.1979 r., Osiek, na polu ornym



II. Stratygrafia: powierzchniowo, w piaskach polodowcowych. Podobnie jak występujące na wschód od Olkusza, a przywleczone przez lodowiec zlodowacenia południowopolskiego (Mindel) ze Skandynawii głazy narzutowe wieku gotlandzkiego (Sylur), skamieniałości zostały tu osadzone przez topniejący lodowiec.



III. Rozpoznanie: Gąbki krzemienne (Demospongiae):
1/10/1/84 – Aulocopium aurantium Oswald
Skamieniałość zachowana w całości. Charakterystyczny krzemień paleozoiczny
1/10/2/88 – Hexactinella (?) Jak wyżej, okaz lekko uszkodzony













 1., 2. Widok z obu stron (fot. Ryszard Maliszewski)
 



3. Widok z góry (fot. j.w.)


IV. Informacje o skamieniałościach:
Organizmy morskie, osiadłe, należące do bentosu nieruchomego. Zajmowały środowisko morskie, najprawdopodobniej głębokowodne – batialne oraz otwartego morza. Skamieniałości były autochtoniczne w skałach paleozoicznych, z których pochodziły, lecz allochtoniczne w warstwie znalezienia.
Informacje o Gąbkach z Wikipedii:
Gąbki (Porifera) – typ prymitywnych, beztkankowych zwierząt wyłącznie wodnych (najczęściej morskich), osiadłych, zwykle kolonijnych, o nieregularnym i najczęściej zmiennym kształcie, charakteryzującym się brakiem symetrii. Gąbki należą do najstarszych organizmów wielokomórkowych – zbliżone do nich formy występowały już 1,8 mld lat temu. W zapisie kopalnym znane są ze skamieniałości ediakarskich, datowanych na około 600 mln lat (gąbki krzemionkowe) oraz kambryjskich (gąbki pospolite i wapienne); biomarkery wskazują, że gąbki pospolite pojawiły się już w kriogenie. Typ obejmuje około 8 tysięcy poznanych dotąd gatunków, z czego tylko 150 żyje w wodach słodkich. Są szeroko rozpowszechnione na kuli ziemskiej, głównie w strefie przybrzeżnej oraz na dnie płytkich mórz.

Gąbki są przedstawicielem nibytkankowców (Parazoa). Są to wielokomórkowce, których komórki charakteryzują się wysoką specjalizacją pod względem funkcji. Tworzą one wyraźną warstwę zewnętrzną i wewnętrzną, a pomiędzy nimi występuje mezohyl, nieprawidłowo nazywany mezogleą. W ich ciele nie występują właściwe organy ani tkanki. Brak komórek nerwowych i mięśniowych.

Budują olbrzymie kolonie liczące nawet 50 000 osobników. Żywią się drobinkami pokarmowymi. Dorosłe osobniki przyczepiają się do podłoża i długo uważano je za osiadłe. Zaobserwowano jednak, że postacie dorosłe kilku gatunków mogą się powoli poruszać (ok. 4 mm dziennie) za pomocą wyrostków na dolnej części ciała. Są jednymi z najprostszych zwierząt, nie posiadają nerwów ani żadnych narządów. Ich budowa, a zwłaszcza obecność komórek kołnierzykowatych (choanocytów) sugeruje, że są one bardzo blisko spokrewnione z wiciowcami kołnierzykowymi. Wniosek ten potwierdziły badania genetyczne. Znanych jest ok. 8000 poprawnie opisanych gatunków gąbek, ale szacuje się, że jest ich około 15.000. Te zwierzęta żyją nawet na głębokości 9000 metrów. Pierwsze niepewne skamieniałości gąbek pochodzą już z końcowego neoproterozoiku (600 mln lat temu), niewątpliwie gąbki znane są z początku kambru.

Gąbki występują w wodach całej kuli ziemskiej, przeważnie w morzach i oceanach. Wchłaniają szczątki organiczne przez co pełnią rolę biofiltrów. Nie są chętnie spożywane przez inne zwierzęta ze względu na obecność szkieletu wewnętrznego i zdolność produkcji biotoksyn.

W średniowieczu gąbki były używane w chirurgii, jako materiał szlifierski w jubilerstwie oraz jako podkład pod zbroję rycerską. Dla celów gospodarczych wydobywa się żyjącą w Morzu Śródziemnym gąbkę szlachetną. Gąbka Tethya crypta, posiadająca szkielet krzemionkowy, stanowiła przedmiot badań w leczeniu ludzi chorych na białaczkę ze względu na właściwości hamowania wzrostu komórek ssaków. Oczyszczone szkielety spongoinowe służą do celów higienicznych i tamowania krwi. Gąbki są bioindykatorami, czyli wskaźnikami czystości wód.



 











 4., 5. Gąbki współczesne (źródło: Wikipedia)


V. Datowanie:
Aulocopium aurantium Oswald jest przewodnia dla Gotlandu (Syluru) Ery Paleozoicznej, a więc wiek skamieniałości wynosi ok. 420 mln lat.


6. Życie przy dnie oceanu we wczesnym Paleozoiku (źródło: Internet, str. http://zywaplaneta.pl/tabela-stratygraficzna/paleozoik/ordowik/zycie-w-ordowiku/
 



7. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=17

czwartek, 16 maja 2019


Dawniej, a dziś - Gródek Stary Olkusz


629. Gródek Stary Olkusz (rys. wg. starej panoramy niemieckiej) (autor: J. Wilk)
630. Lokalizacja Starego Olkusza 1982 r. (w ozn. miejscu) (fot. ze zbioru Tomasza Strojnego)
630B. i 630C. Lokalizacja Starego Olkusza 2015 r. (w ozn. miejscu) (fot. Tadeusz Barczyk)





















631. Gródek Stary Olkusz 1929 r. (zbiory PTTK Olkusz, publ. Olgerd Dziechciarz

632., 632B. i 632C. Gródek Stary Olkusz 2015 r. (fot. Karolina Kot, Internet, str.:
http://www.straznicyczasu.pl/viewtopic.php?t=27)
633. Relikty kościoła św. Jana Chrzciciela w Starym Olkuszu (Internet)






























czwartek, 2 maja 2019

Drobne rycerstwo średniowieczne

16. Goreniccy i Gorynieccy herbu Topór z Gorenic:

1. Pochodzenie rodziny

Nazwisko Gorenicki pochodziło od nazwy miejscowości koło Olkusza noszącej nazwę Gorenice. Goreniccy wymienionego herbu byli drobno rycerskim rodem małopolskim, z olkuskiego, dobrze znanym w historii. Ród herbowy, do którego owa rodzina należy jest w Małopolsce rodem możnowładczym, „obracającym się w sferach dworu królewskiego”.

W historii swojej przeszły Gorenice (wraz z jego mieszkańcami) różnorakie koleje losu, od postaci wsi drobnych rycerzy, poprzez „przedmiot” sporów i zatargów pomiędzy nimi, usilnie broniącymi „ojcowizny”, a innymi możnymi, pragnącymi ją sobie przywłaszczyć, aż do statusu wsi szlacheckiej wykupionej przez bogate mieszczaństwo krakowskie, a więc posiadanej ostatecznie nie tylko przez szlachtę.

Wg Słownika Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub. wieku, nazwiska Gorenicki i Goryniecki obecnie zanikły. W zaniku jest również nazwisko Zagórzański [podawane przez Józefa Krzepielę (patrz dalej) jako równoznaczne dla tej rodziny]. [9]


2. Herb i zawołanie

Jak to wspomniano wyżej, Goreniccy z Gorenic olkuskich pieczętowali się herbem Topór. [4] [6] Jest to herb bardzo starożytny, związany z najdawniejszymi dziejami Małopolski (prawdopodobnie już w czasach Państwa Wielkomorawskiego i następnie krótkiego tutaj panowania czeskiego). Herb przestawia: W polu czerwonym topór srebrny w słup. W klejnocie nad hełmem w koronie takiż topór wbity w hełm.


1. Herb Topór (źródło: Wikipedia)


    3. Gniazdo rodziny Gorenickich
Rodowym gniazdem Gorenickich była więc wieś Gorenice w pow. olkuskim woj. krakowskiego. O miejscowości tej informacje odnajdujemy w różnych historycznych źródłach. Najbardziej kompletne i najstarsze udostępnia praca zbiorowa polskich historyków, „Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, który pod hasłem Gorenice podaje: [14]

GORENICE
(1335 Gorovicz, 1336 Gorinicz, 1345 Girovicz, 1347 Gorynicz, 1350 Gromnik [błędnie], 1374 Gornicz, 1383 Goruncz, 1389 Gorznicz, 1402 Goronijce, 1404 Gorijnice, 1409 Gorinicza, 1412 Gorinice, 1414 Gorinicze, 1418 Gorinycze, Gorzinicze, 1419 Gorzinice, 1430 Gorenicze, 1464 Gorziinice, 1470-80 Goriinicze, 1475 Gorynycze, 1490 Gornycze) 8 km na SE od Olkusza.
1. 1490, 1581 pow. krak. (ŹD s. 434, 31); 1335-6 par. własna (MV 1 s. 371, 384); 1335-6, 1345-7, 1373-4 dek. Nowa Góra (MV 1-2 wg ind.; Rejestr Świetop. k. 13, 36); 1348-52 dek. własny (MV 2 wg ind.); 1470-80 dek. Sławków-Bytom (DLb. 2 s. 200); 1529, 1598 dek. Nowa Góra (LR s. 156; WR k. 409).
2. 1412, 1420, 1424 las w G. (ZK 5 s. 277; 7 s. 13, 335), → p. 3; 1417 las między Niesułowicami i G. (ZK 6 s. 370-1), → p. 3; droga królewska z Paczółtowic do Olkusza [przez G.] (SP 2, 4379-80), → p. 3; koniec XV w. na terenie wsi G. i Ostrężnica kopalnie ołowiu; Gruszka, Zeglarka, Wapowska, Hynkowska, Terle, Krzywa, Lipa i Szczęsna (D. Molenda, Górnictwo, → p. 7, s. 190)”.
    3. Własn. szlach. (patrz dalej) [14]

Klasyczne źródło „Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego” Kiryka i Kołodziejczyka o Gorenicach przytacza następujące informacje:
W spisach świętopietrza pod latammi 1335-1336 spotykamy parafię Gorowicz, Gorinicz, czyli Gorenice (…). Czasu lokacji obu tych wsi niepodobna ustalić (…), świadczy iż istniały przynajmniej od początku XIV wieku. W latach 1383-1384 Gorenice były włością dziedziczną niejakiego Mikołaja de Gorncz (Gorinicz). Natomiast własnością rycerstwa herbu Stary Koń pozostawała w czasach późniejszych.” [7]
Za Kirykiem („Dzieje Olkusza i regionu”) cytuje o Gorenicach olkuski pisarz i historyk, Olgerd Dziechciarz, w swoim artykule publikowanym w „Przeglądzie olkuskim” w marcu 2017 r: [7] [12]
Na początku ósmej dekady XV wieku było tu 40 i pół łanów kmiecych, folwark rycerski, sołectwo z 1 łanem i role plebana. W 1471 r. dziedzic miejscowy Mikołaj Hynek zapisał swej żonie Elżbiecie córce Piotra ze Smogorzowa 100 grzywien posagu i tyleż z tytułu wiana na swych dobrach (Gorenice i Ostrężnica). Za dwie dekady synowie Mikołaja Hynka i Elżbiety, jak się okaże, sporo ludziom napsuli krwi, zdaje się często z podpuszczenia ojca; zaczęło się w 1491 r. gdy Stanisław Paczółtowski pozwał tegoż Mikołaja Hynka, aby postawił przed sądem swoich synów Mikołaja i Hynka, którzy zostali zatrzymani w jego domu w Gorenicach przez szlachtę po napaści na drodze królewskiej i zadaniu Paczółtowskiemu ran. Świadkowie zdarzenia, Jan Szczawiński i Prokop z Wodziradza, zeznali przed sądem, że wracając drogą z Paczółtowic do Olkusza, znaleźli rannego Stanisława Paczółtowskiego, a następnie udali się do domu Mikołaja Hynka, gdzie zastali jego synów Mikołaja i Hynka, od których usłyszeli, iż ci puścili wolno Paczółtowskiego „de voto alias ze ślubu” (wychodzi, że ślubował, iż nie puści pary z ust, kto go napadł). Dwa lata później, w 1493 r. z kolei Błażej z Pirocic wystąpił przeciwko Mikołajowi Hynkowi z Gorenic, bo tegoż synowie, wspomniani Mikołaj i Hynek - ponoć z rozkazu ojca - przybyli do domu dzierżawcy Minoskiego w Gorenicach i zadali Błażejowi dwie rany krwawe; raniony stracił władzę w obu rękach, co sąd potwierdził. Dziedzic Hynek chyba lubił się wadzić z ludźmi, bo przez wiele lat procesował się z kim popadło (np. z w 1494 r. z Jan Minoskim z Minogi o 123 kopy żyta wartego 20 grzywien i jakieś szkody, wespół z krakowskim rajcą Stanisławem Schworcz wadzili się też z Andrzejem Tęczyńskim z Tęczyna o kopalnie Lipa i Szczęsna w dziedzinie Ostrężnica). Tymczasem w 1497 r. król Jan Olbracht nadał Mikołajowi Hynkowi z Gorenic i Maciejowi Jankowskiemu dobra Stanisława Paczółtowskiego (m.in. w Paczółtowicach, Ostrężnicy i Czubrowicach). Paczółtowski stracił dobra, bo nie stawił się na wyprawę. Chodzi o słynną wyprawę na Mołdawię, podczas której, w bitwie pod Koźminem, Turcy, Tatarzy i Wołosi wybili ok. 5 tysięcy polskiego rycerstwa (stąd powiedzenie „za króla Olbrachta wyginęła szlachta”); wygląda, że Paczółtowski – jak to mówią - wyczuł pismo nosem, może i stracił dobra, ale zachował głowę.” (...)
„W 1518 r. dziedzicem Gorenic i Ostrężnicy był Jan Goryniecki. A w 1525 r. miejscowym dziedzicem był Paweł Kochman, rajca krakowski, który ustąpił prawa dziedziczne do dóbr Gorenice, Ostrężnica i Lgota Janowi i Spytkowi, synom zmarłego Mikołaja Jordana z Zakliczyna, kasztelana wojnickiego i starosty spiskiego, za sumę odnotowaną w aktach ziemskich krakowskich; sam kupił te dobra od Jana Hynka. Z kolei król Zygmunt Stary w 1527 r. uznał, że Jan Jordan z Zakliczyna wykupił rzeczone dobra za 1400 florenów od Pawła Kaufmana (ten krakowski mieszczanin, właściciel kopalń i huty w Pomorzanach, miał tę wieś w zastawie (…)”.

Nazwa wsi, wg zasad nazewnictwa oznacza „miejsce, gdzie rozrodzeni są potomkowie rycerza, noszącego przydomek „Goreń”, imię Gorzysław” (Kazimierz Rymut) lub tp.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego nie przytacza oo Gorenicach niczego szczególnego, za wyjątkiem danych, dotyczących XIX w. Była to w każdym razie wieś duża. [5]


2. Lokalizacja wsi Gorenice w Małopolsce (źródło: Google Maps)



3. Wieś Gorenice współcześnie (źródło: j.w.)

4. Najważniejsze gałęzie rodziny

Internetowe źródło: Rody ziemiańskie XV i XVI wieku. T. 1, Małopolskie rody ziemiańskie, Krzepela, Józef podaje o ziemiańskim rodzie Gorenickich (Gorynieckich): [13]

Gorenice (Gorinicze) !)r./Olk. p.
w miejscu.
1420-1518. Hynkowie..[Goreniccy in. Gorynieccy] h Starykoń (h. Topór). Hele. 246. 257. I. b. 200. Hele. 881. 2. 5.
891. 4. 937. Ul. 529. Kutrz. 338. 349.
- jedni z Zagorzańskimi Hele. 881 -835.”

Bliżej wymienia właścicieli Gorenic „Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu” [14], z którego to źródła czerpał Olgerd Dziechciarz informacje do swojego artykułu, powtarzam zatem te informacje w oryginale. [12] :

3. Własn. szlach. 1383-1405 Mikołaj z G. i Zagórzan [pow. wiśl.; par. Ostrowce] h. Topór ojciec Hynka i Jana z G. i Zagórzan ; 1383 Kapusta urzędnik [sądowy] zeznaje, iż dwaj słudzy Mikołaja z G. napadli na drodze i zabili woźnego i sługę pana Dzierżka, zabili źrebaka i zabrali do domu Mikołaja dzikie zwierzęta (SP 8, 1982);

1384 Dzierżek z Janowic przeciwko Mikołajowi z G. o zabicie sługi, woźnego, kobiety i źrebaka (SP 8, 2243); 1389 Ofka z G. (SP 8 uw. 167/15); 1402-29 Hynek z G. i Zagórzan [pow. wiśl.] h. Topór s. Mikołaja, br. Jana, mąż Katarzyny, ojciec Hynka i Piotra z G. i Zagórzan, dzierżawca zamku Tęczyn 1421-4 ; 1402-24 Jan z G. i Zagórzan [pow. wiśl.] s. Mikołaja br. Hynka zapewne ojciec Macieja z Zagórzan występującego w l. 1475-82 ;

1402 z podziału dóbr między Mikołajem z Zagórzan a jego ss. Hynkiem i Janem, Mikołajowi przypadły Płotki, Karniowice, Lgota i Czyżówka w ziemi krak., a synom G., Ostrężnica w ziemi krak. oraz Zagórzany, Żegocin [Rzegocin] i Hynków [dziś Chinków] w ziemi sand. (ZK 3 s. 464);
1404 Hynek s. Mikołaja z Zagórzan sprzedaje za 250 grz. Janowi z Chełmu całą swoją wieś G. (ZK 4 s. 177); 1409 Hynek z Zagórzan zawiera ugodę ze Spytkiem z Woli w ten sposób, że jeśli Hynek da mu 140 grz. półgr albo 120 grz. szer. gr, to Spytek odstąpi mu wieś G., którą trzyma w zastawie od Hanka z Chełmu (ZK 5 s. 176);

1412 Hynek i Jan z Zagórzan zastawiają z pr. odkupu za 170 grz. szer. gr i 50 grz. półgr wg prawa zwyczajowego ziemskiego Stanisławowi z Młoszowej pół wsi G. i las w G. Stanisław może używać lasów dla dziedziny G. i budynków, zarośli na ogrodzenie i może sprzedawać owoce z drzew [paszę] i korzystać z powinności kmieci według prawa zwyczajowego. Hynek i Jan nie wykupią G. przed upływem 3 lat (ZK 5 s. 277); 1414 Świętosław z G. zięć [szwagier?] Nawoji wd. po Marku sołtysie z → Karniowic (KSN 3469);

1417 Stanain s. (puer) Hannusborka z Krakowa przeciwko Stanisławowi z Młoszowej o las między Niesułowicami i G. (ZK 6 s. 370-71); 1417 Hynek z G. ma zapłacić w wyznaczonym terminie 70 grz. Mikołajowi z Korabiowic pod gwarancją dania wwiązania w charakterze zastawu do całej cz. swej dziedziny w G. z wyjątkiem [części] u Sławka z Młoszowej (ZK 6 s. 398);

1418 Jan z G. oddala prawnie pretensje Stanisława z Młoszowej do sumy 170 grz. (ZK 194 s. 200); 1420 Sławek z Młoszowej oddala prawnie pretensje br. Hynka i Jana z G. o 50 grz. szkody [?] w dobrach w G. i o 150 grz. szkody w lesie w G. (ZK 7 s. 13);

1421 Hynek z G. zastawia za 30 grz. półgr Andrzejowi z Tęczyna [?] całe swe części dziedz. w Ostrężnicy (ZK 7 s. 117); 1424 Stan. Młoszowski z Rudna oddala prawnie pretensje br. Hynka i Jana z G. i Zagórzan o 50 grz. z tytułu sprzedaży domu z dworem w G., lasu w G. i 150 grz. szkody (ZK 7 s. 335); 1428 Hynek z G. przeznacza swej ż. Katarzynie 60 grz. z tytułu wiana na połowie wszystkich swych dóbr dziedz. (ZK 146 s. 165); Rafał s. Hynka z G. (ZK 7 s. 368); 1429 Szczepan włodarz (procurator) Hynka z G. i Jan kmieć z G. (GK 3 s. 266).



1449-70 Hynek z G. s. Hynka z G. br. Piotra, mąż Doroty c. Stan. Giedki z Bobowej, ojciec Mikołaja Hynka i Piotra Hynka z G. ; 1449 br. Hynek i Piotr z G. zastawiają Janowi Parczowskiemu cz. wsi Ostrężnicy wraz z opuszczonymi żupami ołowiu (GK 10 s. 1026);
1464 Mik. Giedka z Bobowej daje w posagu swej siostrze Dorocie ż. Hynka Zagorowskiego z G. 300 grz. i za te pieniądze zastawia jej i Hynkowi połowę swej cz. w Bobowej (ZB 1 s. 245-6); tenże zastawia ww. Hynkowi z G. z tytułu 100 grz. posagu swej siostry Doroty 10 grz. czynszu w Brzeżnej na osiadłych kmieciach, zachowując dla siebie robociznę i daniny od nich ;



1470 [?]-1500 Mikołaj Hynek Goryniecki z G. s. Hynka z G. br. Piotra Hynka, mąż Elżbiety c. Piotra ze Smogorzowa [pow. wiśl.; par. Stopnica], ojciec Mikołaja i Hynka z G.
1470 [?]-1475 Piotr Hynek z G. zw. też Piotrem Goryńskim br. Mikołaja Hynka z G. (DLb. 2 s. 200; ZK 16 s. 677, 684);

1470-80 dziedzice G. br. Mikołaj Hynek3 i Piotr h. Stary Koń4. We wsi 40 1/2 łanów kmiec., folwark ryc, sołectwo z 1 łanem i role plebana (DLb. 2 s. 200); 1471 Mikołaj Hynek dz. z G. zapisuje swej ż. Elżbiecie c. Piotra ze Smogorzowa 100 grz. z tytułu posagu i tyleż z tytułu wiana na swych dobrach G. i Ostrężnica (ZK 152 s. 270);

1489-92 w G. pobór z 10 łanów (RP s. 132; ŹD s. 434; RP s. 158, 172); 1493 pobór z 9 ł. (RP s. 188);
1494, 1496 pobór z 9 1/2 ł. (RP s. 202, 66); 1497-1501, 1508 pobór z 8 ł. (RP s. 105, 33, 3, 241, 270, 334); 1490 br. Łazarz, Mikołaj i Michał dziedzice Minogi wydzierżawiają na 4 lata swemu br. Janowi swe dobra Tomaszowice, G., Podskalany i Brzezie (ZK 153 s. 38).



1491-1502 Hynek Gorynicki z G. s. Mikołaja Hynka z G. ;
1491 Stan. Paczółtowski pozywa [Mikołaja] Hynka z G., aby postawił przed sądem swoich synów Mikołaja i Hynka, którzy zostali zatrzymani w jego domu w G. przez szlachtę po napaści na drodze królewskiej i zadaniu ran [temuż Paczółtowskiemu] (SP 2, 4379); Jan Szczawiński i Prokop z Wodziradza [pow. sand.; par. Szewna] zeznają przed sądem, iż wracając drogą z Paczółtowic do Olkusza, znaleźli rannego Stan. Paczółtowskiego, a następnie udali się do domu Mikołaja Hynka z G., gdzie zastali jego synów Mikołaja i Hynka i dowiedzieli się, iż ci puścili wolno Stan. Paczółtowskiego „de voto alias ze slubu” (SP 2, 4380);



1493 Błażej z Pirocic [pow. wiśl.; par. Działoszyce] występuje przeciwko Mikołajowi Hynkowi z G. o to, że jego ss. Mikołaj i Hynek z jego rozkazu wyszli z domu Mikołaja Hynka w G., przybyli do domu dzierżawcy Mninoskiego w G. i zadali Błażejowi dwie rany krwawe, przez co Błażej stracił władzę w obu rękach, co potwierdził sąd (SP 2, 4393); Mikołaj [Hynek] Goryniecki jako strona w sądzie odesłany przez sąd górniczy w Olkuszu, Żupnik olkuski ma wysłuchać obu stron na sądzie w G. (SP 2, 4411);



1494 Jan Mninoski z Minogi oskarża Mikołaja Hynka Gorynieckiego z G. o 123 kopy żyta wart. 20 grz. i szkody (SP 2, 4421); Mikołaj Hynek z G. zastawia za 100 grz. Stan. Sworczowi, Stanisławowi złotnikowi i Jerzemu złotnikowi mieszczanom krak. Ostrężnicę (GK 24 s. 511-2);
Mikołaj Hynek Goryniecki dz. z G. i Ostrężnicy i Stan. Schworcz rajca krak. procesują się z Andrzejem Tęczyńskim z Tęczyna o kopalnie Lipa i Szczęsna (Szczassna) w dziedzinie Ostrężnica (SP 2, 4435);

1497 Jan Olbr. nadaje Mikołajowi Hynkowi [z G.] i Maciejowi Jankowskiemu dobra Stan. Paczółtowskiego we wsiach Paczółtowice, Ostrężnica, Dubie i Czubrowice w pow. krak. (MS 2, 986);
1498 Mikołaj Goryniecki i Maciej Jankowski uzyskali w sądzie komisarskim krak. pr. wwiązania się w dobra Stanisława z Paczółtowic: Paczółtowice, Ostrężnica, Dubie i Czubrowice skonfiskowane za niestawiennictwo na wyprawę (AKH 9, 493); woźny zeznaje przed sądem komisarskim krak., że Stanisław z Paczółtowic dopuścił Mik. Gorynieckiego tylko do wwiązania w wieś Ostrężnicę, nie pozwalając mu na wwiązanie się we wsie: Paczółtowice, Dubie i Czubrowice (AKH 9, 592);



1500 Jan Olbr. pozwał swego urzędnika Stan. Ujejskiego (Uyesczky) z Zagajowa [pow. wiśl.] komornika krak., o to, że nie wykonał królewskiego polecenia, a mianowicie nie wysłuchał w wyznaczonym terminie w dziedzinie Ostrężnica przysięgi Mik. Gorynieckiego dziedzica Ostrężnicy w sprawie granic (SP 2, 4522); 1518 Jan Goryniecki dz. z G. i Ostrężnicy skazany na karę XV za niedopuszczenie Piotra Niesułowskiego z Niesułowic do wwiązania w dobra G. i Ostrężnica (SP 6, 131); 1525 Paweł Kochman rajca krak. dz. w G.5, Ostrężnicy i Lgocie ustępuje Janowi i Spytkowi br. nie podzielonym ss. zm. Mikołaja Jordana z Zakliczyna kaszt. wojnickiego i star. spiskiego za sumę, która jest odnotowana w aktach ziemskich krak., prawa dziedz. do dóbr G., Ostrężnica i Lgota w ziemi i pow. krak., które kupił od Jana Hynka niegdyś dziedzica wspomnianych dóbr (ZK 27 s. 125-6);

1527 Zygmunt Stary orzeka, iż Jan Jordan z Zakliczyna i Melsztyna wykupił za 1400 fl. od Pawła Kaffmana5 dobra G., Ostrężnica i Lgota będące u niego w zastawie (SP 6, 404);
1529 role folw. w G. (LR s. 156); 1530 w G. pobór z 7 ł. i 1 karczmy dorocznej (RP k. 3); 1539 Elżbieta z G. ż. Szczęsnego Dembińskiego pozwana przez Piotra Zagorzeńskiego i Zbigniewa Hynka o G. (Bon. 7 s. 281).



4. 1470-80 łan sołtysi w G. (DLb. 2 s. 200; 1529 sołtys w G. (LR s. 156).
  1. 1335-6, 1345-52 świętop. 3 sk. (MV 1-2 wg ind.); 1373-4 świętop. 3 sk. (Rejestr Świętop. k. 13, 36); 1437 Marcin i Bartłomiej kmiecie z G. kupują za 17 grz. (7 i 10 grz.) od księdza Henryka włodarza krak. dzies. we wsiach G. i Lgota (Elgotha) [zapewne w parafii Płoki] (OK 5 s. 240 v.); 1464 Jan bp krak. nadaje kap. krak. dziesięciny z wymienionych imiennie wsi, m. in. z G. w kluczu lel. [!] (Mp. 5 L 81); 1470-80 kościół par. drewn. pod wezw. Ś. Mikołaja; pleb. w G. pobiera dzies. snop. i kon. z połowy łanu kmiec. w G. z łanu sołtysiego w G. wart. 16 gr i folw. ryc. w G., z 1 łanu w Karniowicach i 1 pola kmiec. w Zagórzanach [pow. wiśl.; par. Ostrowce], oraz meszne, 4 korce pszenicy i 4 korce owsa z każdego łanu; dzies. snop. i kon. z 10 łanów kmiec. w G. należy do bpa krak. Do parafii należy tylko wieś G. (DLb. 2 s. 200); 1529 Bartłomiej z Kleparza pleb. w G.; parafia pobiera dzies. snop. z ról folw. i od 1 sołtysa w G. wart. 1 1/2 grz. 12 gr, ze wszystkich ról folw. w Karniowicach wart. 20 gr, z 1 łanu folw. w Zagórzanach wart. 40 gr, oraz meszne 8 ćwiertni żyta i tyleż owsa miary olkuskiej równej wart. 2 grz. 10 gr (LR s. 156).
6. 1407 Mikołaj z G. krawiec przyjęty do prawa miej. krak.; 1430 Piotr Wanssa z G. przyjęty do prawa miej. krak. (Kacz. 1811, 4297); Mikołaj s. Jakuba z G. studentem Ak. Krak. (Ind. s. 216); 1470-80 Hynek z G. wikariusz prebendy Szewieńskiej (Schewyenska) w kolegiacie kieleckiej (DLb. 1 s. 464); 1529 Mikołaj z G. pleb. kościoła par. w Gorlicach i altarysta kościoła par. w Bieczu (LR s. 105-6).
7. Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, Warszawa 1978, t. 1-2, wg ind.; D. Molenda, Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląskokrakowskich do połowy XVI wieku, Wrocław 1963, s. 190.”

„1 Być może Mikołaj z Zagórzan i G. h. Topór jest identyczny z Mikołajem z Balic [pow. wiśl.] występującym w źródłach do 1411 r. (ZDM 1, 289). Obok. Mikołaja z Zagórzan w pow. wiśl. występuje jeszcze w l. 1400-1401 Mikołaj z Zagórzan [dziś Nagórzanki] w pow. prosz. w par. Gorzków brat Dominika (SP 8, 10 660, 10 686, 10 897, uw. 325/44, 355/51, 52; ZK 3 s. 229), oraz w l. 1404-6 Mikołaj z Zagórzan w pow. szczyrz. w par. Gdów burgr. krak. w l. 1405-6 (Fed. s. 126; DSZ 110).”
2 Niewykluczone, że jest identyczny z Hynkiem z Balic w pow. wiśl. również h. Topór, chorążym sand. 1440-44 i marszałkiem dworu król. w r. 1444 (PSB, t. 9, s. 520-1; Słown. histor.-geogr. woj. krak. w średn., zesz. 1, s. 16 przyp. 1).
3 Wydawca postawił zapewne niesłusznie przecinek między imionami Mikołaj i Hynek sugerując tym samym, iż było 3 braci właścicieli G. Mikołaj, Hynek i Piotr, tymczasem inne źródła informują tylko o 2 braciach Mikołaju Hynku i Piotrze Hynku.
4 Błędnie zamiast h. Topór.
5 Z końcem XVIII w. na terenie wsi G. browar i pustkowie o nazwie Kochman, w XIX w. folwark, a obecnie część wsi o tejże nazwie (Mat. do MWK s. 98; SG t. 2 s. 704-5; UN 11 s. 116).

© 2010-2016 Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk”





    4. Rycerskie zatargi (miniatura średniowieczna) (źródło: Wikipedia)

Jak wynika z powyższego wykazu (usunięto większość sygnatur tekstów źródłowych – przypis mój), rycerscy właściciele Gorenic, chociaż nie należeli do szlachty ubogiej, w wieku XVI zmuszeni byli się wsi Gorenice wyzbyć.
Z informacji podanych w wymienionym źródle (źródłach) można dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy, dotyczących ich życia, poziomu posiadanego majątku, powiązań majątkowych i rodzinnych oraz kontaktów z rycerskimi właścicielami innych miejscowości. Bardzo często poświadczone tutaj są kontakty z dziedzicami podobnych, przeważnie drobnoszlacheckich i niezbyt odległych wsi, ale również kontakty te „zahaczają często o sfery możnowładcze i dworskie oraz zazębiają z prawem miejskim. Zatargi natury majątkowej bardzo często mają charakter dynamiczny.

Rodzina Gorenickich trzymała wieś Gorenice ponad dwa wieki. [7] W wiekach późniejszych, od czasów XIV i XV wieków w historii wspominanego rodu rycerskiego (rodów) wiele jednak niestety się zmieniło i rodziny te właściwie zanikły.


Przypisy i Bibliografia:

[1]. M. Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św. Wojc., 1946 ( PPPJ )L.

[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red. L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS )

[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980

[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F. Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk. „Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz

[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)

[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa, Kraków 1978 ( DORO )

[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa), Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza, Warszawa 1988 ( SP )

[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja internetowa (Rym.)

[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)

[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )




Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła internetowe, np. „Geneteka”



Uwaga: Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora