Drobne rycerstwo
średniowieczne
10. Cieślińscy
herbów Ostoja i Junosza z Cieślina:
1.
Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwisko Cieśliński, wg
normalnych zasad gramatycznych mogło powstać od nazw wsi: Cieśle,
Cieślin i Cieślińsk. Miejscowości noszących te nazwy było w
Polsce w średniowieczu kilka, ale nie wszystkie wywiodły rycerskie
rody tego nazwiska. Herbarze (np. Tadeusz Gajl [4]) i źródła
historyczne wymieniają Cieślińskich herbów:
Abdank (ziem.
kaliska), Junosza, Pomian, Rogala i
z naszego terenu Ostoja (ziemia
krakowska) [4] [5] [6]. Krzepela także
wymienia stąd Cieślińskich
herbu Junosza i ponadto Ciesielskiego herbu Zadora (?).
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku, wymienia w Polsce 4660
osób noszących nazwisko Cieśliński (zapewne
z wszystkich wymienianych (?) rodzin), [9]
Rodziny Cieślińskich
z olkuskiego, od średniowiecza, aż do
chwili obecnej istniejące na naszym terenie, należały niegdyś
faktycznie do wymienionych herbów i były drobno
rycerskimi rodami małopolskimi, których korzenie były związane
właśnie z miejscowością Cieślin,
jako ich gniazdem rodowym. Czy wszyscy jej reprezentanci „zachowali
swój klejnot szlachecki aż do chwili obecnej” – nie jest
dzisiaj istotne. Historia wspomina o nich przez około dwa wieki.
2.
Herb i zawołanie
Herbowe
rody Ostojów i Przeginiów,
jak to już wcześniej podawałem w innych artykułach cyklu, mają
typowo małopolskie korzenie. Z ziemi kaliskiej i krakowskiej znany
jest też herb Junosza, a jego najstarsze
pieczęci znane są już od XIV w. [4] [6]
Herb
Junosza, którego znamy kilka odmian, przedstawia w polu
czerwonym na zielonej murawie lub bez niej barana srebrnego z
chorągiewką lub bez niej. W koronie przeważnie pióra strusie. [4]
[6]
1. Herb Junosza
(źródło: „Wikipedia”)
Wspominałem już kilkakrotnie przy omówieniu
innych rodów z olkuskiego, że podobnie jak wiele rycerskich herbów
polskich, herby Ostoja i Przeginia ściśle nawiązują do pogańskich
mitów słowiańskich, których znajomość i tradycja jeszcze nie
zanikły nawet w XIV i XV wieku, a konkretnie do mitycznej walki Boga
Nieba Peruna z Bogiem Zaświatów Welesem.
O walce przypominają tu występujące w herbach
miecze, Boga Krainy Zmarłych Welesa obrazuje ów „Smok, ziejący
ogniem z paszczy” (smok – konotacje chtoniczne), a o tym, ze
walka ta miała miejsce w nocy – przypominają złote półksiężyce
w tarczach herbowych.
Podobne związki z ową mityczną walką Bogów
pogańskich odnajdujemy w legendzie herbowej herbu Junosza, gdzie z
kolei zakrwawiony herbowy Baran symbolizuje przejściowo pokonanego
Boga Nieba, zaś Boga Podziemia obrazują jego wrogowie, Krzyżacy,
porywający mu żonę w dzień wesela. (Derwich i Cetwiński [11])
Do wymienionego mitu nawiązywać może też nazwa
zlokalizowanej niedaleko Chechła, a obok Rodak, Góry „Świniuszki”,
która mogła być w pogańskiej przeszłości kultową Górą
Welesa, tym bardziej, że zawiera w sobie przepastne jaskinie
(symbole Podziemia), a jej nazwa kojarzy się mocno z jedną z
postaci Welesa (Dzikiem). Co ciekawe, Franciszek Rozmus (publ. Olgerd
Dziechciarz) zamieścił niedawno na Facebooku „Ziemia Olkuska”
niezwykle intrygującą fotografię znalezionego gdzieś w tamtej
okolicy fragmentu posągu kamiennego „niby-bożka” pogańskiego.
[https://pl-pl.facebook.com/ziemia.olkuska]
mogłaby to być np. głowa Welesa. (patrz również mój artykuł z
21 lipca 2016 r. pod linkiem:
http://zcalegoswia2.blogspot.com/2016/07/mitologiaarchetyp-mitologii.html)
2. Herb Ostoja
(źródło: Wikipedia)
3.
Gniazdo rodziny Cieślińskich
Jak to już
zaznaczyłem na wstępie, rodowym gniazdem
Cieślińskich z olkuskiego jest wieś Cieślin w pow. olkuskim woj.
krakowskiego. Nazwa wsi wywodzi się od imienia
osobowego „Cieśla” (końcówka „żeńska”) i domyślnie
oznacza „gródek Cieśli” („Cieślin gródek”).
O
miejscowości tej informacje przytaczają różne historyczne źródła.
Najbardziej kompletne i najstarsze udostępnia praca zbiorowa
polskich historyków, sukcesywnie wydawany przez PAN „Słownik
historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, który
pod hasłem Cieślin podaje: [14]
(1400 Czesslin, Czeslin, Ceslin, Cieslin, Cieslyny, Czyeslin), 9
km na SW od Wolbromia.
1. 1489 n. pow. krak. (RP s. 134; ŹD s. 434); 1470-80 n.
par. Chechło (DLb. 2 s. 197).
2. 1446 staw Nadolny, lasy i bory, łąki k. bagna Semka
(Semconis) → p. 3.
3. Własn. szlach
(patrz niżej).” [14]
Słownik Geograficzny
Królestwa Polskiego pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego na
temat tejże wsi podaje jedynie: „Cieślin, wieś, pow. olkuski,
gm. Ogrodzieniec, par. Chechło.
W 1827 r. było tu 15 domów i 114
mieszkańców.” [5]
3.
Lokalizacja wsi Cieślin w Małopolsce (źródło:
Google Maps)
5. Stary młyn w Cieślinie (źródło:
Internet, str.:
4. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Wieś Cieślin
w olkuskim od czasów najdawniejszych należała do
dóbr rycerskich.
Cieślin Pr./Olk. p.
Chechło.
Dług. Marcin
Cieśliński h. Ostoja II. 197.
1477-1482. Stan.
Ciesielski h. Zadora AS.
19/277. 282. Semk.
nr. 140.
- El.
2. ?1. Pol.
gniazdo Cieślińskich
h. Junosza Ns.
- M.
Pols.
Kultowa praca zbiorowa „Dzieje
Olkusza i regionu olkuskiego” pod red. Kiryka i
Kołodziejczyka [7] wspomina o rycerskich właścicielach Cieślina:
„
Przed 1400 rokiem powstała wieś Cieślin koło
Bydlina, ale zaszeregowana była do parafii chechelskiej, co
świadczy, że była to osada o wiele starsza, niż powstała w
ostatniej wierci XIV w. pobliska parafia w Bydlinie. W 1400 r.
Cieślinem władała Katarzyna, żona Adama z Barwałdu, gdyż
zastawiła go za 50 grzywien Bodzancie, Świętosławowi, Marcinowi i
Stanisławowi z Modlnicy; w 1412 r. dziedzicem wsi pisał się Jan z
Cieślina, następnie Piotr (1419) i inny Jan (1445), a koło 1470 r.
Marcin z Cieślina herbu Ostoja. Wsią rycerską pozostawał Cieślin
też później.” [7] Źródło wymienia też w poł. XVI w.
niejakiego Cieślińskiego, ówczesnego gwarka olkuskiego. [7]
Olgerd Dziechciarz w
swoim artykule publikowanym w r. 2016 w „Przeglądzie olkuskim”
przytacza także te informacje i uzupełnia: „Z pocz.
II
poł. XV w. pochodzi informacja o
istnieniu tu folwarku.
W
1529 r. dziesięcinę wysokości 12 grzywien pobierał pleban w
Chechle. W roku
1564 właścicielem wsi był Mikołaj
Krasowski herbu Szreniawa, a w
1581 Piotr Krassowski.” [12]
Informacje te oparte są częściowo na
klasycznym źródle historycznym, które wymienia bardziej
szczegółowo właścicieli Cieślina.
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w
średniowieczu [14]:
„
3. Własn. szlach. 1400-46 Jan z → Barwałdu (Górnego), →
Kwaśniowa i Cz. s. Dzierżka z Młodzaw [pow. wiśl.] i Katarzyny [z
Zębocina żony 2v Adama z Barwałdu Górnego] ;
1400 Katarzyna ż. Adama z Barwałdu z s. Janem zastawiają za
50 grz. Bodzancie, Świętosławowi, Marcinowi i Stanisławowi z
Modlnicy wieś Cz. (SP 8,
9709); 1401 Katarzyna z tymże synem zastawiają za 30 grz.
gr pras. Ostrobodowi z Niegowonic kmieci i karczmę w Cz. z wyjątkiem
folwarku i młyna; 1402 Jan s. zm. Dzierżka z Młodzaw wyznacza
matce Katarzynie 200 grz. na Młodzawach i Cz., które zapisał jej
Dzierżek jako posag i wiano (ZK
3 s. 239, 454);
1404 Mikołaj z Zarzecza oddala prawnie pozew Adama z Barwałdu
o pobicie jego 3 ludzi Jana, Wojtka i Bartka z Cz. (ZK
4 s. 128); 1409 Jan z Cz. ma zapłacić w terminie 50 grz.
Janowi z Kunic pod gwarancją wwiązania go w 60 grz. do cz. w
Kwaśniowie (ZK 5 s. 163);
1414 Jan z C. wyznacza . ż. Zacharce 60 grz. posagu i 90 grz.
wiana na połowie Kwaśniowa (ZK
5 s. 458); Wojciech Szczerba [kmieć] z Cz. (KSN
3393); 1416 → Barwałd Górny;
1419-29 Piotr z C., Cz. (KK
2, 590; ZK 7 s. 146; 9 s. 144; GK 3 s. 392);
1419 Katarzyna wd. po Dziersławie z Młodzaw ustępuje s.
Janowi z Barwałdu z pr. do posagu i wiana zapisanych jej na Cz. (ZK
6 s. 510);
1429 Piotr z C. wyznacza ż. Małgorzacie 120 grz. posagu i
wiana na połowie dóbr w C. i na całej karczmie tamże (ZK
9 s. 144-5);
1435 Piotr z Kamienia z ż. Małgorzatą sprzedają za 150 grz.
gr krak. Mikołajowi ze Sławniowa całą wieś Cz. (ZK
13 s. 2);
1441-50 Andrzej, Andriasz, Andrisz z Kamienia i Cz. ; 1441-6
Katarzyna ż. tegoż Andrzeja (ZK
198 s. 43; 313 s. 329);
1445 Jan Cieśliński (Czeszlinsky) kupuje za 155 grz. od
Wacława ośw. Zembrzyce (ZDM 3
s. 726); 1446 Andriasz z Cz. ma zapłacić w terminie 17
grz. Janowi i Piotrowi z Kwaśniowa pod gwarancją wwiązania ich do
1 ł. z kmieciem Piernikiem, z karczmą i stawem Nadolnym, z lasami i
borami oraz rolami k. tych lasów, z łąkami k. bagna Semka, oraz z
pr. połowu ryb w stawach i ścinania drzewa w lasach i borach na
własne potrzeby (ZK 313 s.
327-8);
1446 tenże wyznacza ż. Katarzynie c. pana Wrocha Jaksy 300
grz. posagu i wiana na połowie Cz. (ZK
313 s. 329); 1449-50 Andrzej z Kamienia odstępując od
swego powiatu zobowiązuje się zapłacić 100 grz. Marciszowi z
Podgórzyc [Pogórzyc] pod gwarancją wwiązania go do C. (ZK
13 s. 246, 402);
1464-9 Marcisz, Marcin z Kamienia h. Ostoja, dz. Cz. ; 1465
Marcin dzierż. w Cz. (ZK 314
s. 224);
1470-80 dz. Cz. Marcin h. Ostoja, łany kmiece, folwark (DLb.
2 s. 197); 1482 Marcin z Cz. (ZK
316 s. 61); 1484 br. Jan i Jakub dz. Cz. (GK
22 s. 139); 1521 wieś nie osadzona kmieciami (BJ
rps 5259 k. 13v);
1489-99 Cz. bez danych o poborze
5. 1470-80 dzies. snop. i kon. z łanów kmiecych
wart. 2 grz. i z folwarku plebanowi w Chechle (DLb. 2 s. 197); 1529
taż dzies. wart. 12 gr (LR s. 152).
6. 1529 Jan Cieśliński (Czyeslinski) pleb. w
Ciągowicach (LR s. 287).
2010-2016 Instytut Historii Polskiej
Akademii Nauk” [14]
Z
powyższego wykazu
wynika [usunięto część sygnatur tekstów źródłowych –
przypis mój], iż wymienieni
tutaj drobno rycerscy właściciele Cieślina należeli do rycerstwa
ubogiego, mało znanego w źródłach historycznych oraz stale
zagrożonego popadnięciem w ubóstwo i wypadnięciem ze stanu.
Poświadczone są ich kontakty z dziedzicami
podobnych, drobnoszlacheckich i pobliskich wsi, np.: Niegowonic,
Zarzecza, Kwaśniowa, Kamienia, Chechła i innych oraz z
mieszkańcami miast (np. Olkusza).
6. Rycerskie
zatargi (miniatura średniowieczna) (źródło: Wikipedia)
Rodzina
Cieślińskich z Cieślina koło
Olkusza „trzymała” więc wieś zaledwie nieco
ponad sto lat, (1414-ok. 1550), a od roku ok. 1564 wieś stała
się własnością innych rodzin szlacheckich. Być może później
reprezentanci tej rodziny, w całości lub częściowo posiadali
jakieś inne majątki ziemskie, albo żyli „na dzierżawach”, jak
wielu z ubogiej szlachty.
Nazwisko Cieśliński
„uchowało się” po okolicznych miejscowościach przez wszystkie
następne wieki, kiedy to dawne rodziny niezamożnej szlachty, często
własnoręcznie uprawiające swoje grunty, pod względem społecznym
spadały przeważnie do klasy włościańskiej, o ile nie były w
stanie „wylegitymować się ze swojego szlachectwa”. [8]
Przede wszystkim „widzimy ich” w
Igołomii, Szreniawie, Tropiszowie, Słaboszowie, Olkuszu, a także
w świętokrzyskim i śląskim, przeważnie jako zwykłych
mieszkańców. [Geneteka]
Przypisy i
Bibliografia:
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła
internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
