Drobne rycerstwo
średniowieczne
24. Trzebi(e)ńscy
herbu Szreniawa z Trzebienic:
1.
Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwisko Trzebieński
powstało od nazwy wsi: Trzebienice koło
Wolbromia w pow. miechowskim. Miejscowości tej
nazwy było w Polsce od średniowiecza kilka, ale nie wszystkie
wywiodły rodziny rycerskie. Herbarze (np. Tadeusz Gajl [4]) i źródła
historyczne wymieniają stąd Trzebieńskich herbu
Sreniawa. Józef
Krzepela nazywa ich Trzebińskimi.
(ziemia krakowska). [4]
[5] [6] [13]
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku,
wymienia w Polsce 1073
osoby nazwiska Trzebińscy (są to jednak Trzebińscy różnych
herbów), a Trzebieńskich nie wyszczególnia. [9]
Rodzina Trzebieńskich
z miechowskiego, od średniowiecza, aż do
chwili obecnej jeszcze w Polsce obecna (?), była
drobno rycerskim rodem małopolskim,
którego korzenie były związane właśnie z miejscowością
Trzebienice, jako jej gniazdem
rodowym. Czy jej reprezentanci „zachowali swój klejnot szlachecki
aż do chwili obecnej” – nie jest dzisiaj istotne. Historia
wspomina o nich przez kilka wieków.
2.
Herb i zawołanie
Herbowy
ród Szreniawitów ma typowo małopolskie
korzenie. Najstarsze średniowieczne pieczęcie z tym herbem znane są
od 1371 r. (Jan Kmita z Wiśnicza). Ród Śreniawitów
zamieszkiwał w ziemiach: krakowskiej, łęczyckiej, radomskiej i
kaliskiej. Wizerunek tego herbu znajduje się w Klejnotach Długosza,
Herbarzu Złotego Runa i w herbarzyku Antoniego. [4] [6]
Herb
Szreniawa (Śreniawa) przedstawia w polu czerwonym krzywaśń
(„rzekę”) srebrną z zaćwieczonym krzyżem srebrnym. W
klejnocie nad hełmem w koronie pół lwa wprost między dwoma rogami
turzymi z dzwonkami. Pierwotnie herb ten przedstawiał samą rzekę,
bez krzyża i nazywał się Drużyna, będąc prawdopodobnie
starszym od Szreniawy. [4] [6]
1. Herb Szreniawa
(źródło: „Wikipedia”)
Wspominałem już
kilkakrotnie przy omówieniu innych rodów z olkuskiego, że wiele
rycerskich herbów polskich ściśle nawiązuje do pogańskich mitów
słowiańskich, których znajomość i tradycja jeszcze nie zanikły
nawet w XIV i XV wieku, a konkretnie do mitycznej walki Boga Nieba
Peruna z Bogiem Zaświatów Welesem. O tym, że walka ta toczona była
„nad Rzeką w okolicy Wielkiego Drzewa Kosmicznego” może
przypominać „rzeka” w herbie Szreniawa i sama nazwa herbu
(pobliska rzeka Szreniawa), a głowa lwa może mieć konotacje
chtoniczne. (Derwich i Cetwiński [11])
3.
Gniazdo rodziny Trzebieńskich
Jak to już
zaznaczyłem na wstępie, rodowym gniazdem
Trzebieńskich z miechowskiego jest wieś Trzebienice koło Wolbromia
w pow. olkuskim woj. krakowskiego. Nazwa wsi jest
patronimiczna i wywodzi się od rodu „Trzebieniców”,
czyli potomków nieznanego nam z historii rycerza „Trzebienia”,
będących „zbiorowym właścicielem” tych dóbr.
O
miejscowości tej informacje przytaczają różne historyczne źródła.
Najbardziej kompletne i najstarsze, praca zbiorowa polskich
historyków, sukcesywnie wydawany przez PAN „Słownik
historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, niestety
nie wyszczególnia hasła „Trzebienice”, jednak „pod” innymi
hasłami wymienia wyrywkowo niektórych właścicieli Trzebienic.
[14]
Słownik Geograficzny
Królestwa Polskiego pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego na
temat tejże wsi podaje informacje zamieszczone tutaj poniżej:
[5]
2. Informacje na temat wsi Trzebienice z w/w źródła
3.
Lokalizacja wsi Trzebienice w Małopolsce (źródło:
Google Maps)
4. Najważniejsze
gałęzie (?) rodziny
Wieś Trzebienice w
miechowskim od czasów najdawniejszych należała do dóbr
rycerskich.
Trzebienice Pr./Miech.
p. Szreniawa.
Dług.. - 1534.
Trzebińscy h. Szreniawa. II.
35. Piek.
14. P. 20.
Klasyczne opracowanie historii regionu olkuskiego pod
red. Fr. Kiryka „Dzieje Olkusza i regionu ...”
podaje o Lgocie Wielkiej: [7]
„W tym samym roku (1394) została
wymieniona Lgota jako wieś (przynajmniej w części) Marcina z
Trzebienic, który dla zabezpieczenia wiana swojej żonie
Krystynie zastawił 3 kmieci lgockich. [7]
Informacje te wymienia częściowo
klasyczne źródło historyczne, „Słownik
historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”
[14], który przy omówieniu innych haseł wspomina o dawnych
właścicielach Trzebienic, np. „pod” hasłem
„BUK
(1398 Buk, 1461 Buczek, Buc, Bucc) 8 km na SE od Wolbromia. (…):
3, Własn. szlach. (Mądrostkowie z
Gołczy – przyp. mój)
1498 krak. sąd komisarski daje Mik.
Trzebieńskiemu wwiązanie do wsi B. skonfiskowanej
Stanisławowi z B. za nieobesłanie wyprawy mołdawskiej i nadaną
przez Jana Olbr. Trzebieńskiemu (AKH
9 s. 501);
lub „LGOTA WIELKA:
„
3. Własn. szlach. -a. Sprawy własnościowe. 1394-1416
Marcin, Marcisz z Trzebienic, Szreniawy i
Przestani dz. L., burg. zamku krak.
(SP 8, 5596; ZK 5 s. 265; 194 s. 17);
1394 Marcisz z Trzebienic wyznacza ż. Krystynie z tytułu
wiana, m.in. 3 kmieci w L. (SP
8, 5596);
1411 Jakusz z Poręby [Marcinowskiej] sprzedaje za 250 grz.
szer. gr ww. Marciszowi cz. w Porębie
[Marcinowskiej], Trzebienicach i L. (ZK
5 s. 265);
1416 podział dóbr dziedz. ojczystych i macierzystych między
Marciszem z Trzebienic a jego ss. Marciszem i Przybkiem.
Synom tym przypadają części w Porębie [Marcinowskiej] i L. oraz
53 grz. półgr, a ich ojcu i pozostałym dzieciom wieś Trzebienice
Synowie uwalniają ojca od roszczeń o dobra macierzyste (ZK
194 s. 17).”
1423 Małgorzata ż. Zygmunta z Nieznanowic zawiera układ z s.
Mikołajem w sprawie dóbr. Będzie
ona użytkować przez 5 lat dobra dziedz.: Trzebienice, L. i
Wierzchowisko oraz 3 kmieci zastawionych w Nowej Wsi i płacić
każdego roku Mikołajowi 8 grz. na jego potrzeby, a po upływie tych
lat ma mu ustąpić z tych dóbr. Mikołaj zapłaci wówczas matce 80
grz. pod rygorem zastawu wsi Mały Krassów [dziś Krasówek, pow.
chęc.] (ZK 195 s. 204-5);
1427 Mikołaj z Trzebienic zobowiązuje się
ustąpić Przybkowi z Poręby [Marcinowskiej] na 2 lata całą cz.
dziedziny w L., którą trzymała matka Mikołaja Małgorzata od
Przybka i jego brata (ZK 146 s.
38);
1484 br. niepodzieleni Mikołaj i Jan z Trzebienic
oddalają pozew Stan. Szreniawy z L. o kmiecia Marcina ojczyma
Ciężkiego ze Szreniawy zabranego ze zbożem, bydłem i trzodą oraz
innymi rzeczami wart. 10 grz., a wnoszą przeciw niemu pozew o 10
grz. zakładu (GK 21 s. 984,
1026);”
Podobne wzmianki o Trzebieńskich z Trzebienic
napotkało by się może i przy omówieniu innych haseł słownika,
ale trudno je odnaleźć.
Z
powyższego, bardzo skąpego wykazu
wynika,
iż
wymienieni tutaj drobno rycerscy właściciele Trzebienic należeli
do rycerstwa „średniego” i mało znanego w źródłach
historycznych, mimo,
iż niektórzy żyją „blisko dworu królewskiego” (patrz wyżej
– „burgrabia zamku”).
Poświadczone są ich kontakty z dziedzicami
podobnych, drobnoszlacheckich i pobliskich (ale i dalszych) wsi
(informacje w w/ tekście słownika).
6. Rycerskie
zatargi (miniatura średniowieczna) (źródło: Wikipedia)
Rodzina
Trzebieńskich z Trzebienic koło
Wolbromia „trzymała” więc wieś kilka stuleci
(przed 1394 r. - do połowy XVI, a może i dalej, wieku).
Należeli
Trzebieńscy herbu Szreniawa z Trzebienic do rycerstwa niezbyt
ubogiego (bo posiadali nawet i po kilka
wsi (patrz wyżej), a teksty źródłowe
często odnotowują ich związki z możniejszą szlachtą, a nawet z
dworem królewskim (patrz tekst).
Nie byli chyba zagrożeni popadnięciem w ubóstwo i wypadnięciem ze
stanu, jednak źródła wspominają o nich tylko do połowy XVI
wieku.
Potem przedmiotowa miejscowość
była własnością innych rodzin szlacheckich (np. Bzowskich itp.).
Być może później reprezentanci tej rodziny, w całości lub
częściowo posiadali jakieś inne majątki ziemskie (wymienione
także czasem w tekście) , albo żyli „na dzierżawach”, jak
wielu z uboższej szlachty. W 1804 roku dobra Trzebienice - jako
spadek po ojcu, Janie Bzowskim - odziedziczyli Anna Bzowska i Józef
Bzowski. [Wikipedia]
Nazwisko Trzebieński
„uchowało się gdzieniegdzie” po okolicznych miejscowościach
przez następne wieki, kiedy to dawne rodziny niezamożnej szlachty,
często własnoręcznie uprawiające swoje grunty, pod względem
społecznym spadały przeważnie do klasy włościańskiej, o ile nie
były w stanie „wylegitymować się ze swojego szlachectwa”. [8]
Dosyć rzadko występowali np. w Częstochowie, ale wszędzie bardzo
„mylą się” z Trzebińskimi. [Geneteka]
Przypisy i
Bibliografia:
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
[12]. Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne
źródła internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
