Drobne rycerstwo
średniowieczne
13. Adamowscy
herbu Szreniawa z Adamowic:
1.
Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwisko Adamowski, wg
normalnych zasad gramatycznych mogło powstać od nazw wsi: Adamowa,
Adamowice, Adamowo itp. Miejscowości noszących takie nazwy było
w Polsce w średniowieczu sporo, ale tylko niektóre wywiodły
rycerskie rody tego nazwiska. Herbarze (np. Tadeusz Gajl [4]) i
źródła historyczne wymieniają Adamowskich herbów:
Jastrzębiec (Wielkopolska)
[*] i
z naszego terenu Szreniawa (Śreniawa)
(ziemia
krakowska) [4] [5] [6].
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku,
wymienia w Polsce 2877
osób noszących nazwisko Adamowski (zapewne
z wszystkich wymienianych (?) rodzin), [9]
Rodzina Adamowskich
z miechowskiego/olkuskiego, od
średniowiecza, aż do chwili obecnej istniejąca na naszym terenie,
należała niegdyś do wymienionego herbu i była
drobno rycerskim rodem małopolskim, którego korzenie były związane
z miejscowością Adamowice, jako
jej gniazdem rodowym. Czy wszyscy jej reprezentanci „zachowali swój
klejnot szlachecki aż do chwili obecnej” – nie jest dzisiaj
istotne. Historia wspomina o nich przez około dwa wieki.
2.
Herb i zawołanie
Herbowy
ród Szreniawitów ma typowo małopolskie
korzenie. Najstarsze średniowieczne pieczęcie z tym herbem znane są
od 1371 r. (Jan Kmita z Wiśnicza). Ród Śreniawitów
zamieszkiwał w ziemiach: krakowskiej, łęczyckiej, radomskiej i
kaliskiej. Wizerunek tego herbu znajduje się w Klejnotach Długosza,
Herbarzu Złotego Runa i w herbarzyku Antoniego. [4] [6]
Herb
Szreniawa (Śreniawa) przedstawia w polu czerwonym krzywaśń
(„rzekę”) srebrną z zaćwieczonym krzyżem srebrnym. W
klejnocie nad hełmem w koronie pół lwa wprost między dwoma rogami
turzymi z dzwonkami. Pierwotnie herb ten przedstawiał samą rzekę,
bez krzyża i nazywał się Drużyna, będąc prawdopodobnie
starszym od Szreniawy. [4] [6]
1. Herb Szreniawa
(źródło: „Wikipedia”)
Wspominałem już kilkakrotnie przy omówieniu
innych rodów z olkuskiego, że wiele rycerskich herbów polskich
ściśle nawiązuje do pogańskich mitów słowiańskich, których
znajomość i tradycja jeszcze nie zanikły nawet w XIV i XV wieku, a
konkretnie do mitycznej walki Boga Nieba Peruna z Bogiem Zaświatów
Welesem. O tym, że walka ta toczona była „nad Rzeką w okolicy
Wielkiego Drzewa Kosmicznego” może przypominać „rzeka” w
herbie Szreniawa i sama nazwa herbu (pobliska rzeka Szreniawa), a
głowa lwa może mieć konotacje chtoniczne.
3.
Gniazdo rodziny Adamowskich
Jak to już
wcześniej wspomniałem, rodowym gniazdem
Adamowskich z miechowskiego jest wieś Adamowice w woj. krakowskim.
Nazwa wsi wywodzi się od imienia osobowego
„Adam” (poprzez patronimiczny domyślny ród „Adamowiców” -
patrz dalej). O
miejscowości tej informacje przytaczają różne historyczne źródła.
Najbardziej kompletne i najstarsze udostępnia praca zbiorowa
polskich historyków, sukcesywnie wydawany przez PAN „Słownik
historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, który
pod hasłem Adamowice podaje: [14]
(1360 Adamovice, Adamouicz, Adamow, Adamowicze) 6,5 km na E od
Wolbromia.
l. 1512 pow. ksiąs. (MS 4, 1563); 1581 pow. krak. (ŹD s.
26); 1470-80 n. par. Szreniawa (DLb. 2 s. 37).
2. 1400 Świętosław z A. oskarża kmieci ze Szreniawy o
przekopanie rzeki (perfossaverunt fluvium ad ipsius hereditatem; SP
8, 10036, uw. 324, 328); 1470 gaje i granice → p. 3; 1471 las zw.
Brzozowy → p. 3; 1472 gaj Kozilas → p. 3.
3. Własn. szlach
(patrz niżej).” [14]
Słownik Geograficzny
Królestwa Polskiego pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego na
temat tejże wsi podaje jedynie: „Adamowice, pow. miechowski,
gm. Tczyca, par. Szreniawa, st. par. Wolbrom. W XV w. była
własnością Stanisława Szreniawity, jak i większa część
okolicznych wsi (Długosz 40)
” [5]
2.
Lokalizacja wsi Adamowice w Małopolsce (źródło:
Google Maps)
3. Krajobraz z Adamowic
nad Szreniawą (fot.
ze źródła j.n.)
4. Dolina Szreniawy (źródło:
Internet, str.:
4. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Wieś Adamowice koło Wolbromia
od czasów najdawniejszych należała do dóbr
rycerskich.
Adamowice Sr./Mich. p.
w Miejscu.
Dług. Stan. Adamowski
h. Szreniawa II. 37 I. 40.
W zbiorowej pracy „Dzieje Olkusza i
regionu olkuskiego” pod red. Kiryka i Kołodziejskiego [7]
wspominają autorzy o rycerskich właścicielach Adamowic:
„
Nie młodsza od Kolbarku była wieś Adamowice
w parafii Szreniawa, której dziedzicem w 1360 r. pisał się Adam z
Adamowic, a później (1381-1382) Grzegorz z Adamowic oraz inni
Szreniawici.” [7] Źródło wspomina także o istnieniu później w
Adamowicach folwarku, a także przytacza liczbę domów we wsi, w
końcu XVIII w. (13 domów).
Informacje te oparte są na klasycznym
źródle historycznym, które wymienia bardziej szczegółowo
właścicieli Adamowic.
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w
średniowieczu [14]:
„
3. Własn. szlach. 1360 Adam dz. z A. (Mog.
76); 1381-2 Grzegorz (SP
8, 707, 767, 1468, 1544); 1381 tenże w sporze z Piechną
ż. Kanimira ze Szreniawy o zalewanie jego posiadłości w Szreniawie
(SP 8, 707, 767);
1388-1403 Świętosław Adamowski ; 1388 Krystyna ż.
Świętosława ma zapisane 100 grz. posagu i wiana na A., w razie
utraty A. suma ta będzie przeniesiona na Niegową (SP
8, 4951); 1389 Świętostaw upomina się u Staszka sołtysa
z Sułoszowej o 100 grz. posagu i wiana (SP
8 uw. 150);
1397 N. ż. Mikołaja z A. (SP
8 uw. 229); 1398 Świętosław dostanie w zastaw cz.
Szreniawy, jeśli Zaklika ze Strzechną [swą matką wd. po Mikule] i
braćmi ze Szreniawy i Białej nie wypłaci mu w terminie 86 grz. ;
Świętosław w sporze ze Śmiechną [c. lub ż.] Floriana ze
Szreniawy o posiadłość w Szreniawie (SP
8 uw. 355);
1399 Mikołaj z A. (SP 8
uw. 293); Świętosław zobowiązuje się wypłacić 15
grz. posagu swemu zięciowi Stanisławowi z Pęczelic [pow. wiśl.]
(SP 8, 8914); 1400
procesuje się z Mikołajem z Motkowic o szkody w Wolicy (SP
8, 9617); zapisuje ż. Krystynie 100 grz. posagu i wiana na
posiadłości w A. (SP 8, 9627,
10205); uiszcza 100 grz. Janowi z Chodowa i jego ż.
Świętochnie za szkody w gaju w Porębie, na rz. Szreniawie, w
Chodowskiej Woli (SP 8, 9759):
Boksa z Czernichowa zabezpiecza swej ż. Dorocie c. Świętosława z
A. 100 grz. posagu i wiana na posiadłości w Czernichowie (SP
8, 10206); Dorota zrzeka się ojcowizny i macierzyzny w A.
na rzecz ojca (SP 8, 10207);
1404 Dzierżko z A. (ZK
3b s. 286); 1410-15 Krzystka z A. wd. po Świętosławie ;
1412 Grzegorz z A. (ZB 1a s.
6); 1425-6 Stanisław i Spytko kmiecie z A. (ZK
195 s. 338, 387); 1426-41 Jan Adamowski z A. (SP
2, 2074, 2739 i GK 7 s. 440);
1470-9 Stan. Adamowski z A. ; 1470 tenże ręczy Mikołajowi z
Krępy za dług 13 grz. łanem osiad. w A. z kmieciem Janiecz i
zagrodą z Janem Godek (GK 19
s. 49); tenże poręcza Wojciechowi, włodarzowi z
Witkowic, za dług 12 fl. węg. gajami swoimi w A., za jego gumnem do
granic Lgoty i Sulisławic (GK
19 s. 260); 1470-80 dz. Stan. Adamowski h. Śreniawa,
folwark, 9 ł. kmiec., karczma, 3 zagrody (DLb.
1 s. 40-l; 2 s. 37);
1471 Jakub Brzuchański ze Szreniawy pożycza od Jakuba
Damickiego i jego ż. Elżbiety 11 grz. mniej wiard., które
zabezpiecza im na 2 ł. osiadłych w A. z kmieciami: Marc. Poddębnym
i Janem Majką (GK 19 s. 370);
Stanisław z A. zastawia na 8 lat za 76 grz. Janowi Pieniążkowi z
Iwanowic 4 ł. osiadłe w A. z kmieciami: Marcinem i Piotrem, Pawłem
i Janem Pabianką, Stilakiem z pasierbem, Janem Majką osiadłym na
całym czwartym łanie (GK 19
s. 376); tenże winien Mikołajowi z Krępy 13 grz., jeśli
nie zapłaci w terminie, da wwiązanie do 1 ł. Janiecza, do zagrody
Jana Godka i lasu zw. Brzozowy (Brzosowy; GK
19 s. 381); tenże winien 26 grz. Jakubowi Brzuchańskiemu
ze Szreniawy, jeśli nie zapłaci w terminie, da mu wwiązanie do 2
ł. osiadłych w A. z kmieciami Labajową i Bybro oraz do zagrody
Marcina Pacana ; 1472 tenże sprzedaje za 22 grz. z rocznym pr.
wykupu szl. Wojciechowi włodarzowi z Witkowic gaj w A. zw. Kozilas
(Kozylasch) między Sulisławicami, Lgotą i Trzebienicami (GK
19 s. 672-3); tenże zastawia za 16 grz. Janowi Pieniążkowi
z Iwanowic łan w A. (GK 19 s.
624); tenże zastawia za 140 grz. Adamowi z Trzycierza 6 ł.
w A., z których 4 dzierży w zastawie Jan Pieniążek z Iwanowic, a
2 Stan. Malescha, oraz młyn w A., który dzierży szl. Kmita Bielski
(GK 19 s. 625);
1487 Jan Adamowski z A. (GK
22 s. 719); 1489 Stan. Adamowski z A. (GK
23 s. 7); a. 1490, 1490-1 pobór z 5 ł., 1492-4 cz. Adama
pobór z 3 ł., cz. N. bez danych, 1494-9 cz. N. pobór z 4 ł., cz.
Adama bez danych ; 1491 Mik. Pieniążek z Iwanowic i A. (GK
23 s. 753); 1498 Jan Olbr. nadaje Mich. Mninowskiemu
[Minoskiemu] m. in. skonfiskowany zastaw Jerzego Zebrzydowskiego w
A., Przybysławicach, Szreniawie.i Iwanowicach (MS
2, 1180);
Paweł Czarny z Witowic żupnik krak. daje w dożywotne
posiadanie m. in. zastawione dobra Charsznicę, Szreniawę, A. i
Wierzchowisko Małgorzacie ks. pszczyńskiej za jej dobra (SP
2, 4509); 1500 cz. Adama i cz. Pieniążka bez danych (RP
s. 247);
1507 Mik. Pieniążek z Iwanowic sprzedaje za 1000 zł Pawłowi
Czarnemu z Witowic A., Szreniawę i Wierzchowiska (ZK
154 s. 332-3); 1512 Jan Melsztyński z Pomianowej i Brzeska
oddaje Pawłowi Czarnemu z Witowic star. brzeskiemu swoje dobra w
pow. czchow. w zamian za A. i 4000 fl. (MS
4, 1563);
1521 Andrzej Adamowski z A. (GK
36 s. 83); Mik. Czarny z Witowic dz. A. (GK
36 s. 57);
1522 Jan Mninowski dzierż. A. (GK
36 s. 220).
5. 1470-80 dzies. snop. i kon. z łanów kmiecych wart. 10
grz. preb. Krzeszowskiej w katedrze krak., z folwarku, karczmy i 3
zagród wart. 6 grz. plebanowi w Szreniawie (DLb. 1 s. 40-1; 2 s.
37); 1529 dzies. snop. z A., Szarkówki, Topoli i Sulisławic łącznie
wart. 1 i 1/2 grz. preb. Krzeszowskiej w katedrze krak. (LR s. 277).
FS
© 2010-2016 Instytut Historii Polskiej
Akademii Nauk” [14]
Z
powyższego wykazu
wynika [usunięto część sygnatur tekstów źródłowych –
przypis mój], iż wymienieni
tutaj drobno rycerscy właściciele Adamowic należeli do rycerstwa
niebogatego, mało znanego w źródłach historycznych oraz
zagrożonego popadnięciem w ubóstwo i wypadnięciem ze stanu.
Poświadczone są ich kontakty z dziedzicami
podobnych, drobnoszlacheckich i pobliskich wsi, np.: Szreniawy,
Niegowej, Sulisławic, Sułoszowy, Białej i innych dalszych oraz
„interesy majątkowe” ze Stanisławem Czarnym z Witowic
(prawdopodobnie tożsamym z niegdysiejszym właścicielem wsi Czarna
Góra koło Olkusza). Na rzecz tego ostatniego być może (i Jana
Mninowskiego, jako dzierżawcy) tracą Adamowscy chyba w XVI w.
Adamowice, gdyż w r. 1521 jako ostatni chyba z dziedziców
Adamowskich wymieniony jest w źródłach wyżej wspomniany Andrzej
Adamowski.
5. Rycerskie
polowanie (miniatura średniowieczna) (źródło: Wikipedia)
Rodzina
Adamowskich z
Adamowic koło Miechowa
„trzymała” więc chyba
wieś zaledwie około dwustu lat, (1360-ok. 1522), a od
później wieś stała się własnością innych rodzin szlacheckich.
Być może później reprezentanci tej rodziny, w całości lub
częściowo posiadali jakieś inne majątki ziemskie, albo żyli „na
dzierżawach”, jak wielu z ubogiej szlachty.
Nazwisko Adamowski
zachowało się w okolicznych miejscowościach przez wszystkie
następne wieki, kiedy to dawne rodziny niezamożnej szlachty, często
własnoręcznie uprawiające swoje grunty, pod względem społecznym
spadały przeważnie do klasy włościańskiej, o ile nie były w
stanie „wylegitymować się ze swojego szlachectwa”. [8]
Przede wszystkim „widzimy ich” w
świętokrzyskim i dzisiejszym śląskim, w okolicach Szczekocin,
Pińczowa i Kazimierzy Wielkiej, a także w miastach, np. Pińczowie,
Miechowie i Olkuszu, przeważnie jako tzw „zwykłych mieszkańców”.
[Geneteka]
Przypisy i
Bibliografia:
[*]. O tychże
wspomina „Słownik historyczno-geograficzny”: ADAMOWICE
(1326 or. Adamowicze) niezident. osada, leżała prawdop. k.
Drużyna, na E od Grodziska Wlkp.
1. [Pow. kośc.].
3. Własn. szlach. 1326 Władysław Łok. nadaje imm. ekon.
i sąd. Marcinowi Domasławicowi s. Mikołaja dla jego dziedziny A.,
położonej w dystr. druż., i przyległych do niej części, zw.
Czartkowice, Kubaczyn i Pętczyce (Wp. 2 nr 1069; Wp. 4, s. 45).”
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła
internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
