Drobne rycerstwo
średniowieczne
21. Marcinowscy
herbu Topór z Marcinowic:
1.
Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwisko Marcinowski
powstało w średniowieczu od nazwy wsi: Marcinowice
koło Miechowa w pow. miechowskim. Miejscowość
tej nazwy była w Polsce od średniowiecza tylko jedna. Herbarze (np.
Tadeusz Gajl [4]) i źródła historyczne wymieniają stąd
Marcinowskich herbu Topór
(ziemia krakowska). [4]
[5] [6].
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku,
wymienia w Polsce 1374
osoby tego nazwiska, w tym w katowickim 84 i krakowskim 27. [9]
Rodzina Marcinowskich
z miechowskiego, od średniowiecza, aż do
chwili obecnej jeszcze w Małopolsce obecna, należała niegdyś
faktycznie do wymienionego herbu i była
„nie tak bardzo” drobno
rycerskim rodem małopolskim, którego korzenie były
związane właśnie z miejscowością Marcinowice,
jako jej gniazdem rodowym. Czy jej reprezentanci „zachowali swój
klejnot szlachecki aż do chwili obecnej” – nie jest dzisiaj
istotne. Historia wspomina o nich przez kilka wieków.
2.
Herb i zawołanie
Herbowy
ród Toporczyków-Starżów
ma typowo małopolskie korzenie. Jest to herb bardzo
starożytny, związany z najdawniejszymi dziejami Małopolski
(prawdopodobnie już w czasach Państwa Wielkomorawskiego i następnie
krótkiego tutaj panowania czeskiego). Herb przestawia:
W
polu czerwonym topór srebrny w słup. W klejnocie nad hełmem w
koronie takiż topór wbity w hełm. [4] [6]
1. Herb Topór
(źródło: „Wikipedia”)
Topór jest jednym z najstarszych z polskich godeł
szlacheckich. Najstarszy znany wizerunek to pieczęć Żegoty,
wojewody krakowskiego z lat 1282-5. Inne wczesne pieczęcie z Toporem
pochodzą z lat: 1320 (Nawoj z Morawicy),1335 (Krzywosąd z
Ostrowiec), 1348-49 (Wojciech, biskup poznański), 1352 (Andrzej,
podkomorzy krakowski), 1376 (Drogomir), 1380 (Sędziwoj, wojewoda
kaliski), 1387 (Drogosz z Chrobrza), 1389 (Sędziwoj z Szubina), 1397
(Jan z Tęczyna), 1413 (Jan Butrym), 1455 (Andrzej Tęczyński),
1442, 54, 66 (znak notariusza publicznego Jana z Morska).
3.
Gniazdo rodziny Marcinowskich
Jak to już
zaznaczyłem na wstępie, rodowym gniazdem
Marcinowskich z miechowskiego była wieś Marcinowice koło Żarnowca
i Miechowa w pow. ksiąskim/miechowskim woj. krakowskiego. Nazwa
wsi jest patronimiczna i wywodzi się od rodu „Marcinowiców”,
czyli potomków nieznanego nam z historii rycerza „Marcina”,
będących „zbiorowym właścicielem” tych dóbr.
O
miejscowości tej informacje przytaczają różne historyczne źródła.
Najbardziej kompletne i najstarsze udostępnia praca zbiorowa
polskich historyków, sukcesywnie wydawany przez PAN „Słownik
historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, który
pod hasłem „Marcinowice” podaje: [14]
(1257 Marcinouici – fals. z XIV w. – Mp. 1, 44; 1382 de
Marcinouicz – SP 8, 1399; de Marcinkouicz – SP 8, 1529; 1431
Marczinowicze – GK 4 s. 974; 1435 Marcinowicze – GK 5 s. 488;
1456 Marczinkovice – GK 13 s. 365) 9,5 km na NE od Żarnowca.
1. 1489 n., 1581 pow. ksiąs. (RP k. 135v; ŹD s. 438);
1598 par. Mstyczów (WR k. 241).
2. 1495, 1499 młyn → p. 3a; 1505 łąki w Mstyczowie
przy granicy Jeżowa [par. Mstyczów] ciągną się od granicy M. do
granicy Białowieży (ZK 264 s. 199, 201); 1579 sprawa o granice
między dobrami dziedz. wsi Mstyczów Jana Płazy star.
lubaczowskiego a dobrami M. i Karczowice
Macieja,
Stan. i Adriana Marcinowskich ss. zm. Piotra toczy się w
miejscu zw. Bocianka inaczej Błonie [dziś w M. łąki Bocianki –
UN 7 s. 27] k. ściany wsi Jeżów (ZK 408 s. 140-146)
1;
1583 rozgraniczenie między Jeżowem a M. → Jeżów, par. Mstyczów,
p. 2.
3. Własn. książęca, następnie szlach.”
[14]
(patrz niżej)
Słownik Geograficzny
Królestwa Polskiego pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego na
temat tejże wsi podaje informacje zamieszczone tutaj poniżej:
[5]
2. Informacje na temat wsi Marcinowice z w/w źródła
3.
Lokalizacja wsi Marcinowice w Małopolsce (źródło:
Google Maps)
4. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Wieś Marcinowice w
miechowskim od czasów najdawniejszych należała do dóbr rycerskich
(jeszcze wcześniej była książęca).
Marcinowice
Ks./Miech. p. Mstyczów.
Dług.: - 1581.
Marcinowscy h. Topór
- wyszli z Tenczyńskich
Papr. 101 -
II. 590. III
326 W.
4/2-100.
Piek.
157. P. 91. (ob Balice).
(Marcinowski herbu
Topór, w Krakowskiem województwie dom starodawny i znaczny, którzy
od domu Tęczyńskich dzielnicą są oderwani. Z tych trzech braci
wspomina Bielski fol. 464. Macieja, Stanisława i Jana w roku 1474.
na wojnie przeciwko Maciejowi Królowi pod Wrocławiem. Adrian
podpisał kaptur Krakowski 1586. Constit. Fol. 405.) [12]
Informacje na temat właścicieli
Marcinowic zawarte są także w klasycznym źródle historycznym,
„
Słowniku historyczno-geograficznym ziem
polskich w średniowieczu”: [14]:
3. Własn. książęca, następnie szlach.2
-a. Sprawy własnościowe. [Przed 1382 -] 1396 Jarosław
z M. i jego N.N. żona, matka Mściwoja z Kozłowa, a zapewne
też matka Piotrasza → 1392-63.
1382-1413, zm. 1413 Piotr, Piotrasz z M.,
dz. → Kobierzyna 1386-1411, → Bąkowca 1392-1413 z przynależnymi
doń wsiami → Lgotą Wielką, Lgotką, cz. Przyłubska, →
Gołuchowic i Siemierzyc, Jakubowic [pow. wiśl.], Kalawy od 1394,
Przysieki i Rogowa, h. Lis, komornik ziemski krak.
1392, podsędek krak. 1410-13, ż. Agata 1405, ojciec
Heleny ż. Jana z Sieciechowic ;
1382 Piotrasz z M. uzyskuje wyrok nakazujący Staszkowi
Baberadowi kmieciowi z Wojciechowa, którego pozywał z powodu
odejścia przed czasem, powrót do siebie oraz zapłacenie 3 1/2 grz.
i kary XV (SP 8, 1522-3);
1386 Szczepan i wd. po
Mikołaju z Michowa mają stawić świadków w sprawie z Piotraszem
z M. (SP 8, uw. 27/4-5);
1386 → Kozłów p. 3: Mściwoj; Miczek ze Słupowa przeciw
Piotraszowi z M. o 40 grz. i szkodę (SP
8, uw. 9/16, 11/18, 13/27, 15/9);
1388 Ota z → Klimontowa i Piotrasz z M. poręczyciele Jana
wwdy łęcz. nie stawili się w sprawie z tymże Janem o oprawę
wiana i posagu w wysokości 520 grz. (SP
8, 4661)4;
Piotr z M. oddala roszczenia wd. po Bieniaszu z Mzurowa o 100 grz.
szkody i konia wart. 5 grz. oraz roszczenia wd. po Szczepanie z
Michowa (SP 8, uw. 95/22);
1389 → Książ Mały p. 3a; 1392, 1392-6, 1394 → Kozłów
p. 3a: Mściwoj; 1394-1402 → Krzelów p. 3b: Niemierza; 1394, 1396,
1399-1400 → Kalawa; 1398 Piotr z M. zobowiązuje się zapłacić 20
grz. dzieciom Bartłomieja i Grzegorza z Pierzchowic zw.
Parzymięsowie, ale najpierw winni stawić poręczycieli;
poręczyciele poręczają Piotrowi z M. za ww. dzieci, że po dojściu
do lat sprawnych nie będą go pozywać o 20 grz. za dziedzinę w
Pierzchowicach (SP 8, 7527,
7613, 7617);
1398, 1399 → Bobolice p. 3; 1401 → Chełm, par.
Zwierzyniec, p. 3; Niemierza z Krzelowa oddala dok. sprzedaży
roszczenia Piotra z M. o dok. podziału i o 200 grz. szkody (ZK
3 s. 225);
1402 Mikołaj, Przybek i Niemierza ss. Przybka z Irządz
przeciw Piotraszowi z M. (ZK 3a
s. 506); → p. 5; → Kalawa;
1404 Piotr z M. poręcza za Mściwoja z Kozłowa wypłatę 70
grz. posagu Stan. Niemście ze Skroniowa ewentualnym wwiązaniem do 7
grz. czynszu płaconego przez kmieci w Rogowie i Przesiece (ZK
4 s. 103); 1405 → Kobierzyn p. 3; 1407 Stan. Kusnist
kmieć z Lelowa nie stawił się w swojej sprawie z Piotrem z M. i
jego włodarzem o 2 woły, 30 sztuk bydła, 100 kóp żyta i
poranienie żony Stanisława (ZK
311 s. 32, 57);
1409-10 Piotr z M. godzi się z Janem pleb. z Pilicy w sprawie
dzies. z ról folw. w Przyłubsku (ZK
5 s. 135, 216; SP 2, 1242).
1411-69 Helena z M., c. Piotra
z M., siostra stryj. [?] Piotra, Jana i in. ss. Mściwoja z
Kozłowa, ż. Jana Siemiecha z Sieciechowie ; 1411 → Kobierzyn p.
5;
1412 Piotr z M. i Ota z Klimontowa
poręczają za Niemierzę z Krzelowa kan. krak. sprzedaż kl. miech.
Orłowa (ZK 193 s. 106); 1412, 1413 → Krzelów p. 3b: Niemierza.
1414-39, zm. przed 1441 Jan Siemiech,
Marcinowski z Sieciechowie, M. i Przesieki h. Topór,
s. Zakliki i Jadwigi, rycerz
pasowany 1432, mąż ww. Heleny, ojciec Mikołaja,
Piotra, Jana, Andrzeja i Żegoty, Jadwigi ż. Spytka
Karniowskiego z Giebołtowa [par. własna], Katarzyny
ż. Przedbora z Kraszewic [woj. sier.], br. Anny ż. Jarosława z
Kozłowa ;
1414 → Czepiec p. 3; 1415 Piotr z Januszowic [par.
Działoszyce] i z Kozłowa, s. Mściwoja] oddala roszczenia Heleny z
M. o dok. ugody i szkodę; tenże Piotr z → Kozłowa uwalnia
siostrę Helenę ż. Jana z M. z wszystkich spraw, rzeczy i poręk
(ZK 6 s. 69, 79)5;
Żegota z Morska i Dziersław z Kurozwęk poręczyciele Heleny z M.
zobowiązują się zapłacić 86 grz. półgr Mikołajowi z Polichty
– zp.; → Kozłów p. 3a: Jan; Jan z Sieciechowic wyznacza ż.
Helenie c. Piotra z M. 300 grz. półgr wiana na połowie wszystkich
dóbr (ZK 193 s. 230);
→ Kobierzyn p. 5; 1416 Henryk ze Święcic kwituje Helenę c.
Piotra z M. z 12 grz. pozyskanych na jej ojcu za rany
(ZK 193 s. 337);
1417 → Kobierzyn p. 3; 1418 Ota z Mstyczowa wydzierżawia za
70 grz. półgr Janowi z M. na 5
lat cały Mstyczów z sadzawkami i gajami. Jan może używać gaje
tylko na swoje potrzeby, natomiast ryby może sprzedawać. Po upływie
dzierżawy Ota zapłaciwszy Janowi 20 grz. obejmie ww. dobra, jeśli
zaś nie zapłaci, to Jan będzie je trzymał aż do spłaty tej sumy
(ZK 194 s. 239);
1419 Niklosz Długi kuśnierz z Krakowa pozyskuje na Janie z
Sieciechowie 13 grz. długu Piotra z M. (ZK
6 s. 523);
1420, 1421 po śmierci Piotra z M.
[jego zięć] Jan s. Zakliki z Sieciechowie dz. Jakubowic
odziedziczył tę wieś, którą zm. Piotr kupił od Jakuba zw. Jaka
→ Lgota Wielka p. 56;
(…)
1425 Jan z M. z ż. Heleną
zastawiają za 60 grz. Piotrowi Rakowi ze Święcie 6 ł. osiadłych
w Jakubowicach, z których płaconych jest 8 grz. czynszu (ZK
195 s. 320);
1430 stren. Mikołaj z Czarnocina zastępuje Krystyna [z
Koziegłów] kaszt. sądec. w jego sprawie z Jagienką wd. po Zaklice
[bratanku Niemierzy] z Krzelowa i Heleną ż. Jana
Siemiecha (Zemiucha) z Sieciechowie inaczej z M., które
pozwały go o → Czepiec sprzedany mu przez ww. Mikołaja (ZK
146 s. 197)7;
1432 Jan z Brzezia s. zm. [Zbigniewa] marszałka Królestwa
zobowiązuje się, że w ciągu 2 tygodni odda stren. Janowi
Marcinowskiemu 100 grz. lub wwiąże go do wsi
Przechody (GK 4 s. 698);
1433 Mik. Słupowski z Marcinkowic [par. Uniejów] pozywa Jana
Marcinowskiego z Sieciechowie o 10 grz. za dzies. i o tyle szkody;
tenże Mikołaj pozywa Mikołaja włodarza tegoż Jana i 3 kmieci,
którzy zostali zatrzymani przy młóceniu dzies. w → Karczowicach,
o tę dzies. wart. 10 grz. i o tyle szkody (GK
4 s. 888, 894, 898, 908);
1435 Andryszek z Jurkowic [pow. sand.] poręcza za Janka
Lubarta złotnika z Krakowa spłatę 200 fl. węg. stren. Janowi
Siemiechowi z M. ewentualnym wwiązaniem do Czernikowa
[pow. sand.] (GK 5 s. 285);
→ Bąkowiec p. 3;
1441 Tomasz z Sancygniowa i Piotr z Branic poręczają za
Piotra z Sienna [pow. rad.] łowczego sand. zwrot 100 grz. Helenie
wd. po Janie z M., pod groźbą podwojenia tej kwoty (GK
1 s. 324-5).
1443-85 Mikołaj Marcinowski, Siemiech z M.
i Sieciechowie h. Topór, s. Jana Siemiecha i Heleny z
M., br. Piotra, Jana, Andrzeja, Żegoty, Jadwigi ż. Spytka
Karniowskiego z Giebołtowa i Katarzyny ż. Przedbora z Kraszewic,
student Uniw. Krak. 1443, ksiądz 1446, pleb. w Niedźwiedziu 1481 ;
1443 sprawa Mikołaja s. [zm.] Jana z M. z Iwanem z Obiechowa o
zwrot 10 grz. długu (ZK 256 s.
277, 288, 295, 310, 313 – błędnie jako Jan z M., 322).
1446-85, zm. przed 1487 Piotr Siemiech,
Marcinowski z M., → Karczowic i Sieciechowic, h. Topór, s. Jana
Siemiecha i Heleny, br. ww. Mikołaja i in. braci i sióstr, ż.
Katarzyna c. Mikołaja z Brzezia marszałka Królestwa
1466, ojciec Stanisława i Jana8
1446 Piotr z M. zastawia za
10 grz. Jakubowi Pieniążkowi z Iwanowic łan w Obiechowie, na
którym siedzi kmieć Piszczek (Pisczecz); Mik. Morawiec z Konaszówki
poręcza Piotrowi z M. inaczej z Sieciechowie za Więcława z
Koziegór [woj. kal.] i jego ż. Elżbietę
[z Sieciechowie], że 100 grz. otrzymanych od Piotra jako posag
[Elżbiety] zapiszą na dobrach w ziemi krak. (ZK257
s. 104, 151);
1453 sprawa Heleny z M., jej
s. Piotra oraz ich kmieci z
Przesieki z Jakubem Trzonowskim o zajęcie bydła ww. kmieci (GK
12 s. 122, 125, 127, 129, 131, 133-4);
1454 → Giebołtów, par. własna, p. 3; 1456 Jakub z Kozłowa
oddala roszczenia Heleny z M. i jej s. Piotra z powodu ich
nieobecności w sądzie (GK 13
s. 365).
1464-97 Jan (Siemiech) Marcinowski z M.,
dz. → Karczowic, Sieciechowic i Przesieki, h. Topór, s.
Jana Siemiecha i Heleny, br. ww. Mikołaja i in. braci i sióstr
1464 Andrzej Siemiech z M. i Sieciechowie h.
Topór, s. Jana Siemiecha i Heleny, br. ww. Mikołaja, Piotra, Jana,
Żegoty, Jadwigi i Katarzyny (ZK
200 s. 241, 263).
1464-80 Żegota
Siemiech z M. i Sieciechowie h. Topór, s. Jana Siemiecha i Heleny,
br. ww. Mikołaja, Piotra, Jana, Andrzeja, Jadwigi i Katarzyny (ZK
20 s. 26; 200 s. 241, 263; DLb. 2 s. 90; 3 s. 326);
1464 Piotr z M. przeciw
Łukaszowi z Cudzynowic (ZK 147
s. 347);
1466-8 sprawa Piotra Marcinowskiego z M.
z Janem Rabsztyńskim z Książa [Wielkiego] (ZK
16 s. 386; 315 s. 336);
1468 Piotr z M. zapisuje ż. Katarzynie c. zm. Mikołaja z
Brzezia marszałka Królestwa 300 grz. posagu i 300 grz. wiana na
połowie dóbr (ZK 17 s. 642);
1469 Jakub z Dębna kanclerz Królestwa i star. krak. poręcza
Janowi [Pieniążkowi] z Iwanowic za Piotra z M. 300 grz. ewentualnym
wwiązaniem do Sufczyna i karczmy tamże (ZK
17 s. 647 zp.); tenże Pieniążek poręcza za Jakuba z
Dębna spłatę 300 grz. Piotrowi z M. ewentualnym wwiązaniem do
całej jego cz. w Sieciechowicach, którą trzyma w zastawie (GK
18 s. 743-4; ZK 17 s. 655-6);
1469-70 → Brzezie, par. własna, p. 3; 1470 Katarzyna c. zm.
Mikołaja z Brzezia marszałka Królestwa, ż. Piotra z M.,
kwituje br. Stanisława i Jana Lanckorońskich z Brzezia ze spłaty
z dóbr ojczystych i macierzystych (ZK
152 s. 199);
1475, 1480 Mikołaj i Katarzyna z Kraszewic [woj. sier.]
przeciw Piotrowi, Mikołajowi i Janowi br.
niepodzielonym z M. (ZK
147 s. 451; 261 s. 74);
1480 Jakub Płaza sprzedaje za 300 grz. Piotrowi z M. całą
cz. Rogozińską w Sieciechowicach z pr. patr. kościoła tamże (ZK
18 s. 382); sąd nakazuje wieczne milczenie w sprawie
między Anną z Kraszewic a szl. braćmi Piotrem,
księdzem Mikołajem, Janem i Żegotą z M. o posag ich
siostry Heleny [właściwie Katarzyny] (ZK
20 s. 26);
1485 br. Piotr i Jan z M. pożyczają 30 fl. węg. od Andrzeja
Trojanowskiego, gwarantując zwrot wwiązaniem do 2 karczem w
Sieciechowicach, które trzymają Stan. Byczek i Maciej Dytko (GK
22 s. 193 zp.); Katarzyna z Krakuszowic [właściwie
Kraszewic] nie stawiła się w swojej sprawie z braćmi Piotrem,
księdzem Mikołajem i Janem z M. o to, że trzymają bezprawnie po
jej babce Helenie, a ich matce, dobra M., Karczowice, Jakubowice i
Przesieka, do których Katarzyna ma pr. bliższości po matce
Katarzynie, córce ww. Heleny, ż. zm. Przedbora z Kraszewic, z
powodu niewypłacenia jej posagu w wysokości 100 grz. (ZK
146 s. 741)10.
1485-93 Stanisław Marcinowski, dz. M.,
Sieciechowic, → Karczowic i Przesieki do 1493, potem cz.
Sieciechowie i Jakubowic, h. Topór, s. Piotra i
Katarzyny, br. Jana, ż. Anna c. Jana Pieniążka z Iwanowic
1496
1485-1520, zm. przed 1522 Jan Marcinowski dz. M., → Karczowic
i Przesieki, h. Topór, s. Piotra i Katarzyny, br. Stanisława, ż.
Katarzyna c. Jana Smolika z Wolwanowic 1501 ;
1485 Jan z M. z bratankami Janem i
Stanisławem [ss. Piotra] kwitują Mikołaja ze
Żmigrodu kaszt. przem. ze 100 fl., które był winien ich zm. ciotce
Elżbiecie (ZK 202 s. 257);
1487 Jan z M. zastawia za zgodą swych bratanków (nepotum)
Stanisława i Jana ss. zm. Piotra z M. za 40 fl. węg. Pawłowi z
Giebołtowa 2 łany w Przesiece, na których siedzą kmiecie Marcin,
Maciek i Bąk. Jeśli któregoś roku kmiecie nie zapłacą 4 grz.
czynszu lub ww. łany opustoszeją, Jan pokryje stratę Pawła. Paweł
ustępuje natomiast Janowi robociznę od ww. kmieci (GK
22 s. 652); Paweł z Giebołtowa przeciw Katarzynie wd. po
Piotrze z M. i jej ss. Stanisławowi i Janowi (GK22
s. 815);
1490 Leonard z Wilkowa oddala roszczenia Stanisława i Jana z
M. o zatrzymanie kmiecia Jakuba z Wilkowa (GK
23 s. 411);
1492 Stanisław i Jan z M. zastawiają za zgodą matki
Katarzyny za 50 fl. węg. Pawłowi Giebułtowskiemu całą wieś
Przesieka w pow. ksiąs., na której ciąży zapis oprawy matki.
Paweł daje im pr. używania tych dóbr przez najbliższy rok. Jeśli
w ciągu tego czasu nie zwrócą mu ww. kwoty, to Paweł obejmie tę
wieś w zastaw i będzie ją trzymał do wypłacenia długu (GK
23 s. 919-20);
1493 br. niepodzieleni Stanisław i Jan z M. wydzierżawiają
za 100 fl. półgr Stan. Rdzawskiemu z Krzysztoporzyc Przesiekę;
Paweł z Giebołtowa kwituje Jana z M. z 50 fl. (GK
24 s. 169 zp., 170); br. Stanisław i Jan z M. zw.
Wojewodze pod zakładem 2000 fl. węg. dzielą dobra. Stanisław
bierze całe cz. Sieciechowie i Jakubowic oraz cały spadek, jaki
obecnie trzyma po stryju Janie i jaki będzie po matce Katarzynie.
Jan bierze całe wsie: M., Karczowice i Przesieka, odstępując od
pr. do spadków po stryju i matce. Katarzyna matka ww. braci
odstępuje Janowi oprawę, jaką ma od zm. męża; tenże Jan
zapisuje br. Stanisławowi 400 fl. węg. na Karczowicach, dając mu
wwiązanie do tej wsi; ww. Stanisław zapisuje matce Katarzynie 100
fl. węg. na sumie, jaką ma zapisaną od br. Jana na Karczowicach.
Po śmierci Katarzyny suma ta ma wrócić do Stanisława (ZK
263 s. 186-8, 192);
1495 Jan Marcinowski z M.
zastawia za 300 fl. węg. Mik. Mokrskiemu całe M. z dworem,
folwarkiem i zasiewami jarymi i ozimymi. Mikołaj pozostawia Janowi
na rok wolne używanie tej wsi. Po roku, jeśli nie otrzyma
pożyczonej kwoty, obejmie tę wieś w zastaw i będzie ją trzymał
do pełnej spłaty długu (GK
25 s. 26-7 zp.); tenże Marcinowski zastawia za 300 fl.
pol. Stanisławowi z Płazy całe M., zobowiązując się wykupić tę
wieś z rąk Mik. Mokrskiego. Stanisław pozostawia M. na rok w
rękach Jana (GK 25 s. 188-90);
Stan. Płaza z Mstyczowa ustępuje ż. Jadwidze 300 fl. węg.
zapisanych mu na M. przez Jana Marcinowskiego, ponieważ kwota ta
została pożyczona mu przez żonę (ZK
263 s. 359);
Jan z M. pożycza 60 fl. od Pawła z Giebołtowa, gwarantując
zwrot wwiązaniem do dworu, folwarku, ról folw., sadzawki i młyna z
pożytkami oraz 5 kmieci osiadłych: Stanka, Marcowica, Czaję,
Pisarka i Grzegorza Stroka (GK26
s. 416);
1496 Jan z M. zabezpiecza zwrot 230 fl. Stan. Płazie z
Mstyczowa i jego ż. Jadwidze wwiązaniem do całej wsi M. (ZK
263 s. 411-2 zp.); Jan z M. oddala roszczenia Mik.
Przegińskiego z Kępia o wadium 120 grz. z powodu wtargnięcia
zbrojnie z kmieciami ze wsi M., Karczowice i Przesieka do gaju
Mikołaja i wycięcie różnego gatunku drzew (GK
25 s. 773-4);
1501 Jakub Płaza z Mstyczowa przysięga, że jego sługa
inaczej chlebojedźca Jan Litwinek czyniąc szkody, o które go
pozwał Jan Marcinowski, nie wyszedł z jego domu i do niego nie
wrócił, a on sam nie utrudniał pojmania go (GK
28 s. 4).
1498-1501 dzierżawy i zastawy Jana Marcinowskiego na
Karczowicach:
1498 Stan. Koścień z Sędziszowa poddzierżawia za 3 1/2
grz. do Bożego Narodzenia i nie dłużej Janowi z M. Karczowice,
które ma od niego w zastawie. Spłacony w 1499 (GK
27 s. 138 zp.);
1499 Jan Marcinowski zastawia za 200 fl. Janowi Krezie z Zawady
Karczowice; Dionizy inaczej Dziwisz z Moniaczkowic i jego ż.
Katarzyna poddzierżawiają Marcinowskiemu Karczowice i sadzawkę z
młynem w M., wydzierżawione od tegoż Marcinowskiego (GK
27 s. 543-4, 683-4);
1500 Marcinowski dopisuje Krezie do ww.
długu 18 fl.; tenże Kreza poddzierżawia mu za 20 fl. do Bożego
Narodzenia Karczowice, które trzyma od niego w sumie 220 fl.; Kreza
pozywa Marcinowskiego o zwrot tych pieniędzy
(GK 27 s. 1018-9, 1222-3, 1409);
1501 Marcinowski dopisuje 20 fl. do ww. 210 fl.; Kreza
poddzierżawia Marcinowskiemu w tej sumie Karczowice (GK
28 s. 16-7).
1498 → Łowinia p. 3a; 1499 Jan z M.
i jego bratowa (glos) Anna z Iwanowic wd. po Stanisławie
z M. godzą się w sprawach dotyczących dóbr w
Sieciechowicach, które należały do jej zm. męża Stanisława i
jej teściowej, a także do zm. Jana z M. stryja ww. Jana i zm.
Stanisława, który był z nimi nie podzielony, oraz w sprawie
ruchomości po zm. [Katarzynie] matce Jana i Stanisława (GK
27 s. 396-8);
1499-1500 Jan Rzeszowski z Łowini przeciw Janowi
Marcinowskiemu i Janowi Płazie z Mstyczowa o zwrot 142 fl. (GK
21 s. 530, 1001);
1499 Jan [Rzeszowski] z Łowini dzierż. M. (GK
27 s. 622a);
1500 Jan Marcinowski dopisuje Rzeszowskiemu z Łowini 14 fl. do
długu 142 fl. na M. (GK 27 s.
1013); Jan Marcinowski ustępuje Rzeszowskiemu 70 fl.
zapisanych mu przez Łukasza Zebrzydowskiego, a to na spłatę długu,
jaki zaciągnęli u niego razem z Płazą z Mstyczowa. Rzeszowski
kwituje go z tych pieniędzy (GK
27 s. 1269-70); Szczepan Światopełk z Irządz chorąży
przem., Więcław Światopełk z Zawady, Paweł Bielski i Stan.
Koścień z Sędziszowa jako opiekunowie dzieci zm. Stan. Płazy z
Mstyczowa wydzierżawiają do Bożego Narodzenia Janowi
Marcinowskiemu całą wieś M., którą zm. Płaza trzymał od
tegoż Jana w zastawie za 230 fl. (GK
27 s. 543-4, 552-3); Agnieszka Trzebiecka kwituje Jana
Marcinowskiego ze spłaty długu jego zm. brata Stanisława,
zapisanego przezeń na cz. Rogozińskiej w Sieciechowicach (GK 27 s.
625, 648-9, 685)
; Jan z M. pożycza od Hektora z Tyńca 100 fl. węg.
(GK 27 s. 789 zp.).
1499-1500 Andrzej [Myszka] zNieprześni z Janem Marcinowskim o
zwrot 30 grz. i 12 fl. długu; 1499 tenże Andrzej podzastawia
Marcinowskiemu za 30 grz. dobra, które trzyma w zastawie od Pawła z
Gniewęcina – zp.; 1500 Andrzej pozywa Marcinowskiego o zwrot 30
grz.; Marcinowski chce dać Andrzejowi z tytułu kar i długu 30 grz.
i 12 fl. węg. wwiązanie do kmieci osiadłych w M., płacących 4
1/2 grz. czynszu, oraz z tytułu innego długu w wysokości 26 fl. do
innych kmieci, płacących 2 1/2 fl. czynszu; Marcinowski nie
dopuszcza Andrzeja do wwiązania w ww. kmieci. Nieprzeski kwituje go
ze spłaty długów (GK 27 s.
925, 1013, 1214, 1222-3, 1242); 1499-1500 → Łętkowice
p. 3Aa.
1499-1500 Paweł Szworc (Czarny) żupnik krak. pozywa Jana
Marcinowskiego o zwrot długu i niedopuszczenie do wwiązania w M.
(GK 27 s. 625, 648-9, 683-6,
1001);
1499 Jan Marcinowski chcąc uniknąć dalszych wyroków daje
wwiązanie Pawłowi Czarnemu żupnikowi krak. do M. w kwocie głównej
długu i przezyskach. Paweł pozwala Janowi mieszkać w M. do środy
po Trzech Królach [8 I 1500] (GK
27 s. 924-6);
tenże Jan dopisuje Janowi Rzeszowskimu z Łowini 14 fl. do
długu w wysokości 142 fl., ciążącego na M.; tenże Marcinowski
pożycza od Andrzeja z Tęczyna s. zm. Zbigniewa 100 fl. węg. (GK
27 s. 1021-2); Więcław Światopełk z Zawady jako opiekun
dzieci zm. Stan. Płazy z Mstyczowa wydzierżawia Janowi
Marcinowskiemu całe M., które trzyma od tegoż Jana w zastawie za
230 fl. (GK 27 s. 1073-4);
Andrzej z Tęczyna s. zm. Zbigniewa podkomorzego krak. pozywa
Jana Marcinowskiego o zwrot 100 fl.; Jan z M. pożycza 70 grz. od
Stan. Kościenia z Sędziszowa (GK
27 s. 1125, 1188);
Mikołaj z Kamieńca star. krak. nakłada wadium w wysokości
60 grz. w sprawie między Mik., Piotrem i Andrzejem Morskimi a
Pieniążkiem sługą Jana Marcinowskiego. Pieniążek winien w ciągu
8 tygodni dowieść swoją osiadłość, w przeciwnym razie
Marcinowski zapłaci ww. wadium (GK
27 s. 1220-1);
Jan Smolik [z Wojwanowic] zezwala Janowi Marcinowskiemu wziąć
700 fl. posagu swej córki z sumy 1500 fl. zapisanej Smolikowi przez
króla na Słomnikach. Jeśli król nie da gotówki, lecz wwiązanie
do tych dóbr, to Smolik będzie dawał Marcinowskiemu połowę
wszystkich czynszów i dochodów do czasu wykupienia Słomnik przez
króla; tenże Jan z M. zobowiązuje się zapisać ż. Katarzynie 900
fl., tj. 100 fl. węg. i 800 fl. posagu i tyleż wiana, na połowie
wszystkich dóbr. Jan winien za pieniądze żony wykupić z zastawów
połowę swych dóbr i na nich zapisać żonie oprawę; tenże Jan
zobowiązuje się doprowadzić ż. Katarzynę na roki w Proszowicach
celem odstąpienia przez nią pr. do dóbr ojczystych i
macierzystych; Jan Marcinowski ustępuje Janowi Rzeszowskiemu z
Łowini 70 fl. zapisanych mu przez Łukasza Zebrzydowskiego, a to na
spłacenie długu, jaki razem z Rzeszowskim zaciągnął u Jana Płazy
z Mstyczowa (GK 27 s. 1269-71); Jan Smolik z Wojwanowic [dziś
Wolwanowice] zobowiązuje się, że jeśli nie wypłaci w oznaczonym
czasie zięciowi Janowi Marcinowskiemu 700 fl., wówczas wyłącznie
za jego wiedzą i zgodą będzie mógł zawrzeć ugodę z królem w
sprawie dóbr w Słomnikach, i od Bożego Narodzenia ma dzielić
wszelkie czynsze i dochody po połowie z Marcinowskim
(GK 27 s. 1362-3);
1501 Jan z M. zapisuje ż. Katarzynie c. Jana Smolika z
Wojwanowic 900 fl. węg. posagu i tyleż wiana na połowie dóbr, sum
i całym dworze [w M.]; tenże Jan zobowiązuje się za 900 fl. węg.
posagu swej żony wykupić z zastawów dobra, na których zapisał
jej oprawę (ZK 153 s. 313-4);
Stan. Koścień z Sędziszowa przeciw Janowi Marcinowskiemu o
nieoddanie 70 grz. długu i niezapłacenie 7 grz. czynszu od tej
kwoty (GK28 s. 282);
1502 ww. Jan z M. zastawia za 230 fl. ż. Katarzynie c. Jana
Smolika z Wojwanowic całe M. (ZK
154 s. 43); br. Ota i Rafał Haliccy [ss. Stanisława z
Chodcza star. halickiego] z Chodcza [dziś Chotcza, pow. radom.]
pożyczają 250 fl. węg. od Jana Marcinowskiego z M. pod rygorem
podwojenia tej sumy (GK 28 s.
597-8).
1503 br. Jan i Jakub [Płazowie] z Mstyczowa ustępują swym
br. Stanisławowi i Andrzejowi 230 fl. zapisanych na M. ich zm. ojcu
Stan. Płazie przez Jana Marcinowskiego; Jan z M.
zobowiązuje się zwrócić w określonych ratach ww. braciom 230 fl.
w półgr, które był winien ich zm. rodzicom Stanisławowi i
Jadwidze, i zabezpiecza zwrot wwiązaniem do całych M.
(ZK 264 s. 111, 116);
Jan z M. daje za 200 fl. węg. długu i zasądzone przezyski
Andrzejowi z Tęczyna wwiązanie do 5 ł. osiadłych w M., na których
siedzą kmiecie Goły, Kolirba [Kotyrba?], Staszek, Grzegorz i Wąż,
płacący każdy po 5 fl. czynszu; woźny dany temuż Tęczyńskiemu
do wwiązania zeznaje, że nie znalazł w M. wymienionych przez
Marcinowskiego kmieci ani płaconego przez nich czynszu. Sąd, biorąc
pod uwagę oszustwo Marcinowskiego, nakazuje wznowienie procesu z
Tęczyńskim (GK 28 s. 1324,
1385);
1505 Anna wd. po Stan. Marcinowskim z Sieciechowie za zgodą
br. Jana Pieniążka kwituje Krystyna Minoskiego z oprawy posagu i
wiana, jaką miała na Sieciechowicach od zm. męża; Jan z M. za
zgodą ż. Katarzyny siostry Andrzeja Smolika z Wojwanowic sprzedaje
Krystynowi z Minogi za 1200 grz. całą cz. w Sieciechowicach oraz
daruje mu dwór z rolami dworskimi i folwark tamże (ZK 23
s. 256-9);
Jakub z Wojwanowic przeciw Janowi z M. o to, że gotów był
zgodnie z ugodą podjąć od niego zapis oprawy swej siostry
Katarzyny ż. Jana na 100 grz. posagu i tyleż grz. wiana (ZK
264 s. 192);
1506 Andrzej Płaza z Mstyczowa ustępuje Adamowi z
Włodzisławia [dziś Wodzisław] 230 fl. zapisanych niegdyś jego
zm. ojcu Stanisławowi przez Jana Marcinowskiego na M., które
następnie przypadły jemu i br. Jakubowi; Jan z M. wyznacza Andrzeja
z Tęczyna, Adama z Włodzisławia i Pawła z Giebołtowa na
opiekunów wszelkich dóbr dzieci urodzonych z ż. Katarzyny (ZK
264 s. 211, 234-5);
1508 Adam z Włodzisławia wydzierżawia na rok Janowi z M.
jego wieś M., którą trzyma od niego w zastawie; Stan. Płaza z
Mstyczowa ustępuje Adamowi Włodzisławskiemu wszelkie zapisy, jakie
ma na M. (ZK 264 s. 295, 317);
1512 → Karczowice p. 3; 1522 Piotr Marcinowski z
M. (ZK 26 s. 420, 444);
1555 → Kalawa. (…)
1407 włodarz Piotrasza → p. 6; 1430
Mikołaj z Czarnocina i Jan Siemiech z M. umawiają się w sprawie
swych kmieci. Jeśli któryś z nich zechce odejść, wówczas będą
się wzajemnie informować i nie będą ich przyjmować bez wiedzy
drugiego (ZK 197 s. 10);
1456 wieś M. skazana na karę król. XIV za niezapłacenie
łanowego (GK 13 s. 111-2);
1475 M. i cz. Sieciechowie, własn. Marcinowskiego, skazane na
karę król. XIV za niezapłacenie łanowego (GK
20 s. 35); 1470-80 folwark, 12 1/2 ł. kmiec., karczma i 2
zagrody z rolami, młyn bez roli (DLb.
1 s. 252; 2 s. 90; 3 s. 326); (…)
5. 1393 Wawrzyniec kapelan dworu [w M.] Piotrasza z M. i
matki Mściwoja z Kozłowa (ZK 1c s. 274; → Kozłów p. 3a:
Mściwoj); 1402 Piotr pleb. na podzamczu w Korzkwi przeciw Piotrowi
z Bąkowca [i M.] o 11 grz. za sprzedaną mu dzies. z M. (ZK
3a s.636);
-
1411 Piotr z M. nadaje altarii Wszystkich
Świętych w kat. krak. dzies. snop. z ról folw. w M. → Kobierzyn
p. 5; 1415 dzies. z ról folw. w M. należy do altarii Wszystkich
Świętych z nadania Piotra z M. → Kobierzyn p. 5 i → Krzelów
p. 3b: Niemierza; 1433 Mikołaj włodarz kl. Ś. Andrzeja w Krakowie
pozywa Helenę Marcinowską o kradzież dzies. z
M.: 100 kóp żyta, 50 pszenicy i 30 jęczmienia; Wojc. Wąż
włodarz Jana Siemiecha Marcinowskiego skazany
na karę XV za zabór ww. dzies. (GK
4 s. 974, 980-1, 992); 1435 Piotr z Sienna przeciw szl.
Janowi z M. o kupioną przezeń dzies. z M. i Przesieki (OK
5 k. 117r, 148r);
6. 1389 Piotr z M. nie
stawił się w swojej sprawie z Piotrem, Mikołajem, Szczepanem z
Michowa oraz Mikołajem z Mzurowa o 2 grz. i gwałty uczynione w kl.
w Jędrzejowie (SP 8, 5265); 1443
Mikołaj z M.
student Uniw. Krak. (Metryka UK 1 s. 201); 1490 Anna z
Lelowa pozywa
Piotra z M. o uznanie poczętego z nią dziecka
(OK l1 k. 369). (…)
MW
2 O pierwotnej własności monarszej przekonuje fakt
nadania przez Bolesława Wstydl. w 1257 dzies. m.in. z tej wsi kl.
Klar. w Zawichoście, co książę mógł uczynić wyłącznie w
odniesieniu do własnych dóbr. W późniejszym czasie M. razem z
Karczowicami, Kurozwękami i Przedmoszczanami zostały zapewne nadane
nieznanemu obecnie przedstawicielowi rodu Lisów. (…)
5 Zapiskę tę powtórzono w niniejszym haśle,
ponieważ potwierdza ona pośrednio domysł F. Sikory, że
Mściwoj
z Kozłowa i Piotrasz z M. byli przyrodnimi braćmi z jednej matki
→ Kozłów, przyp. 2. Stąd ss. Mściwoja mogli nazwać Helenę c.
Piotrasza swoją siostrą.
6 Piotr z M. był dz. Jakubowic w 1. 1399-1403
(Die altesten grosspolnischen Grodbücher, wyd. J. Lekszycki, Leipzig
1889, 1296; SP 2, 1039). W haśle → Bąkowiec p. 3: a. 1421,
błędnie utożsamiono Lgotę Wielką występującą w niniejszej
zapisce z Lgotą, także należącą do dóbr zamku Bąkowiec. (…)
8 Być może synem
Piotra był także Andrzej „Petri
de Marczynowycze” student Uniw. Krak. w 1460 r. (Metryka UK 1
s. 284).
9 Część sygnatur może odnosić się do
Jana s.
Piotra, a bratanka Jana Żegoty. (...)
© 2010-2016 Instytut Historii Polskiej
Akademii Nauk”
Z powyższego wykazu
wynika
[usunięto część sygnatur tekstów źródłowych oraz info
dotyczące kmieci – przypis mój], iż wymienieni
tutaj „drobno” rycerscy właściciele Marcinowic miechowskich
tylko pierwotnie należeli do rycerstwa niezamożnego, bo później
stali się raczej zamożni ; posiadali po kilka wsi (wymienione
w tekście słownika)
i nawet mieli powiązania z dworem królewskim.
Mimo
to, i chociaż byli znani w źródłach historycznych, to jednak w
pewnym wymiarze zagrożeni byli popadnięciem w ubóstwo i nawet
wypadnięciem ze stanu.
Poświadczone są ich kontakty z dziedzicami
podobnych, drobnoszlacheckich i pobliskich (ale i dalszych) wsi
(informacje w w/ tekście słownika). Jest ów szczegółowy wykaz
przy okazji znakomitą skarbnicą informacji na temat codziennego
życia wymienianych rycerzy.
5. Rycerskie
zatargi (miniatura średniowieczna) (źródło: Wikipedia)
O dalszych właścicielach
przedmiotowej wsi informuje internetowa strona „Gmina Kozłów”:
[15]
„Zgodnie
z rejestrem woj. krakowskiego z roku 1581 wieś należała już
do Jana Płazy herbu Topór, ale dzierżawił ją niejaki
Smolik z Wolwanowic, we wsi było w tym czasie 6 1 łana kmiecego, 5
zagrodników z rolą, 1 komornik z bydłem, 4 komorników bez bydła
i 2 rzemieślników. W następnych latach (od 1582/1601)
tereny te znalazły się w ordynacji pińczowskiej należącej do
Gonzaga-Myszkowskich. Kolejny rejestr poborowy z roku 1629
podaje, że wieś należy do Stanisława Myszkowskiego herbu
Jastrzębiec, a we wsi było w tym czasie: 6 1 łana kmiecego, 2
zagrodników z rolą, 1 komornik z bydłem i 2 rzemieślników. W
roku 1727 w wyniku koligacji małżeńskich rozległe dobra
Myszkowskich z Książa Wielkiego przejęli Wielopolscy herbu
Starykoń. Do swojego nazwiska dodali człon - Myszkowski. Między
1783 a 1809 rokiem wieś stanowiła ośrodek dóbr (dwór), w którego
skład wchodziły oprócz samej wsi Marcinowice oraz folwarku w tejże
wsi, także wioski: Karczowice i Przysieka. Należały one do
ordynacji Franciszka z Gonzagi Wielopolskiego-Myszkowskiego herbu
Starykoń i we wsi było: 37 dymów: dwór, budynek folwarczny, młyn
w Błotkach, karczma z browarem, kuźnia z domem kowala, 4 domy
kmiece (w jednym mieszkał wójt), 16 chałup zagrodników, 4 chaty
chałupników-rzemieślników i 9 komorników.” [15]
Rodzina
Marcinowskich z Marcinowic koło
Miechowa „trzymała” wieś „ładnych” parę
stuleci (po 1382 r. - do ok. końca XVI wieku), ale już od
wieku XIV pewne części wsi stają się własnością innych rodzin
rycerskich (wymienione w tekście).
Właściwie,
nie należeli Marcinowscy z Marcinowic nigdy do
rycerstwa tzw „zagrodowego”, własnoręcznie uprawiającego swoje
grunty i teksty źródłowe często odnotowują ich związki z
możniejszą szlachtą (patrz tekst), ale
jednak źródła nie notują ich imion w Marcinowicach po 1522 r.
Potem przedmiotowa miejscowość była własnością
innych rodzin szlacheckich (patrz wyżej). Być może później
reprezentanci tej rodziny, w całości lub częściowo posiadali
jakieś inne majątki ziemskie (wymienione także czasem w tekście)
, albo żyli „na dzierżawach”, jak wielu z uboższej szlachty.
Hiatus w ich drzewie genealogicznym nie jest taki znów wielki, bo
dalej ich metryki wyszczególniają już źródła z XVII wieku.
Nazwisko Marcinowski
zachowało się w okolicznych miejscowościach między Miechowem i
Olkuszem przez następne wieki, kiedy to dawne rodziny niezamożnej
szlachty, często własnoręcznie uprawiające swoje grunty, pod
względem społecznym spadały czasem do klasy włościańskiej, o
ile nie były w stanie „wylegitymować się ze swojego
szlachectwa”. [8] Dosyć rzadko występują np. w świętokrzyskim,
a tutaj szczególnie mieszają się z Marcinkowskimi. [Geneteka]
Przypisy i
Bibliografia:
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła
internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
