czwartek, 19 listopada 2015

Mitologia: Archetyp Mitologii Indoeuropejskiej

Część IV. Drzewo Kosmiczne.

Autor: Ryszard Maliszewski


Mit o urządzaniu Świata i narodzinach Kultury c.d.
oraz o rywalizacji boskich braci o władzę nad nim
i posiadanie Wielkiej Bogini (bóstwa płodności) c.d.:
Mit o Drzewie Kosmicznym:


1). Aby oddalić Niebo od Ziemi, z pomocą Wielkiej Bogini
i jej „córek”, Wielki Kowal i Wielki Wąż „stawiają” (hodują)
w miejscu Osi Kosmicznej Drzewo Kosmiczne.
(Drugie pokolenie Bogów)



Wspominany przeze mnie w poprzednim artykule cyklu "Bunt Wielkiego Wodnika" ów zapomniany nieomal w mitach, wcześniejszy, najdawniejszy Potop, związany właśnie z próbą zawładnięcia całym Kosmosem przez Wielkiego Wodnika (i jego syna Ognistego Wodnika-Posejdona) można by próbować łączyć z równie pradawnym i niejasnym mitem greckim "o zagładzie mitycznej Atlantydy". Opowiada on o władaniu tą krainą-wyspą na Atlantyku przez Ognistego Wodnika-Posejdona, który zapewne otrzymał to władztwo od ojca. Jest ten mit wspomnieniem czasów, gdy "Bogowie Akwatyczni zdobyli Ziemię i ze swej stolicy Atlantydy, której symbolem i centrum była [!!!] Potrójna Góra Kosmiczna kolonizowali całą Ziemię". 

     Ilustr. symboliczna: Atlantyda (źródło: Internet, Wielkapedia)

 Wspomnieniem utraty przez nich tego władztwa jest właśnie w greckim micie (zanotowanym przez Platona) zagłada i zatonięcie wyspy Atlantydy, wskutek czego zwyciężony Ognisty Wodnik-Posejdon i jego ojciec Wielki Wodnik-Uranos zmuszeni byli znaleźć schronienie w Oceanie. Być może, jest przytoczony mit bladym wspomnieniem rzeczywistej katastrofy, mającej miejsce po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej, ok. 10 tysięcy lat temu. Mogła ona być spowodowana połączeniem nagłego wzrostu poziomu morza po stopieniu się lodowców, z ewentualnym wielkim trzęsieniem ziemi (różne są teorie na  temat tej katastrofy, włącznie z uderzeniem w Atlantydę jakiegoś większego ciała kosmicznego, co mogło nasuwać skojarzenie z "interwencją Boga Nieba").

„Skastrowany” Wielki Wodnik już nigdy nie odważy się ponowić próby odebrania Wielkiemu Kowalowi władzy nad Niebem, jednak Kowal „w swojej łaskawości” zezwala Wodnikowi „na otarcie łez” pełnić opiekę nad Nocnym Niebem (tzn nad Nocnym Firmamentem pełnym Gwiazd, które tak chętnie lubią przeglądać się w Wodzie). Również i Ziemia, niezbyt wiele wyrastająca ponad Wody Oceanu jest nadal zagrożona zalaniem przez Wodnika (patrz inny, dalszy Rozdział „Potop”).

Aby ubezpieczyć się na przyszłość, Wielki Kowal i Wielki Wąż postanawiają „oddalić Niebo od Ziemi. W realizacji tego zamiaru udzieli im pomocy Wielka Bogini-Ziemia. Wysyła do akcji swoje córki-hipostazy (wg mitologii fińskiej). Koszą one siano „na skraju mglistego cypla, na wyspie skrytej w oparach”, a więc na Północy, w Centrum Kosmosu i Ziemi. Z siana ustawiły ogromny stóg.

Ten stóg siana, na polecenie Wielkiego Kowala podpala Wielki Wąż, aby użyźnić glebę (por. starożytny sposób użyźniania gleby pod uprawy przez człowieka przy pomocy metody „wypaleniskowej”, stosowany przez rolników nawet do chwili obecnej). Ze spalonego siana pozostaje mała kupka popiołu i maleńka Iskra Ognia (życiodajna, Ognista Dusza), z którego to Zarodka – nasienia wyrasta potężne Drzewo Kosmiczne (Dąb, Wierzba, Sosna, Morwa, Jabłoń itp., - różnie w różnych mitologiach).

Fińska Pieśń o Wielkim Dębie należy do najstarszych, odwiecznych przekazów zdarzeń mitologicznych u ludów ugro-fińskich: (źródło: Bibliografia, Mitol. 3)

„Były niegdyś cztery Panny,
Wszystkie trzy [?] Narzeczone;
One to kosiły siana,
One słomę gromadziły
Na skraju Mglistego Cypla,
Na Wyspie skrytej w oparach.

Co skosiły, to zgrabiły,
Wszystko w kopki uskładały,
Poubijały kopice,
Ustawiły Stóg Wysoki.
Tursas Ogniem go ogarnął,
Objął go mocą Płomienia.

Została popiołu garstka,
A w niej Iskra malusieńka.
Ową Iskierkę zasiano
Pod Wierzejami Pohjoli,
A z niej wyrósł Dąb Mocarny,
Wyrosła Wierzba ogromna.

Dąb wyprostował gałęzie,
Rozpostarł swoje listowie,
Zatrzymywał w biegu Chmury,
Zagradzał drogę Obłokom,
Światło Słoneczne zasłaniał
I poświatę Księżycową ...”


Gdy Drzewo Kosmiczne wyrasta, - oddala Niebo od Ziemi na tyle, iż Wielki Wodnik nie jest już w stanie siedziby Boga Nieba dosięgnąć. W ten sposób niebezpieczeństwo zostało zażegnane. Wielki Kowal jednak nie dostrzega, że stworzył w ten sposób nowe, inne zagrożenie dla Nieba. Odtąd bowiem po Drzewie, którego wierzchołek sięga Nieba, bardzo łatwo inny intruz może się tam przedostać. Niektóre mity (szczególnie nie nostratyckie) podają, że „Niebo od Ziemi zostało odsunięte przy pomocy drewnianych drągów. Są to jednak wszystko synonimy Wielkiego Drzewa.

Inne zaś mitologie ludów indoeuropejskich (w tym słowiańskie) zupełnie zapomniały mit „o wyhodowaniu Drzewa Kosmicznego”, pozostawiając w pamięci samo istnienie Drzewa. np. przytoczona przeze mnie na początku moich rozważań podkarpacka „kolęda” mówi o istnieniu Drzewa jeszcze przed stworzeniem Kosmosu (owe Gołębie na Dębie, stojącym samotnie wśród Wód Pramorza). Często więc te mitologie „utożsamiały” w pamięci owo słabo już rozumiane Drzewo, z istniejącą „od zawsze” Górą Kosmiczną.



Ilustr. symboliczna: Drzewo Kosmiczne jako symbol (źródło: Internet,



      75. Naidealniejsze współczesne wyobrażenie Drzewa Kosmicznego,
             przedstawiające wszystkie jego konieczne elementy, w malarstwie
            „fantasy” Eliade'a i Campbella (źródło: Internet, strona:



Drzewo Kosmiczne:


Specyficzna postać Podpory Nieba Kosmicznego, zastępująca czasem w mitach Górę Kosmiczną i Oś Młyna Kosmicznego, ale w wielu mitach lokowana właśnie na Górze. Drzewo Kosmiczne, powstałe w celu odsunięcia Nieba od Ziemi, jest podobnie jak Góra Kosmiczna „trójdzielne” (ma trzy Wierzchołki).


76. Grecja, Mykeny, Brama Lwów (tu symbol kolumny jako podpory Niebios)
    (źródło: Internet, str.: http://www.taraka.pl/drzewo_kosmiczne_kolumna_niebios
    oryginał: upload.wikimedia.org)


77. Sumeryjsko-Akadyjski relief z Bogami i Drzewem Kosmicznym
     Drzewo kosmiczne (kilsoquah.tumblr.com

Drzewo jest jednak także „trójdzielne w pionie”. Korona, Pień i Korzenie Drzewa Kosmicznego tworzą i symbolizują trzy poziomy Kosmosu: Niebo, Ziemię i Podziemie, trzy poziomy bytów: Bogowie, Ludzie i Zwierzęta, i Byty związane ze śmiercią, oraz trzy poziomy społeczeństwa ludzkiego: Kapłani, Wojownicy i Producenci.


78. Drzewo Kosmiczne w wyobrażeniu mitologii germańskiej - Yggdrasil
     (tutaj „rośnie” na Dnie Pramorza i podtrzymuje Ziemię) 
      (podobnie rozumiane było u Słowian) (źródło: Wikipedia)


Utożsamiane w wielu mitach z Młynem Kosmicznym Drzewo Kosmiczne, było, podobnie jak ów Młyn”, Producentem wszelakich Dóbr. Z niego pochodziły nasiona wszystkich roślin uprawnych, zalążki Życia i w ogóle całe bogactwo Ziemi. Na tej „idei” oparta jest postać tzw „choinki bożonarodzeniowej" (germ.-chrześć.), na której wieszano wszystko, co godne pożądania (jedzenie, smakołyki i zabawki symbolizujące prawdziwe dobra).

Drzewo Kosmiczne w różnych mitologiach nosi różne nazwy: w słowiańskiej Dąb, Dub Zielionyj, Sosna Ognista (por. rycerski herb Godzięba), w bałtyckiej Dąb Romowe, irańskiej Bastochm, Haoma, Wispobisz, hinduskiej Paridżata, hetyckiej Eja, germańskiej Yggdrasil, Mimameid, Irminsul, Heimdal, Lalodr, celtyckiej „Wielka Jabłoń”, sumeryjskiej „Wielka Wierzba”, tybetańskiej „Wielka Wierzba” i „Drzewo Światła”. Czasem w mitach „upostaciawia się”.


79. Drzewo Świata w słowiańskim malarstwie „fantasy” (źródło: Internet,
      Malarstwo Wiktor Korolkow)


Drzewo Życia:

Szczególny wariant Drzewa Kosmicznego, związany z odnoszącą się do Człowieka sekwencją Narodziny – Rozkwit – Śmierć – Odrodzenie, to Drzewo życia (i inny jego wariant - Drzewo genealogiczne). Liście Drzewa Życia, to rezerwuar Dusz jeszcze nienarodzonych członków Rodu. Gdy „magazyn” się wyczerpie, Ród (Rodzina, Naród, Ludzkość) wygaśnie. Dlatego istniał dawniej zwyczaj przy zakładaniu rodziny – sadzenia lokalnego, nowego Drzewa. Zazwyczaj dbano, aby takie Drzewo nie „umarło”.



80. Przysięga pod symbolicznym Drzewem Życia (źródło: j.w.)

Znane jest w historii ludów bałtyckich (historia Prus i Litwy) święte miejsce kultu pogańskich Prusów, zlokalizowane gdzieś w Prusach wsch., symbolizujące właśnie Drzewo Kosmiczne (Dąb z figurami trzech Bogów, odpowiedników naszego Peruna, Welesa i Jarowita). Odprawiano tam wszelkie obrzędy religijne, z krwawymi ofiarami włącznie, modlono się do Bogów, sprawowano sądy itp. „Za Białczyńskim” cytuję poniżej dwie fotografie tego tematu dotyczące:



81. Świątynia - Dąb „Romowe” w Prusach (źródło: Internet, Białczyński, Romowe...)



82. Tekst o Romowem w Słow.Geogr.Król.Polsk. - kopia (źródło: j.w.)


Mieszkańcy Drzewa Kosmicznego:


W Koronie Drzewa Kosmicznego (Niebo) zamieszkiwali Bogowie (Ptaki, zazwyczaj Orzeł, Sokół, Gołębie itp.).

Pień Drzewa (i dolne gałęzie), symbolizujące Ziemię i Wody „ziemskie” były schronieniem i „miejscem pobytu” Zwierząt, takich jak: Jelenie, Konie, Łasice, Wiewiórki itp. Niektóre z nich są „etatowymi” strażnikami Pnia Drzewa Kosmicznego (np. Jelenie, Wiewiórki). W Pień Drzewa Kosmicznego wcieli się także Wielka Bogini „Ziemno-Wodna”, jako jej nowa mityczna Postać-hipostaza, Bogini z Drzewa”.

Wg różnych mitów, Korony i Pnia Drzewa Kosmicznego strzegą dwie „pozytywne”, służące Bogom Istoty, w postaci „Ptaka-Gryfa”, posiadające też trochę cech „zwierzęcych i gadzich”. Są one Bogami nieco niższego rzędu”, ale zrodzonymi wspólnie z Drzewem Kosmicznym, a więc należą (?) do Drugiego Pokolenia Bogów. Z reguły są dwa, i z reguły bywają tu obie płcie. W późniejszym malarstwie ludowym i wycinankach – przedstawiane najczęściej jako dwa Koguty na drzewie. W mitologii słowiańskiej taką Istotą Boską był Siemargł, opiekujący się Drzewem Kosmicznym i ogólnie Roślinnością Ziemi. Ponieważ jego mniej znana „Partnerka” posiada te same kompetencje, a ponadto zdobyła też patronat nad Roślinami uprawnymi (zbliżając się tym samym do postaci „Bliźniąt Wężowych, o których dalej), nazywam ją „Polną”.


Siemargł-Simurg:


Najczęściej przedstawiany jako Uskrzydlony Lew o głowie Orła lub Ptak z głową i łapami Psa oraz „ciałem pokrytym łuską (wężową zapewne, a nie „rybią, jak „chcą” niektórzy naukowcy). Może też wyglądać jak Kogut. To wszystko nie dziwi, gdyż jest potomkiem Wielkiego Węża - „niewiadomego stopnia pokrewieństwa”, bo jego postać nawiązuje też do atrybutów Ognistego Węża – patrz następny artykuł. Ta postać mityczna pochodzi zapewne ze wschodu, gdzie w mitach irańskich występował „Strażnik Drzewa Kosmicznego „ptasi smok, posiadający też cechy lwie i gadzie”, Simurg (Senmurw). Jego geneza była z kolei związana z mitycznym „Smokiem Sirrushem z Babilonii i Asyrii.



83. Sirrush – Babilon, Brama Isztar VI w. p.n.e. (źródło: Wikipedia)



84. Simurg na dawnym reliefie (Gruzja) (źródło: Wikipedia)


Opiekuje się Drzewem Kosmicznym i Roślinami, w tym uprawnymi. Jako Stróż Drzewa „strącał do Wody” (siła życiowa) nasiona wszystkich roślin. Gryf-Siemargł (Gryfy ?) jest także obecny przy Drzewie Życia i jako taki – dba o to, by swoisty rezerwuar ludzkich Dusz Rodu (lub Plemienia) nie wyczerpał się zbyt szybko, w czym upodabnia się do Roda (patrz inny, dalszy artykuł). Być może w tej funkcji i w funkcji Patrona Roślin Uprawnych, objawia się także jako Młodzieniec o jasnych kędzierzawych włosach, „przysparzający dobytku”, czyli słowiański Spor (bliski bałtyckiemu Ajtwarasowi – Bocianowi), o ile nie jest to hipostaza Jaryły).
W związku z tym zachodzi prawdopodobieństwo, że Siemargła i jego Partnerkę można by także „włączyć” do „składu Bliźniaków Wężowych” (patrz inny, dalszy artykuł).


85. Siemargł – dawny ryt na pierścieniu (źródło: j.w.)


Jego Partnerka (?) objawiała się w nagłych „Wirach powietrza”, co również kojarzy się z „wężowym pochodzeniem” (Wiatr ma genezę "wężową")). Chroniła łany roślin, ale bywała groźna dla ludzi. W południe, gdy zwykła się ukazywać, „należało w polu odpoczywać”, bo złamanie tej zasady groziło „udarem słonecznym”. W słowiańszczyźnie zwana właśnie Południcą.
W mitologiach występuje Gryf (Gryfy ?) pod imionami: słowiański Siemargł, Spor, Sporysz (?), bałtycki Ajtwaras (?), irański Senmurw, Simurg, Simorg, osetyński Borhuarali, Beri, Basili, Horaldar, Zegiman, germański Widofnir.



86. Simurg (tu jako olbrzymi Ptak-Rok) wschodnie malowidło hinduskie
      (źródło: Internet, str.: http://symboldictionary.net/?p=3018)



87. Simurg na dawnym malowidle arabskim (źródło: j.w.)



Zanotowano wschodniosłowiańską pieśń obrzędową o Siemargle:

Oj, Siemargł, Siemargł
Kto tiebia widił
Kieś na czarnym stepie
Nawet dzionkiem lśnił
Kieby woje pana
Striely wbijaly
Żywym ogniem oczy twoje płakały

Oj, Siemargł, Siemargł
Kieby twoja krew
Spadła ciemną strugą
W dół na cichy step
Wnet wyrosły trawy
Słonko wyźrzało
I odtąd na polach żywie mieszkało

Oj, Siemargł, Siemargł
Teraz w niebieś jest
I pospołu zwiezdy
Nocą tańcujesz
Pióra twe, pazury
Nad głowami skrzą
Do białego rana doma kierują

Specyficznymi „lokatorami” Drzewa Kosmicznego mogą być też niektóre Demony, np. wspominana już przeze mnie Latawica-Lilith (mitol. słow. i sem.). Ponieważ jednak jest ona demoniczną postacią-hipostazą Wielkiej Bogini w jej najbardziej „mrocznym wcieleniu” (Żmiji-Nocnicy), mieści się w ogólnym obrazie Bogini z Drzewa, która także posiadać będzie niektóre „mroczne aspekty” swojej postaci.

O wszystkich tych innych, a tutaj tylko wspomnianych Postaciach Mitycznych, które staną się dopiero „aktorami Dramatu Mitycznego” - napiszę wkrótce w odrębnym artykule.


Bibliografia: w artykule Mitologia: „Wstęp”



Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora artykułów !


Autor: o