Dawne rodziny 16.
„Zerwać z tradycją” - Część I.
(pochodzenie rodzin, losy w Olkuszu, koligacje)
Autor:
Ryszard Maliszewski
Jednak tradycje rzemiosła „cechowego” w
rodzinie olkuskich Maliszewskich z początkiem XX wieku zaczęły
ulegać zmianie. Jak już wcześniej wspominałem, od czasu otwarcia
w Olkuszu Średniej Szkoły Rzemieślniczej, tj od 1901 roku, młodzi
mieszkańcy miasta i okolicy, przeważnie rzemieślniczego
pochodzenia mogli się tam kształcić do stopnia czeladnika w
zawodach: stolarsko-tokarskim i kowalsko-ślusarskim. Z tej nowej
możliwości skorzystało w rodzinie Maliszewskich wielu chłopców.
Najwcześniej
docenił to udogodnienie olkuski kowal i przedsiębiorca „z
Bolesławia i Olkusza”, Mikołaj Maliszewski syn Jacka, posławszy
tam w celu pobierania nauki zawodu swoich synów: Antoniego
Władysława (*1885), Edwarda Jana (*1887) i Leona (*1894). Wszyscy
ukończyli szkołę w kierunku kowalsko-ślusarskim. Tylko najmłodszy
z nich Leon pracował w dorosłym życiu na kolei (patrz Rozdział
Nr 12. Część IV zatytułowany „Jedzie pociąg z daleka”).
Pozostali związali swoją karierę zawodową z przemysłem.
1. Szkoła
Rzemieślnicza w Olkuszu 1920 r. (źródło:
zbiór Daniela Trzeciaka,
publikacja:
Internet, Olkusz na Starej Fotografii II, Piotr Nogieć)
Antoni
Władysław Maliszewski syn Mikołaja syna Jacka
(*1885)
Trzecie
dziecko, a pierwszy syn Mikołaja Maliszewskiego syna Jacka, urodzony
w Bolesławiu z matki Cecylii z Paszkowskich. W dzieciństwie
zamieszkały w Bolesławiu przy
rodzicach (matka była córką zarządcy rolnego majątku von
Kramstów, zaś ojciec prowadził w tym majątku kuźnię, pracującą
na potrzeby kopalni i browaru), a po 1902 czasowo w Olkuszu, gdzie
ojciec jego zbudował własny dom przy ul. Szpitalnej (róg
Żuradzkiej). W Olkuszu Antoni ukończył Średnią Szkołę
Rzemieślniczą zdobywając zawodowy stopień czeladnika ślusarstwa.
W związku z tym faktem zapewne, całe jego późniejsze życie było
związane z pracą w przemyśle metalurgicznym.
Nie wiadomo dokładnie, czy Antoni opuścił Olkusz
zaraz po ukończeniu szkoły, ożenił się jednak
w roku 1909 w Częstochowie z Emilią Ludwiką z
Kamińskich (jedno źródło podawało nazwisko
Kalińska [ślub Częstochowa, akt nr 381, matka Emilii
z rodziny Chybińskich].), lecz tamże później nie zamieszkiwał,
gdyż w 1910 roku żona Emilia urodziła mu córkę Mariannę
Wacławę w Zawierciu. Można więc przyjąć, że Emilia jako
panna, należała do parafii Częstochowa, lecz po ślubie Antoni
wraz z rodziną mieszkał i pracował w Zawierciu, gdzie wówczas
dynamicznie rozwijał się przemysł. Pracował przy ustawianiu i
konserwacji maszyn w Zakładach Przędzalniczych. W międzyczasie
wybuchła I wojna światowa, lecz Antoni nie brał w niej udziału
jako żołnierz.
2. Zakłady Przędzalnicze w Zawierciu przed
II wojną (źródło: zbiory NAC)
Następna córka Antoniego Maliszewskiego – Janina,
urodziła się w 1915 roku w Częstochowie, co świadczy o tym, że
Antoni tamże również czasowo zamieszkiwał i pracował. W
Częstochowie, podobnie jak i w Zawierciu, przebywał Antoni krótko,
gdyż jego trzecia i ostatnia córka – Ludwika, urodziła się w
roku 1918 w Miedziance koło Kielc. W tym czasie pracował zapewne
Antoni w górnictwie miedzi, które w „zagłębiu kieleckim”
funkcjonowało jeszcze nawet i po II wojnie światowej.
Po roku 1920 Antoni Maliszewski wraz z rodziną przeniósł się
do Skarżyska-Kamiennej, gdzie nadal pracował w przemyśle metalurgicznym. Istnieje niepewna poszlaka,
że mógł on w tym czasie przejściowo zamieszkiwać i pracować w
Dąbrowie Górniczej, gdyż w roku 1921, będąc w Olkuszu ojcem
chrzestnym Sylwestry córki Władysława (późniejszej Perkowej),
zanotowano jego miejsce zamieszkania w akcie chrztu właśnie jako
„zamieszkały w Dąbrowie”. Jakby nie było, osiadł Antoni w
latach 20-tych XX wieku w Skarżysku i spędził tam resztę życia.
Dzieciom zapewnił wykształcenie średnie. Po II wojnie światowej
był mistrzem w fabryce amunicji w Skarżysku, zamieszkując w
służbowym mieszkaniu zakładowym.
3. Skarżysko 1916 r. (stara pocztówka)
(źródło: Internet, str [1])
W 1954 roku, gdy rozpoczęło się w Olkuszu
postępowanie spadkowe w sprawie podziału majątku
po jego ojcu, Mikołaju Maliszewskim, Antoni
zamieszkiwał w Skarżysku. O majątku osobistym Antoniego nic nie
wiadomo ; zapewne wspólnie ze spadkobiercami brata, Edwarda Jana,
odziedziczył po ojcu jakiś grunt w Olkuszu przy dawnej ul.
Wiejskiej (patrz Rozdział Nr 5. Część III „Przedsiębiorstwo
rodzinne przy ul. Żuradzkiej”) lub też otrzymał z niego
spłatę. Zresztą, z części tych gruntów rodzina po Mikołaju
została już w końcu lat 50-tych wywłaszczona, w związku z budową
obwodnicy E-4, bloków przy ul. Skalskiej i w końcu nowej Hali
sportowej (por. tamże).
Do Olkusza już nigdy nie wrócił. Zmarł w
Skarżysku-Kamiennej w wieku 76 lat i tam został
pochowany. Po jego śmierci, jego żona Emilia Ludwika
z Kamińskich przeniosła się do swojej wnuczki Krystyny Firsowicz
do Warszawy.
Emilia Ludwika z
Kamińskich Maliszewska (*1888)
Z Kamińskich, córka
Karola Kamińskiego i Florentyny z Chybińskich. Urodzona w
Kielcach ; później rodzice jej zamieszkiwali prawdopodobnie w
Częstochowie. Emilia miała dwie siostry: Marię i Władysławę,
oraz trzech braci: Wacława, Romana i Antoniego – Kamińskich. Jest
bardzo wiele miejscowości w Polsce o nazwie „Kamień”, od
których mogło by wywodzić się to nazwisko (SGKP, skróty w
Bibliografii).
Jak wynika z samego brzmienia nazwiska,
Kamińscy byli ongiś pochodzenia szlacheckiego.
Nazwisko to spotykane jest bardzo często w całej
Polsce, ponieważ herbarze wymieniają aż 20 rodzin różnych
herbów: Cholewa, Dołęga, Grzymała, Janina, Lew, Łabędź, Łuk,
Odrowąż, Ogończyk, Podkowa, Prawdzic, Roch III, Sas, Sulima,
Ślepowron, Trójstrzał, Świnka, Topór, Zaremba, Znin i kilka
własnych.. Było ich wg Rymuta w Polsce aż 87.935 osób. Wszystko
to uniemożliwia właściwie jakiekolwiek próby identyfikacji tej
rodziny, danych z Geneteki więc nawet w tym przypadku nie szukałem.
Emilia z Kamińskich Maliszewska nie pracowała
nigdy zawodowo, zajmując się u boku męża prowadzeniem domu i
wychowywaniem córek. Po śmierci Antoniego, Emilia zamieszkała u
swej wnuczki Krystyny Firsowicz w Warszawie, ale każde lato spędzała
u swojej drugiej córki Janiny w Kalinie Wielkiej koło Miechowa,
gdzie też w 1971 roku zmarła i została pochowana.
Natomiast nazwisko matki Emilii, Florentyny z Chybińskich, znane jest z terenu Zagłębia i okolic Sławkowa, najprawdopodobniej była to drobnoszlachecka rodzina (herbu Puchała) dzierżawców w kluczu dóbr biskupich. Pisali się też Chibińscy. Rymut podaje w końcu XX wieku tylko 368 osób tego nazwiska (w tym Chibińskich tylko 3).Wg herbarzy i SGKP rodzina ta może pochodzić ze wsi Chyby (Chiby) w pow. koneckim w świętokrzyskiem, gmina i parafia Miedzierza, a na teren sławkowsko-zagłębiowski przybyła zapewne dopiero w końcu XVIII i w XIX wieku z okolic Wąchocka, Bedlna, Końskich i Tumlina, gdzie występuje sporo ich metryk.
Natomiast nazwisko matki Emilii, Florentyny z Chybińskich, znane jest z terenu Zagłębia i okolic Sławkowa, najprawdopodobniej była to drobnoszlachecka rodzina (herbu Puchała) dzierżawców w kluczu dóbr biskupich. Pisali się też Chibińscy. Rymut podaje w końcu XX wieku tylko 368 osób tego nazwiska (w tym Chibińskich tylko 3).Wg herbarzy i SGKP rodzina ta może pochodzić ze wsi Chyby (Chiby) w pow. koneckim w świętokrzyskiem, gmina i parafia Miedzierza, a na teren sławkowsko-zagłębiowski przybyła zapewne dopiero w końcu XVIII i w XIX wieku z okolic Wąchocka, Bedlna, Końskich i Tumlina, gdzie występuje sporo ich metryk.
*********
Edward Jan Maliszewski
syn Mikołaja syna Jacka (*1887)
Czwarte dziecko, a
drugi syn Mikołaja Maliszewskiego syna Jacka, urodzony w Bolesławiu
z matki Cecylii z Paszkowskich. O jego życiu informacje podawał
autorowi syn Edwarda Jerzy Maliszewski ze Szczawna Zdroju. Matką
chrzestną Edwarda Maliszewskiego była Stanisława Maliszewska
(najprawdopodobniej Stanisława z Bartoszewskich ze Strzemieszyc,
druga żona Jana Andrzeja Maliszewskiego syna Jacka, czyli starszego
brata Mikołaja). Nie jest to jednak zupełnie pewne, gdyż są
poszlaki istnienia w Zagłębiu w tym czasie, także i innych,
nieznanych mi reprezentantów rodziny, po starszych braciach Jacka (o
których czasem w niniejszym cyklu artykułów wspominam). W
dzieciństwie zamieszkiwał Edward przy rodzicach w Bolesławiu
(gdzie jego ojciec był zarządcą technicznym i prowadził kuźnię
u von Kramstów), a później w Olkuszu, gdzie Mikołaj Maliszewski
wybudował własny dom na rogu ulic Szpitalnej i Żuradzkiej, na
działce odziedziczonej po swoim ojcu Jacku (patrz Rozdział Nr 5.
Część III. „Przedsiębiorstwo rodzinne przy ul. Żuradzkiej”)..
Edward Maliszewski był ślusarzem, po
ukończonej olkuskiej Średniej Szkole Rzemieślniczej.
Z początkiem I wojny światowej, 27-letni już wtedy
Edward, wraz z młodszym bratem Leonem, aby uniknąć poboru do
wojska wyjechali na Węgry, gdzie przez całą wojnę pracowali w
fabryce lokomotyw w Budapeszcie. Dzięki tej praktyce, po
wyzwoleniu, gdy powrócili do kraju, nie mieli kłopotów z
zatrudnieniem i mogli uzyskać dobrą pracę.
Edward osiadł w Józefowie gmina Zagórze (obecnie
Sosnowiec) w Zagłębiu, gdzie też ożenił się
w roku 1918 z miejscową dziewczyną, Stefanią Martą z
Ratyńskich (siostrą późniejszej żony swego brata Leona, Emilii).
W latach następnych przyszło na świat w tej rodzinie troje
dzieci:
Lucjan, zmarły niestety w dzieciństwie (*1920), Jerzy
Edward (*1922) i Maria (*1927) – wszystkie rodziły się w
Józefowie.
Do śmierci pracował Edward Jan Maliszewski w kopalni
„Reden” w Dąbrowie Górniczej. Ta kopalnia już nie istnieje,
gdyż uległa spaleniu w latach 30-tych. Wg informacji Jerzego
Edwarda z Wałbrzycha i Szczawna Zdroju, syna Edwarda Jana, ojciec
pracował w owej kopalni w charakterze ślusarza-montera i
ustawiacza maszyn.
Zmarł niestety wcześnie, w wieku zaledwie 41 lat,
po ciężkiej chorobie w szpitalu w Sosnowcu.
Pochowano go na cmentarzu w Zagórzu, gdzie też po 21
latach pochowano w jego grobie teściową
Edwarda, Emilię Ratyńską. Do końca swego życia
Edward objęty był rejestrem ksiąg ludności
stałej Olkusza. Edward Maliszewski syn Mikołaja był
założycielem zagórsko-wałbrzyskiej gałęzi rodziny, która
później rozdzieliła się na dwie potomne: warszawską i
kanadyjską.
4. Kopalnia „Reden” w Dąbrowie Górniczej
(źródło: Internet, zbiory NAC)
Stefania Marta z
Ratyńskich Maliszewska - Ryńca
(*1891)
Z Ratyńskich z Zagórza
(Józefowa), urodzona w Józefowie z matki Emilii (imię ojca Stefanii i nazwisko panieńskie matki, nie
są autorowi znane). Stefania była siostrą Emilii z Ratyńskich, żony Leona Maliszewskiego syna
Mikołaja (patrz Rozdział Nr 12. Część IV „Jedzie pociąg z
daleka”). Była żoną Edwarda Jana Maliszewskiego od roku 1918 i
zamieszkiwała z mężem w Zagórzu (Józefowie), gdzie też przyszły
na świat ich dzieci. Owdowiała niestety prędko, bo już w roku
1928, gdy jej dzieci miały dopiero 6 (Jerzy) i 3 (Maria) lata.
Halina z Maliszewskich Paluszyńska z Częstochowy, córka Leona
Maliszewskiego, podawała wiadomość, że Stefania z Ratyńskich, po
śmierci męża wyszła ponownie za mąż w roku 1931 za Stefana
Ryńcę. Nie wiadomo ile lat trwało to jej drugie małżeństwo i
czy były z niego dzieci.
Fakt, że jeszcze w 1954 roku Stefania
zamieszkiwała w Dąbrowie Górniczej-Gołonogu (być może tam
właśnie ze Stefanem Ryńcą), ale już w roku 1955 przeniosła się
do Sławna, do swojej córki Marii. U tejże, niezamężnej córki
w Sławnie (woj. słupskie wtedy), spędziła Stefania z Ratyńskich
Maliszewska-Ryńca resztę życia. Zmarła w wieku 93 lat w Sławnie
i tamże jest pochowana. Jej matka Emilia Ratyńska (1872 –
1949) spoczywa w grobie męża Stefanii, Edwarda Maliszewskiego w Zagórzu. Informacje tej rodziny
dotyczące zawarłem już w artykule wymienionym wyżej, więc tutaj
ich nie powtarzam.
Przypisy:
[1]. Internet, strona
http://fotopolska.eu/zdjecia/m43521,Skarzysko-Kamienna.html?zdjeciaOd=1000&zdjeciaDo=2020&sortuj=dataWykonania
Bibliografia:
Źródła archiwalne i
terenowe:
1. Archiwum Państwowe Chrzanów
Akta Miasta Olkusza: - Akta
Metrykalne, w tym Regestr Metryk Parafii Olkusz,
2. Wypisy z akt USC parafii: Olkusz, Bolesław,
Zagórze i z Genneteki,
3. Dane z nagrobków: Olkusz, Strzemieszyce,
Będzin, Grodziec, Czeladź, Bolesław,
Zagórze, Częstochowa,
4. Pamiętniki i relacje ustne:
-
Ryszard Maliszewski, Historia małopolskiej gałęzi rodziny
Maliszewskich
(Opracowanie w posiadaniu autora),
- Relacja Krystyny Firsowicz z Warszawy,
- Relacja Jerzego Edwarda
Maliszewskiego ze Szczawna Zdroju,
- Relacja Haliny z Maliszewskich Paluszyńskiej z Częstochowy
5. Materiał fotograficzny autora i
z Internetu
Źródła i opracowania
drukowane:
1. Górzyński S., Kochanowski J.,
Herby szlachty polskiej, warszawa 1994.
2. Gajl T., Herby szlacheckie
Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Gdańsk-
Inowrocław 2003.
3. Rymut K., Nazwiska Polaków, wersja
internetowa z wyszukiwarką nazwisk
(http://herby.com.pl/).
4.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i …., pod red.
F.Sulimierskiego
Walewskiego, Warszawa 1880-1914
Internet:
- Zbiory NAC, str jak w przypisie [1]
[logo NAC]:
******
(Uwaga:
Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem
podania źródła i
autora artykułów !)
