Paleolit górny – 5. Cz. VIII. Kultura oryniacka właściwa
Zespoły oryniackie [1]
I. Informacje o kulturze:
Wszelkie
informacje o kulturach kręgu oryniackiego zawarłem właściwie w
poprzednich rozdziałach. Tutaj powtarzam jedynie najbardziej ogólne,
dotyczące kultury oryniackiej właściwej, znanej z wielu stanowisk
polskich. Niniejszy rozdział stanowi c.d. omówienia ratowniczego
znaleziska z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa.
Ludność
kręgu oryniackiego zajmowała tereny bardzo zróżnicowane.
Zasiedlała chętnie wysoczyzny lessowe zajmując punkty silnie
eksponowane (np. Kraków-Góra Bronisławy, Sowiniec, Piekary,
Kraków-ul. Spadzista), często odległe nawet od cieków wodnych, co
sugeruje znajomość metod gromadzenia wody. Spotykamy osadnictwo
tundrowe oraz stepowe i leśne. Zakładano obozowiska otwarte, z
tradycyjnymi szałasami-namiotami, a nawet budowlami ziemiankowymi,
jak i jaskiniowe, trwałe i sezonowe. Praktykowano przede wszystkim
myślistwo. Polowano intensywnie na mamuty, nosorożce włochate,
hieny, niedźwiedzie jaskiniowe, jelenie, tury/żubry, konie,
koziorożce, renifery i inne. W kulturach oryniackich występują
początki sztuki. [1] Typowe zespoły oryniackie znamy w Polsce np. z
Krakowa-Zwierzyńca i Piekar.
II.
Inwentarze i znaleziska luźne:
1. Wyroby krzemienne do tłuczenia, polowania i walki (młoty) Przylasek Rusiecki koło Krakowa (Dolina Wisły, Małopolska) (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne) [2]
1B i 1C. Tłuczki odłupkowe poprzeczne (poziome) (j. w.)
2., 2B., 2C., 2D., 2E., 2F. i 2G. Podobne tłuczki: klaktońskie, mustierskie, oryniackie i pavlovskie (Zach. i Środk. Europa) (źródło: [3] i [4])
3. Zasięg oryniaku w Polsce (źródło: [1] str. 132)
III. Datowanie:
Podając za
Kozłowskimi można określić wiek znaleziska kultury oryniackiej z
Przylaska Rusieckiego na przedział ok. 28 do 25 tysięcy lat pne. ,
a bliżej ok. 26 tys. lat pne. [1]
4. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)
Przypisy:
[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia
na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977
[2].
PMA Kraków.
Zbiór
pochodzący ze żwirowni z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa w
Pradolinie Wisły, znaleziony w latach 1974-76 w partii żwiru
budowlanego przywiezionego na budowę. Z tego powodu niemożliwy do
precyzyjnej oceny i opracowania. W roku 1977 znalezisko odrzucone ze
składu przeznaczonych do ekspozycji przez kustosza Muzeum
Archeologicznego w Krakowie, St. Kowalskiego, z racji zmieszania
inwentarza oraz niepewnej pierwotnej lokalizacji, czyli zupełnego
braku „metryczki”. W związku z tym opracowane tutaj „ratowniczo
i domyślnie”.
Brak
retuszu typowo oryniackiego, co świadczy o późnej fazie oryniaku
zespołu.
Fotogr.
nr 1.: 1). Typowy młot „bojowy” wymagający oprawy w dużej
kości lub w drewnie, równocześnie ciężki tłuczek, mogący być
w użyciu bez oprawy. Odłupanie z tego okazu po jednym odłupku z
każdego boku pozwala domyślać się, że w tym właśnie miejscu
„młot” był przychwycony do rękojeści, może rzemieniami lub
włóknami roślinnymi. 2). tłuczek-młot „pionowy”, trójkątny,
do podobnych celów. Fotogr. nr 1B. i 1C.: 10. do 5). Tłuczki
poprzeczne poziome, używane w oprawie lub bez, do rozbijania kości
itp. Narzędzia charakterystyczne nie tylko dla kultury oryniackiej.
Brak retuszu, ale ślady zużycia (tłuczenia).
5 i 5B. Sposoby oprawy
pod. narzędzi (źródło:
Internet, str.:
http://www.keap.umk.pl/obroacutebka-surowcoacutew-ro347linnych.html
Opisywany
ratowniczy zespół zawierał na pewno więcej artefaktów, lecz w
tej partii żwiru znalazła się zapewne tylko część. Z powodu
przemieszania tego materiału nigdy nie uda się ustalić czy
wszystkie okazy należy łączyć ściśle z kulturą oryniacką
właściwą, jednak wszystkie dostawy żwiru wykazują podobne
cechy, co świadczy o dostarczeniu go z tego samego miejsca. Tylko
ostatnie dostawy, zawierające bardziej drobny żwirek bez otoczaków,
z domieszką grubego piasku, są powierzchniowe, młodsze i w nich to
właśnie znajdowały się okruchy ceramiki „łużyckiej”, a brak
artefaktów krzemiennych. Tak więc opisywany zespół można
traktować jako jednolity, zawierający znaczny procent wyrobów
przewodnich dla oryniaku. Mocno charakterystyczne dla oryniaku są tu
np opisywane wcześniej wiórki typu Krems-Dufour, drapacze pyskowate
oraz skrobacze zębato-wnękowe (opisywane też wcześniej), a także
już opisywany nożyk wiórowy. Inne jeszcze typologicznie artefakty
zespołu z Przylaska Rusieckiego będą omawiane dalej.
Z
całości materiału można wysunąć wniosek, że zespół ten może
być pozostałością obozowiska jednosezonowego oraz
„jednoziemiankowego” o charakterze „domowym”, na co wskazuje
obecność wielu narzędzi „skrobiących”. Obecność wielu
narzędzi typu zębato-wnękowego potwierdza późne datowanie
zespołu i pozwala go łączyć z fazą oryniaku 5.
Najprawdopodobniej (zważywszy materiał, w którym znaleziono ten
zespół) krzemnica ta musiała znajdować się w pobliżu dawnej
terasy zalewowej Wisły i w czasie następujących potem wezbrań
rzeki została pogrzebana następnymi warstwami osadów. Właśnie
ludność z grupy Krems-Dufour preferowała osadnictwo w dolinach
rzek, w przeciwieństwie do ludności typowo oryniackiej, z
upodobaniem zasiedlającej jurajskie wierzchowiny wapienno-lessowe.
Jako
znalezisko o niepewnej metryce nie może być dowodem na stałe
zamieszkiwanie tutaj (w Dolinie Wisły) ludności omawianej kultury,
ale może świadczyć o sezonowym pobycie
na tym terenie człowieka oryniackiego podczas
zlodowacenia północnopolskiego Wurm (może
w fazach Arcy lub
Stillfried B), prowadzącego tutaj wówczas gospodarkę
zbieracko-łowiecką [mamut, koń] w chłodnym klimacie
peryglacjalnym, w środowisku tundry parkowej i na przemian leśnym,
z sosną, brzozą i wierzbą. Jednak w związku ze składem
inwentarza, zbliżającym się mocno do zespołów Krems-Dufour,
można (w porównaniu do innych opisywanych tu znalezisk kultury
oryniackiej, datowanych zwyczajowo na ok. 28 tys. lat p.n.e.) zaniżyć
datowanie inwentarza z Przylaska Rusieckiego do ok. 26 tys. lat
p.n.e. (środek Stillfriedu B). Z powodów wyszczególnionych na
początku omówienia, istnieje jednak w odniesieniu do tego zespołu
możliwość mylnego rozpoznania kultury (kultur ?).
6.
Podobny typ krajobrazu (źródło:
Wikipedia)
[4].
Jelinek
J., Atlas prahistorii człowieka, PWR i L Wa-wa 1977
Uwaga: Wolno kopiować
i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła
i autora !!
