piątek, 5 czerwca 2015

Dawne rodziny 8. „Panny sznurem za mundurem”

(pochodzenie rodzin, losy w Olkuszu, koligacje)

Autor: Ryszard Maliszewski



Inną drogą kariery zapewniającą życie bez pracy fizycznej, tak dzisiaj, jak i w tamtych, opisywanych przeze mnie odległych czasach, było wstąpienie do jakichś służb „mundurowych”, tym bardziej, że „od zawsze” takie stanowiska cieszyły się w społeczeństwie, nie tyle może przyjaznym poważaniem, co prestiżem. Niekoniecznie należało więc żołnierza czy żandarma szanować, ale zawsze był on „ponad tłumem”, dosyć powszechnie traktowany z uniżonością i budzący swoisty lęk u szarych ludzi, szczególnie u plebsu niskiej kondycji.



Jan Kanty Maliszewski syn Macieja syna Józefa (*1814)

Pierwszy syn Macieja syna Józefa, urodzony w Olkuszu z matki Jadwigi z Gołasiewiczów, pierwszej żony ojca. Ponieważ matka Jana Kantego zmarła wkrótce po jego urodzeniu, Jan Kanty pielęgnowany był w dzieciństwie przez karmiącą go mamkę, którą była zapewne któraś z żon młodych Gołasiewiczów. Później opiekowała się nim babcia Zuzanna z Janikowskich Gołasiewiczowa, a także w pewnym stopniu i jego macocha, Marianna z Brzózków Maliszewska. Może właśnie dlatego, że był on dosyć słabo związany emocjonalnie z ojcem i macochą, a także sporo starszy od swego przyrodniego rodzeństwa, - czuł się przypuszczalnie w domu rodzinnym niezbyt dobrze i dlatego bardzo szybko z niego „ubył”, wstępując do wojska carskiego. Ubył z niego zresztą na tyle „skutecznie”, że milczy o nim większość olkuskich źródeł i jego życiorys jest przeze mnie bardzo słabo poznany. Posługując się zatem fragmentarycznymi tylko informacjami, zmuszony jestem i w jego przypadku wykonywać rekonstrukcję zdarzeń.

W chwili śmierci babci, w roku 1831, Jan miał dopiero 17 lat. Musiał być dosyć delikatnej budowy (może po matce) i nie nadawał się do rzemiosł tzw „siłowych”, bo w Księdze Cechowej Cechu Krawieckiego Olkusza odnalazła się informacja, że Jan Kanty opłacał naukę tego rzemiosła w roku 1833, mając już wtedy 19 lat [1] , ale nie wyzwolił się tutaj na czeladnika. Może poszedł do wojska z “poboru”, mając według zasad lat 21 lub 23. Od tej chwili na ładnych dwadzieścia kilka lat milczą o nim źródła olkuskie.

Zapewne odbył służbę wojskową jako prosty żołnierz i drogą awansu stał się zawodowym podoficerem wojska rosyjskiego, wszakże nie bardzo mi wiadomo, jakiego stopnia. Oficerem być nie mógł, gdyż w Królestwie Polskim korpus oficerski złożony był z nielicznymi wyjątkami z „autentycznej” szlachty, a jego ojciec do tego stanu nie przynależał. [2] Charakterystyczne jednak, że pojawił się na gruncie olkuskim dopiero w wieku 45 lat, co może świadczyć o tym, że spędził na obczyźnie sporo lat. Musiał zapewne w toku służby wyrobić sobie pewne układy, skoro „odnalazł się ów zagubiony” dla olkuskiej rodziny, bliski krewniak w Granicy koło Szczakowy i Sosnowca (dzisiaj Maczki) (skąd przybył na chrzciny do Olkusza), a więc na terytorium rdzennie polskim. Wiadomo bowiem, że kierowano Polaków na służbę w dalekich guberniach: Irkuckiej, Tomskiej, czy na Kaukazie.[3] Te układy polegały zapewne na zewnętrznym wynarodowieniu i gorliwej służbie w armii zaborców. W tamtych czasach Granica była miejscowością kolejową, położoną na samej niemal granicy pomiędzy zaborem austriackim (Rzeczpospolita Krakowska), a Królestwem Polskim. Jako osiedle prezentowała się niezbyt okazale, ale jako „rząd dworców i koszar na piasku”, robiła wrażenie. [4]



1. Most graniczny na Przemszy w roku 1904 (źródło: Int. str


Zupełnie niedaleko stąd znajdował się tzw „Trójkąt trzech cesarzy” koło Mysłowic, położony na styku granic Austrii, Prus i Rosji. Tamże więc na granicy ciągnął dalszą służbę „zawodowy żołnierz wojsk rosyjskich” Jan Kanty Maliszewski. 

Nie wiadomo dokładnie czy Jan Kanty Maliszewski syn Macieja kiedykolwiek się ożenił i czy miał jakieś dzieci. Wcześniej zakładałem, że to on właśnie około 1835 roku pojął za żonę Eleonorę z Kadłubowskich z Piotrkowic, i że mieli oni tylko jedno dziecko, syna Teodora, ur. w roku 1835 (o nim w dalszym rozdziale). Jednak już po opublikowaniu niniejszego artykułu, moja kuzynka Anna Kownas z Wrocławia odkryła, że Teodor Maliszewski był synem innego Jana Maliszewskiego, ekonoma dóbr w Suliszowie (par. Piotrkowice), możliwe, że wywodzącego się z "przegińskiej" gałęzi rodziny (lub nawet obcej). 

Nie posiadam żadnych informacji o tym, jaką rolę pełnić mógł Jan Kanty Maliszewski w odniesieniu do polskich ruchów narodowowyzwoleńczych, na przykład podczas powstania styczniowego 1863 (o ile jeszcze żył). Jako żołnierz rosyjski zobowiązany był wszak do lojalności zaborcy. Jakakolwiek „ocena” etyczna takich jak Jan Kanty Maliszewski osób nie interesuje mnie jednak i byłaby tutaj nie na miejscu, gdyż osoby z tamtych czasów, urodzone nie w Polsce, tylko w zaborze, wszystko jedno którego mocarstwa ościennego, nie znały innych realiów politycznych, ani też nawet wyobraźnia nie podsuwała im wizji jakiegoś innego państwa, w którym mogliby żyć. Wspominałem już, że spokojnych, prostolinijnych mieszczan słabo interesowała chyba polityka. Skupiali się raczej na sprawach bytowych i osobistych. W późniejszym okresie nawet Józef Piłsudski służył wszak w austriackim wojsku i robił tam karierę, która dopiero potem umożliwiła mu stanięcie na czele ruchu narodowowyzwoleńczego. Są poszlaki wskazujące na to, że Jan Kanty Maliszewski ułatwiał w Zagłębiu karierę handlową (dostawy dla wojska) swojemu młodszemu przyrodniemu bratu, Mikołajowi Maliszewskiemu synowi Macieja a może i komuś innemu z rodziny.



2. „Trójkąt trzech cesarzy” w Mysłowicach (źródło: j.w.)





2B. Granica prusko-rosyjska nad Brynicą (po lewej podoficer,
       po prawej żołnierze rosyjscy) (źródło: j.w.)


Jako zawodowy żołnierz wojsk rosyjskich, pojawia się więc Jan Kanty „na horyzoncie” Olkusza dopiero w roku 1859, gdy staje się ojcem chrzestnym swojej siostrzenicy Leonardy (*1859), córki swojego przyrodniego brata Jacka, późniejszej Lutyńskiej. Najprawdopodobniej miał Jan Kanty także jakieś związki ze Strzemieszycami, albo odziedziczywszy tam jakiś grunt po ojcu, albo ewentualnie poprzez swą żonę, o której można by przypuszczać, że też ze Strzemieszyc się wywodziła.

Po 1846 roku Jan Kanty odziedziczył po rodzicach swoich i babci należące mu się jako jedynemu spadkobiercy działkę i dom „po Gołasiewiczach” Nr 76 przy ul. Żuradzkiej (Mapa Nr I, oznaczenie 2C), a którą to własność bardzo szybko, choć dokładnie nie wiadomo komu jacyś spadkobiercy sprzedali „w obce ręce”. Jeszcze w XX wieku dom ten nazywano „domem Maliszewskich”, choć od 1902 roku nie należał już do rodziny. Spadkobiercy owi posiadali tam jednak tylko około połowę tej działki, gdyż reszta jeszcze wcześniej sprzedana była pod dom Krokoszów i dom Kondków. Tak więc własność Maliszewskich przy ul. Żuradzkiej w drugiej już połowie XIX wieku zaczęła ulegać znacznemu rozdrobnieniu.



      3. Mapa Nr I. Działka Jana Kantego Maliszewskiego przy ul. Żuradzkiej
           (wg szkicu z natury ; opracowanie Ryszard Maliszewski 2014)


Ponieważ dokładnie nie wiadomo, gdzie mogło się urodzić ewentualne potomstwo Jana Kantego Maliszewskiego, - ta mało znana gałąź rodziny nazwana jest przeze mnie gałęzią zagłębiowską „JK”, o której może jeszcze kiedyś zdobędę jakieś informacje.

  W tamtych czasach do powiatu siewierskiego należała np. wieś Wojkowice koło Będzina, gdzie
odnalazłem na cmentarzu w latach 90-tych XX wieku zagadkowy grób 19-letniego robotnika
kopalnianego Henryka Maliszewskiego (1928-1947), syna Jana i Heleny z Graniców, urodzonego
w Krośnicy (chyba koło Opola), zmarłego po wypadku. Być może pozostawał on w jakimś związku krewniaczym ze zmarłą również w Wojkowicach w 1948 roku (odnosić można wrażenie, że osoba ta zmarła „ze zmartwienia” po śmierci młodego Henryka), niezidentyfikowaną rownież Marią Maliszewską, urodzoną ok. 1880 roku, wdową po nieznanym mi Maliszewskim.
Niewykluczone, że była ona babką Henryka, którego być może z braku rodziców wychowywała.
Ponieważ w samych Wojkowicach oraz w okolicy nie znalazłem żadnych innych śladów
zamieszkiwania tutaj jeszcze innych przedstawicieli rodziny Maliszewskich, założyłem, że osoby
wymienione, osiadły w Wojkowicach albo przypadkowo, albo do nich powróciły, po czasowym
pobycie w byłym zaborze pruskim (migracje w poszukiwaniu pracy). W takim przypadku obie te
osoby mogły ewentualnie należeć do nieznanej mi, odrębnej gałęzi zagłębiowskiej, np po Janie Kantym, czy po równie mało mi znanym Mikołaju synu Macieja, albo i po Macieju młodszym.
Wymienioną wyżej Marię Maliszewską można by ewentualnie kojarzyć z bardzo dla mnie zagadkową postacią niezidentyfikowanej Marii Maliszewskiej, będącej w 1923 roku chrzestną matką Zbisława Maliszewskiego ze Strzemieszyc, syna Piotra (patrz inny artykuł, strzemieszycka gałąź ,,J” rodziny). Również zagadkowy chrzestny Marianny z Maliszewskich Zielonkowej córki Mikołaja (urodz.w Bolesławiu 1890) – Jacenty Maliszewski, mógłby być potomkiem Jana Kantego.


Eleonora z Kadłubowskich Maliszewska (*?)

Istnienie tej osoby potwierdzone jest w źródłach olkuskich tylko jednym wpisem, dotyczącym śmierci w Olkuszu Teodora Maliszewskiego, syna Jana Maliszewskiego (z gałęzi "przegińskiej" rodziny ?) i Eleonory,  w roku 1902 (o nim wspomnę w następnym rozdziale).

Nazwisko to na naszym terenie nie jest specjalnie popularne. Wg Słownika nazwisk Kazimierza Rymuta, w końcu XX wieku żyło w Polsce 1187 osób tego nazwiska, z czego najwięcej w łomżyńskiem (177) i w białostockiem (138). W krakowskiem było ich tylko 2 osoby, a w katowickim 22. Ten „wynik” katowickiego może naprowadzać nas na trop tejże rodziny w południowo/zachodnim regionie Polski, tym bardziej, że odnalazłem „ich” również i w Dąbrowie Górniczej, pobliskiej Strzemieszycom.

Portal Geneteka.pl w województwie krakowskim podaje jednak tylko jedną metrykę małżeństwa Jana Wincentego Kadłubowskiego z Józefą Rogawską w 1817 roku (akt nr 51) w Koniuszy [5], majątku wymienianego już przeze mnie przy omówieniu rodziny Mroczkowskich. Trafiali się oni także w świętokrzyskiem, od Kielc, poprzez Busko i Pińczów, ale z rzadka. Rozczarował mnie zupełny brak wpisów do tego nazwiska w śląskiem, ale że tylko niektóre przedziały lat są tutaj publikowane, nie da się wykluczyć, że gdzieś takie metryki jednak są (patrz wyżej).

W herbarzach wymieniani są Kadłubowscy herbu Belina i Drzewica. Niewykluczone, że jacyś Kadłubowscy z terenu Podlasia, albo Ziemi Łomżyńskiej przybyli w dawniejszych latach na nasz teren i znajdowali zatrudnienie w majątkach ziemskich. Tak więc o jakichkolwiek dalszych losach wspomnianej osoby i rodziny, z której pochodziła, niestety nie jestem w stanie przytoczyć więcej informacji.



                                                                         *****


Jeszcze inną postać podjęcia służby „mundurowej” w XIX wieku, dającej mężczyźnie tamtych czasów „jaki taki prestiż i znaczenie”, było wstępowanie w szeregi żandarmerii carskiej (coś, jak dzisiejsza policja). Takie zajęcie podjął w życiu Antoni Świątek, mąż jedynej córki Macieja Maliszewskiego „z ul. Żuradzkiej”. Nie brał wówczas zapewne pod uwagę, że „służba, nie drużba” i że trzeba będzie służbowo nieraz zmieniać miejsce zamieszkania, a więc przenosić się z całą rodziną „w nieznane”, zgodnie z nakazem „wierchuszki”. Takie zresztą życie mieli i inni „mundurowi”, choćby żołnierze (patrz wyżej), a nawet i kolejarze (o nich zamieszczę w przyszłości osobny rozdział).

Jak wynika ze źródeł, „prostymi, szeregowymi” żandarmami byli często Polacy w różnym wieku. Wyższe stopnie zapewne „obsadzano” wyłącznie Rosjanami. Jak wynika z treści cytowanego niżej aktu urodzenia córki Antoniego Świątka, w odniesieniu do kwalifikacji żandarmów nie było ponadto zbyt wielkich wymagań, ani wiekowych, ani pod względem wykształcenia. Świadkowie (również żandarmi) mają tu: Paweł Lisowicz 60 lat, Franciszek Jędrusik – lat 35, zaś ojciec dziecka lat 40.



Marianna Maliszewska córka Macieja syna Józefa Świątkowa (1831–1896)


Szóste, najmłodsze dziecko, a jedyna córka Macieja syna Józefa, urodzona w Olkuszu z matki Marianny z Brzózków (Brzósków), drugiej żony ojca. O jej dzieciństwie i młodości mało wiadomo. Zapewne zamieszkiwała Marianna z rodzicami w domu rodzinnym przy ul. Żuradzkiej Nr 77 w Olkuszu, a jako najmłodsze dziecko i jedyna córka, była pupilką całej rodziny, albo przynajmniej matki. Ojciec Marianny zmarł, gdy miała ona 15 lat, w tymże samym roku zmarła także i jej matka. Odtąd Marianna zamieszkiwała przy najstarszym swoim bracie Jacku, który od 1845 roku był już żonaty. W rodzinnym domu spędziła Marianna również młodość.

Mając 23 lata, w roku1854 wyszła w Olkuszu za mąż [akt nr 18] za żandarma carskiej komendy, Antoniego Świątka. W związku z tym faktem zapewne sporządzane było przed jej ślubem „świadectwo moralności”, jakie Antoni zobowiązany był przedstawić swojemu przełożonemu, w celu uzyskania z samej głównej komendy żandarmerii oraz centralnego urzędu pisemnego zezwolenia na ożenek. Takie były bowiem wtedy wytyczne „wierchuszki”, że każdy mundurowy, czy to żołnierz, czy też żandarm, musiał mieć zezwolenie na ślub, a jego wybranka musiała cieszyć się nieskazitelną opinią w środowisku. Może i słuszne było to podejście, aby żona każdego funkcjonariusza, tak jak dawniej królowa, była „poza wszelkimi podejrzeniami”. [6] Świadectwo owo, przechowywane przez autora do dzisiaj, zachowało się jednak nie w rodzinie Maliszewskich, lecz u rodziny Jarnów, skąd trafiło do Ryszarda, gdyż córka Antoniego i Marianny z Maliszewskich Świątkowej, Marianna ze Świątków, wyszła później za Stanisława Jarnę z Olkusza (starszego brata słynnego w Olkuszu kowala, Jana Jarny) i tą drogą, wraz z metryką urodzenia Marianny Świątkówny (z 1855 roku), trafiło do prawnuka Stanisława Jarny, który (Jerzy Jarno) podarował ją mnie.



4. „Świadectwo moralności” Marianny Maliszewskiej (zmniejszone)


Czy małżeństwo to miało w Olkuszu jakieś młodsze od Marianny dziecko – nie sprawdzałem, ale zupełną niespodziankę sprawiła mi informacja z rejestrów metryk Geneteki, odnaleziona przeze mnie dopiero w 2014 roku. Okazuje się bowiem, że po roku 1855 Antoni Świątek wraz z żoną i dzieckiem (dziećmi ?) został przeniesiony służbowo do Będzina, gdzie w roku 1859 (akt nr 43) urodziła Marianna z Maliszewskich mężowi syna, Konstantego Błażeja Świątka. Skoro jednak wiadomo, że Świątkowie potem mieszkali ponownie w Olkuszu, to znaczy, że „długo w Będzinie nie zabawili”.



      5. Metryka urodzenia Marianny ze Świątków (zmniejszone ; nie mam
         zwyczaju przedstawiać tutaj metryk, ale prezentacja oryginalnej metryki z połowy XIX wieku okazała się dla mnie bardzo kusząca, gdyż rzadko spotykamy się dzisiaj ze starymi, autentycznymi „papierzyskami”)


Po ślubie Marianna i Antoni Świątkowie zamieszkiwali w rodzinnym domu Marianny Nr 77 przy ul. Żuradzkiej (świadczy o tym choćby cytowany wyżej akt urodzenia Marianny Świątkówny,
córki Marianny z Maliszewskich Świątkowej z 1855 roku), oraz tradycja rodzinna, według której Świątkowie mieszkali w dobudowanej, drewnianej części domu „po Macieju Maliszewskim”, dopóki nie zbudowali sobie własnego domu (?), przylegającego tyłem do resztek muru miejskiego przy dawnej ulicy Aleksandrowskiej (obecnie Mickiewicza). Czy jest to ten sam dom, co tzw. później „dom Klebanów”, czy też tylko stał tutaj wcześniej, - nie bardzo wiadomo, jednak pewne jest, że olkuscy Klebanowie w jakiś tam sposób są „po Świątkach”.

Rodzina Świątków, być może właśnie „w osobie” pierwszego jej przedstawiciela, Antoniego, „wżenionego” w rodzinę Maliszewskich, przybyła do Olkusza zapewne dopiero w połowie XIX wieku. Możliwe nawet, że Antoni Świątek przybył tutaj właśnie w związku ze służbą w rosyjskiej policji. Nazwisko Świątek spotyka się bardzo często (do dzisiaj) w parafiach : Gołonóg-Dąbrowa Górnicza, Strzemieszyce, Będzin, Czeladź, Zagórze, Siewierz, Lelów, a także Trzebinia i Chrzanów, można by się więc „pokusić” o łączenie tej rodziny z osadnictwem w Księstwie Siewierskim, czy dobrach biskupów krakowskich. Jednak dawniejsza kondycja społeczna tejże rodziny jest autorowi zupełnie nieznana. Wydaje się, że ponieważ nazwisko tego typu pochodzi od zdrobnienia niektórych imion (np. Świętosław) i mogło być tworzone niezależnie od siebie w wielu miejscach i czasach, - chodzi tu zapewne o wiele rodzin, a nie jedną rodzinę, co
może potwierdzać fakt zamieszkiwania w Polsce w końcu XX wieku prawie 15.000 osób tego nazwiska (Rymut).

Według rejestrów Geneteki nazwisko Świątek z rzadka trafiało się w Małopolsce, najczęściej tylko jako nazwiska żon i matek. Podobnie w świętokrzyskiem. Natomiast w śląskiem notuje się wiele wpisów metrykalnych tego nazwiska, a to najczęściej w Lelowie, Będzinie i Częstochowie. np. w 1817 roku rodzi się w Lelowie Franciszek Świątek (akt nr 12), w 1822 tamże Barbara Świątek (akt nr 70), a w roku 1848 (akt nr 5) umiera Franciszka Świątek. W Będzinie jest ich więcej (patrz wyżej), co może świadczyć o migracji Świątków z Lelowa do Zagłębia. Są jednak te rejestry na tyle oględne, że trudno odczytywać z nich jakieś ewentualne pokrewieństwa.[7]

W XIX wieku reprezentanci rodziny Świątków „z naszego regionu” byli najprawdopodobniej w większości mieszczańscy (albo wolni rzemieślnicy), o czym ewentualnie może świadczyć fakt, że na tle powszechnego wtedy analfabetyzmu, Antoni Świątek, mąż Marianny z Maliszewskich, posiadał jakieś tam wykształcenie. Tylko on bowiem spośród żandarmów, obecnych przy sporządzaniu aktu urodzenia Marianny Świątkówny – potrafił czytać i pisać (patrz wyżej - „świadkowie pisać nie umieją”). O dosyć wysokiej pozycji społecznej ojca dziecka w społeczności miasta świadczy ponadto fakt, że rodzicami chrzestnymi byli tutaj sam wikariusz parafii (ksiądz) i szlachcianka (tytułowana jako „wielmożna”). Być może, wspomniana Marya Wrońska była w jakiś sposób z matką dziecka związana (może przyjaciółka Maryanny z Maliszewskich Świątkowej, a może jakaś kuzynka, po Popielach, albo Brzóskach). Ponieważ nawet w niezbyt „wysokich” warstwach społecznych różne stany „notorycznie się wówczas mieszały”, na co w rodzinie jest wiele przykładów, to zapewne jakoweś związki pomiędzy wspominanymi osobami być musiały, - w przeciwnym wypadku tego rodzaju kontaktów nie byłoby w ogóle.

Zarobki żandarmów, będących właściwie urzędnikami miejskimi nie były zbyt wysokie. Roczny dochód policjanta w latach 1849-1851 w pobliskim mieście Wolbromiu wynosił ok. 53 ruble, co i tak stanowiło dochód większy, niż kancelisty (45 rubli) czy strażnika leśnego (30 rubli). Ruble miały więc wówczas o wiele wyższą wartość, niż w XX wieku. [8]

W latach następnych, Marianna z Maliszewskich Świątkowa urodziła mężowi w Olkuszu jeszcze dwoje (znanych) dzieci : Józefa i Marcelę, która zmarła w wieku 6 lat. Czy małżeństwo to miało tutaj więcej jeszcze dzieci – nie sprawdzałem.

Antoni i Marianna Świątkowie utrzymywali w Olkuszu bliskie kontakty rodzinne i towarzyskie z rodziną Maliszewskich w ogólności, a po przeprowadzce do własnego domu szczególnie z potomstwem najmłodszego brata Marianny, Aleksandra (mojego prapradziadka). Jeszcze jako panna była np. Marianna w roku 1851 matką chrzestną Ludwika (mojego pradziadka) syna Aleksandra. Córka zaś Świątków, Marianna Świątkówna, urodzona w 1855 roku (patrz wyżej) była z kolei później matką chrzestną Stanisławy Maliszewskiej córki Tomasza (późniejszej Hagnowej, o nich inny, dalszy rozdział), którą trzymała do chrztu w 1882 roku wspólnie z Ludwikiem Maliszewskim (moim pradziadkiem), a w roku 1894 była chrzestną matką Cecylii córki Ludwika (ojcem chrzestnym był wtedy Antoni Maliszewski, najmłodszy brat Ludwika, założyciel gałęzi strzemieszyckiej „A” rodziny - patrz jeden z następnych rozdziałów, traktujący o służbie kolejarskiej).

Kontakty tego rodzaju dotyczyły jednak również i dalszej rodziny. Marianna Świątkówna np., w roku 1890 trzymała również do chrztu Mariannę (późniejszą Gliszczyńską),córkę swego kuzyna Jana Andrzeja syna Jacka „z ulicy Żuradzkiej”. Wynika z tego, że przynajmniej do 39 roku życia Marianna Świątkówna córka Marianny z Maliszewskich, była panną, gdyż w aktach chrztu dzieci z 1882, 1890 i 1894 roku zapisywano jeszcze jej panieńskie nazwisko. Dopiero więc mając ok. 40 lat wyszła Marianna ze Świątków za mąż za Stanisława Jarnę, który wobec tego mógł być jeszcze starszym wdowcem (nie wszyscy olkuscy Jarnowie są „po Mariannie Świątkównie” i nie wszyscy są z Maliszewskimi spokrewnieni, co nie było dla mnie wcześniej do końca jasne.

Według wszelkich posiadanych przeze mnie informacji, pierwotnie pochodzących od Jerzego Jarny z Olkusza (daleki kuzyn Maliszewskich), pierwszym znanym przodkiem Jerzego w Olkuszu był jego pra-pradziadek Antoni Jarno, syn młynarza, ożeniony w Olkuszu z Fronikówną około 1846 roku (od tego więc dopiero czasu można mówić o sprowadzeniu się rodziny Jarnów do Olkusza). Tegoż właśnie Antoniego synem był pradziadek Jerzego, Stanisław Jarno, który ożenił się z wymienioną wyżej Marianną Świątkówną, córką Marianny z Maliszewskich Świątkowej, córki Macieja Maliszewskiego.

Wg Geneteki, w śląskiem nie notuje się raczej dawniej Jarnów, podobnie w świętokrzyskiem, za to w Małopolsce jest wiele wpisów do tego nazwiska, szczególnie w Miechowie, co potwierdza wniosek o ich mieszczańskim może (?) rodowodzie (i to właśnie z Miechowa), niezależnie od tego, że niektórzy z nich „pisali się Jarnowskimi” (!). Ale bo też i herbarze polskie wymieniają dwie rodziny Jarnowskich, herbu Rola i Topór (!) Nie wiadomo jak „pisali się Jarnowscy dawniej, bo SGKP podaje tylko jedną miejscowość, Jarnowo, z której by to nazwisko wieść się mogło (inna nazwa [nazwa „Jarnów”] się nie liczy, bo to tylko folwark, a nazwiska wiodły się od posiadanych wsi) (!) [9] Mogli oni dawniej „pisać się” Jarnami, a tylko gałąź pozostała przy szlachectwie zmieniła nazwisko na „Jarnowski” (przypuszczenie to jest dosyć mocne, wszakże i niektórzy Radziwiłłowie „pisali się” przez czas jakiś „Radziwiłłowskimi”, a nawet „Radziwiłłowiczami”,co im zresztą przeszło).

O wzajemnym pokrewieństwie rodziny Jarnów w Olkuszu pisał też Jacek Sypień w swojej niedawnej książce „Pierwsza wojna światowa w pamiętnikach Jana Jarno”, Olkusz, 2014). Wcześniej, dzieje tejże mocno zasłużonej dla Olkusza rodziny publikował w olkuskim periodyku historycznym „Zeszyty historyczne Olkusza” (Nr 14 Olkusz 2012 - „Złota Arka” - dostępne w Internecie) uczeń Tadeusz Sadowski, potomek Jarnów po kądzieli. Ponieważ wspomniane źródła na tyle dokładnie omawiają historię wzmiankowanej rodziny, że nie jestem w stanie niczego rewelacyjnego tutaj dołożyć i odsyłam do tychże źródeł. Dodam tylko kilka informacji, dotyczących wzajemnych związków „na polu majątkowym” rodziny Jarnów z moją rodziną przy ul. Sławkowskiej.

Jarnowie „po Mariannie ze Świątków Jarnowej” użytkowali działkę przy ulicy Sławkowskiej,
którą otrzymała ona w posagu. Działka ta od dawna stanowiła właśnie „u Maliszewskich” posag
córek. Tak więc Marianna ze Świątków Jarnowa o trzymała ten posag po matce Mariannie z Mali-
szewskich Świątkowej, ta zaś po swojej matce Mariannie z Brzózków Maliszewskiej. Wcześniej
wspominana działka (oznaczona na zamieszczonej w moim przyszłym artykule „Przedsiębiorstwo rodzinne przy ul. Sławkowskiej”, oraz tutaj na Mapie Nr II symbolem 4L) stanowiła zatem własność Brzózków. Na tejże działce, mniej więcej naprzeciwko „domu Gałków” stał niegdyś dom Jarnów (dzisiaj tamże bloki mieszkalne). Zapewne potomkowie Stanisława Jarny posiadają jakieś zdjęcia tej posesji. Jak to zwykle bywa, działka ta po śmierci tych najstarszych tutaj Jarnów uległa dalszemu podziałowi, szczegółów którego jednak nie znam i dlatego moja rekonstrukcja ukazuje ją tylko w pierwotnej postaci.



6. Mapa Nr II. Działka Stanisława Jarny przy ul. Sławkowskiej ok. 1895 r.
    (szkic z natury, bez późniejszych podziałów ; fragment większej mapy ;
    Oprac. Ryszard Maliszewski 1999 ; na podst. Mapy A. Oknińskiego,
    W. Kosińskiego, DORO, t. I, str 154, 329 ;
    grafika Jarosław Lisowski 2000 ; uzup. Ryszard Maliszewski)


Jeśli więc wziąć pod uwagę ścisłe związki łączące obie te rodziny (Maliszewskich i Jarnów) przy ul. Sławkowskiej, staje się zupełnie zrozumiałe, że Jan Jarno (brat Stanisława, a syn Antoniego) stał się właśnie prawnym opiekunem dzieci Anny z Halkiewiczów Maliszewskiej i Stefana Maliszewskiego, po tegoż śmierci. Jan Jarno był w Olkuszu znanym (i bogatym) kowalem artystycznym, prowadzącym przy obecnej ulicy Górniczej (naprzeciwko Szkoły Rzemieślniczej) wielki warsztat kowalsko-ślusarski, nieledwie fabryczkę (część jego przetrwała, wszakże przebudowana). Był on także prezesem olkuskiej Straży Pożarnej. Nie natrafiłem niestety nigdzie na jakąkolwiek fotografię, ukazującą ten warsztat w dawniejszych latach (przed jego przebudową po 2000 roku). W cytowanym przeze mnie wyżej opracowaniu Tadeusza Sadowskiego z 2012 roku znaleźć można jedynie plan lokalizacji tego budynku, który ośmielam się tutaj zacytować, gdyż był już publikowany [patrz Bibliografia]. Ja przytaczam dalej przybliżoną, własną rekonstrukcję tego budynku „z pamięci”.




7. Mapa Nr III. Fragment planu lokalizacji kuźni Jana Jarny z 1856 r. (źródło: z archiwum
                  Tadeusza Sadowskiego, [patrz Bibliografia, poz. 6.]) (ozn. litery K.J.)
                 (dokument wystawiony jest na nazwisko „Jan Jarnowski” - patrz info wyżej)















8. i 8B. Rekonstrukcja ściany północnej i wschodniej (frontu) kuźni
     (Rekonstr. z pamięci na podst. współczesnych fotografii ; Oprac.
     Ryszard Maliszewski [jeżeli nawet jest ona niezbyt dokładna,
     i tak oddaje mniej więcej wygląd dawnej kuźni Jana Jarny])





9. Były warsztat kowalski Jana Jarny po przebudowie (2015 r.) od str. pn.wsch.
    (Obecnie ten budynek jest sporo skrócony (w pn. ścianie brakuje jednego okna) ;
    były tam dawniej trzy okna, z ciekawymi łukami nadokiennymi (teraz ukrytymi),
    zaś od frontu, gdzie teraz pusta ściana - dwa z lewej, jedno z prawej i wielkie drzwi ;
    fot. Ryszard Maliszewski)


Marianna ze Świątków Jarnowa spoczywa na nowym olkuskim cmentarzu na Piaskach przy skrzyżowaniu głównej alei z poprzeczną, w prawo od byłej studni. 

Rodzinę Świątków po Mariannie z Maliszewskich Świątkowej wspominali jeszcze synowie Stefana
Maliszewskiego : Marian, Flawiusz i Władysław (ojciec autora) Maliszewscy. Czy ktoś o tym nazwisku jednak w Olkuszu obecnie zamieszkuje – nie wiem, a jeśli nawet tak, to nie mogę być pewny czy z tychże spokrewnionych z Maliszewskimi Świątków, czy innymi. Po Świątkach jednakowoż w Olkuszu żyje kilka, znanych autorowi rodzin, m.in. wspomniani już wyżej Klebanowie. Ze Świątków poprzez Jarnów, znana też dawniej (obecnie nie żyje) osobiście autorowi, pani Kazimiera Glanowska, która prowadząc w latach 80-tych i 90-tych kancelarię parafialną przy kościele św. Andrzeja w Olkuszu - swoją uprzejmością i pomocą przyczyniła się w znacznym stopniu do powstania niniejszej pracy (wypisy z ksiąg). Pani Glanowska i jej mąż Emil Glanowski (słynny olkuski fotograf), byli bliskimi znajomymi i przyjaciółmi ojca autora.

O tych sprawach Ryszard nie miał jednak „zielonego pojęcia”, gdy chodził jeszcze do liceum.
Dopiero praca nad historią rodziny związki te wyjaśniła. Jak to już wielokrotnie w niniejszej pracy
podkreślano, prawie że nie ma w Olkuszu takich „XVIII-to wiecznych i XIX-to wiecznych rodzin”, które nie byłyby ze sobą w jakiś sposób spokrewnione, co wynika z niewielkiej wtedy liczby ludności, zamieszkałej w mieście i na przedmieściach.

W Olkuszu Świątkowie posiadali jakieś grunty (chyba po Macieju Maliszewskim) w okolicy 1A
i 1B patrz fotografie z wcześniejszych rozdziałów. Wspominała o tym także Wanda z Maliszewskich Forysiowa z ulicy Wapiennej (córka Józefa Maliszewskiego syna Jana Piotra – patrz przyszłe rozdziały „o kolejarzach”). Jednak autor nie zna obszaru tych gruntów (obecnie tam wszędzie obcy ludzie).

Nie wiadomo dokładnie kiedy Marianna z Maliszewskich Świątkowa córka Macieja Maliszewskiego syna Józefa owdowiała, zmarła jednak już jako wdowa w Olkuszu, w wieku 65 lat i została pochowana na starym olkuskim cmentarzu przy dawnej ul. Włodzimierskiej (obecnie Kazimierza Wielkiego), ale miejsce jej wiecznego spoczynku nie jest autorowi znane.



Przypisy:


[1]. Księga Cechowa Cechu Krawieckiego [A.P. Kielce sygn.249]

[2]. SP (skróty w Bibliografii), str 487

[3]. tamże

[4]. St. Wasylewski, Życie polskie w XIX wieku, Wyd. Literackie, Kraków 1962, str 518

[5]. Geneteka http://geneteka.genealodzy.pl/?lang=pol

[6]. W czasach zaboru rosyjskiego bowiem, każda osoba urzędowa będąca na posadzie rządowej,
a więc pisarz, urzędnik, żandarm, czy żołnierz zawodowy, na zawarcie małżeństwa musiał
posiadać urzędowe zezwolenie Komisji Rządowej Sprawiedliwości – Centralnego Urzędu w
Warszawie. Aby uzyskać to zezwolenie, konieczne było przedstawienie takiegoż właśnie
„świadectwa moralności” przyszłej małżonki. Najpewniej, również Jan Kanty Maliszewski (żołnierz - patrz wyżej) i syn "innego" Jana (ekonoma w dobrach Suliszów), Teodor Maliszewski (nauczyciel), musieli takie zaświadczenia swoim przyszłym żonom załatwiać, przed zawarciem małżeństwa.

[7]. Geneteka, patrz też Bibliografia

[8]. DORO (skróty w Bibliografii, t.I, str 470

[9]. SGKP (skróty w Bibliografii), t. III, str 452, hasło Jarnowo




Bibliografia:


1. Archiwum Państwowe Chrzanów
   
     Akta Miasta Olkusza: - Akta Metrykalne, w tym Regestr Metryk Parafii Olkusz,

2. Arch. Państw. Kielce
    Akta Miasta Olkusza: - Księga Cechowa Cechu Krawieckiego, sygn. 249

3. Wypisy z akt USC parafii: Olkusz, Strzemieszyce (Gołonóg), Będzin,
       Regestr Metryk Olkusz

4. Dane z nagrobków: Olkusz, Strzemieszyce, Trzebinia, Chrzanów, Gołonóg-Dąbrowa
                   Górnicza, Będzin, Czeladź, Zagórze, Siewierz, Lelów

5. Pamiętniki i relacje ustne:
      - Ryszard Maliszewski, Historia małopolskiej gałęzi rodziny
         Maliszewskich (Opracowanie w posiadaniu autora),

      - Relacja Wandy z Zielonków Czurowej z Olkusza,
      - Relacja Danuty z Suwalskich Kołaczowej z Olkusza,
      - Relacja Wiktora Maliszewskiego ze Strzemieszyc,
      - Relacja Jerzego Jarny z Olkusza,
      - Relacja Władysława Maliszewskiego z Olkusza
      - Relacja Flawiusza Maliszewskiego z Krakowa
      - Relacja Anny Kownas z Wrocławia

6. Materiał kartograficzny:

         - Ryszard Maliszewski, Lokalizacja gruntów Maliszewskich przy ul. Żuradzkiej oraz przy                      ul. Sławkowskiej 
          - Lokacja kuźni Jana Jarny (arch. wym. rodziny [Tadeusza Sadowskiego]) 

7. Materiał fotograficzny autora, oraz z Internetu


Źródła i opracowania drukowane:

1. St.Wasylewski, Życie polskie w XIX wieku, Wyd.Literackie, Kraków 1962
2. Ichnatowicz I, Mączak A., Zientara B., Żarnowski J., Społeczeństwo polskie
     od X do XX wieku, K. i W. Warszawa 1988 (skrót SP)
3. Rymut K., Nazwiska Polaków, wersja internetowa z wyszukiwarką nazwisk
              (http://herby.com.pl/).
4. Górzyński S., Kochanowski J., Herby szlachty polskiej, warszawa 1994.
      5. Sypień Jacek, Pierwsza wojna światowa w pamiętnikach Jana Jarno”,
           Olkusz, 2014).
      6. Sadowski Tadeusz, Wspomnienia o rodzinie Jarno, „Złota Arka”, Nr 14,
            Olkusz 2012

7. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i …., pod red. F.Sulimierskiego
      Walewskiego, Warszawa 1880-1914

8. Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego, pod red. K. Kiryka i R. Kołodziejczyka,
      Warszawa- Kraków 1978. (Skrót; DORO)



Internet:



                                                                    ******


(Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem
podania źródła i autora artykułów !)






Autor: o