Dawne rodziny 5. Cz. X. Rodzina Mroczkowskich
(pochodzenie, losy w
Olkuszu, koligacje)
Autorzy: Ryszard
Maliszewski i Karol Szotek
[Niniejszy artykuł jest uzupełnieniem mojego
wcześniejszego artykułu z cyklu „Dawne rodziny”:
„5. Cz. II. Przedsiębiorstwo rodzinne przy ul. Żuradzkiej” oraz
artykułów z cyklu „Dawniej, a dziś”: „Były
teren Mroczkowskich” i „Czarna Góra - 3B – ul. Dworska ...”.
Jego publikacja ma na celu przypomnienie i zebranie w
„historyczną całość” dotychczas publikowanych przeze mnie
informacji o wymienionej rodzinie olkuskiej, uzupełnionych
archiwalnymi informacjami zdobytymi ostatnio.
Metryki dawnych osób z rodziny Mroczkowskich są
tutaj publikowane jedynie w celu udokumentowania jej pochodzenia i
dziejów na gruncie olkuskim.] [1]
Dotychczasowe moje opracowania zakładały
ciągłe jej tutaj zamieszkiwanie od schyłku XVI wieku, co
niezupełnie potwierdza się w świetle ostatnich odkryć
archiwalnych, o ile bowiem rodzina Mroczkowskich miała od dawna
związki z szeroko pojętą „Ziemią Olkuską”, o tyle
niekoniecznie z samym miastem Olkuszem.
O tejże rodzinie, znanej mi niegdyś „jako tako”
osobiście, a której historię w Olkuszu opracowałem już
przed 1999 rokiem, w ostatnich miesiącach publikowałem już
sporo informacji. Pewne niezbyt dawne okoliczności sprawiły, iż
udało mi się jesienią 2013 roku opublikować w olkuskim periodyku
historycznym „Ilcusiana”swój artykuł zatytułowany „Folwark
Mroczkowskich”, w którym zawarłem właściwie wszystko, co o
rodzinie Mroczkowskich pamiętałem i wiedziałem. W roku 2014
dołączyły do tego „mniejszego kalibru” publikacje w Internecie
na niniejszym Blogu. Do źródeł tych podaję linki w przypisie. [3]
Nazwisko tego brzmienia mogło powstać od nazwy dóbr
ziemskich: Mroczków, Mroczkowice, Mroczki itp., zaś miejscowości o
podanych nazwach było wiele. Na przykład miejscowości Mroczków
Mały i Wielki w powiecie opoczyńskim mogły być gniazdem rodzinnym
tejże rodziny. Spotykane jest później często w Zagłębiu (np.w
Będzinie, Ząbkowicach), zarówno w aktach USC, na nagrobkach
cmentarzy, jak i w informacjach tyczących się rozwoju tutejszego
przemysłu w XIX i XX wieku. Pod koniec XX wieku było w Polsce 7.427
osób o nazwisku Mroczkowski,w tym najwięcej w warszawskiem (595),
katowickiem (300) i kieleckiem (252). W krakowskiem było ich 72
osoby. [Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego – Filipa
Sulimierskiego i Słownik nazwisk - Kazimierza Rymuta]
Wpisów w „Genetece” dotyczących tej rodziny
jest niemało, zarówno w krakowskiem, jak i w świętokrzyskiem, a
nawet w śląskiem i łódzkiem, lecz tam notuje się przeważnie
„osoby Mroczkowskie” jako żony i matki w innego nazwiska
rodzinach. Można z tych wszystkich przytoczonych wyżej informacji
wyciągnąć wniosek, że również i rodzina Mroczkowskich szeroko
rozprzestrzeniała się w tych regionach, a jej reprezentanci
zatrudniali się być może jako rządcy i dzierżawcy w cudzych
majątkach ziemskich (bo nigdzie nie widać tutaj konkretnego
„gniazda” tej rodziny, zasiedlonego np. „gęściej” przez
krewniaków). Może komuś kiedyś uda się „zebrać te dane i
jakoś je uporządkować”, ale ja nie mam już na to ani czasu, ani
zdrowia, bo przez ponad 30 lat poszukiwań
genealogiczno-historycznych „zjadłem zęby na archiwalnych
papierzyskach”. Z tej przyczyny niemożliwe jest tutaj podanie
jakichkolwiek konkretnych informacji o miejscu, z którego w ogóle
mogą wywodzić się olkuscy Mroczkowscy, zasługujący jednak w
Olkuszu na upamiętnienie.
Najwcześniejsze informacje o kilku
polskich rodzinach Mroczkowskich odnajdujemy w Herbarzach. Pomimo
usilnych moich starań w celu ustalenia, do której z nich zaliczyć
można „olkuskich” Mroczkowskich – jak dotychczas –
natrafiałem bardziej na poszlaki, niż dowody.
Bardzo trudno jest bowiem dzisiaj określić, z którą ze znanych
w herbarzach szlacheckich rodzin Mroczkowskich, herbów: Nałęcz,
Korczak, Korwin, Prus III - Nagody, Szreniawa (Dworzaczek podaje
także Grzymalitów) można identyfikować olkuskich Mroczkowskich,
bo ich samych już od dawna tutaj nie ma, a wcześniej nikt takich
informacji nie podawał. Obecnie przypuszczam, że olkuscy
Mroczkowscy byli „ongiś” herbu Szreniawa, ale to też tylko przypuszczenie. Będąc jednak
obywatelami miasta, a więc mieszczanami, nie wiadomo czy kultywowali
swoje szlachectwo "urzędowo", czy też tylko "zwyczajowo",
jak niektóre inne miejskie rodziny.Do końca bowiem niejasne pozostaje zagadnienie formalnego szlachectwa Mroczkowskich nawet w XIX wieku. W Olkuszu byli w zasadzie mieszczanami, zaś w czasach „przedolkuskich”, jak to wykazują metryki „do tej rodziny” (patrz dalej), pisarze nie stosują wobec jej reprezentantów ani tytułu „szlachetny” (nobilis), ani nawet „urodzony” (generosus) , a nawet w jednym przypadku metryki dotyczącej Ujkowa koło Olkusza (własność Miasta Olkusza), Maciej Mroczkowski biorący w 1734 roku w Olkuszu ślub z Elżbietą Jachymówną nazywany jest mianem „honestus” (zacny), który to tytuł używany był w miastach w stosunku do ludzi wolnych, najczęściej mieszczan, ale „niskiego” stanu.
1. Metryka ślubu Macieja Mroczkowskiego z 1734 r. (źródło: przypis [1])
Pozostaje jednak faktem, że jeszcze przed II wojną światową, olkuscy Mroczkowscy utrzymywali służbę i prowadzili działalność rolniczą, zaś ostatni żyjący przedstawiciele tej rodziny, nawet po wojnie „nosili się z pańska” i nic nie robili, aby podźwignąć z ruiny upadające już zupełnie gospodarstwo. [2]
Wiele drobnej szlachty było dawniej dzierżawcami w dobrach magnackich i kościelnych. Na przykład w Księstwie Siewierskim, czyli w bliskim sąsiedztwie Olkusza, jednym z darczyńców Arcybractwa Miłosierdzia w 1627 roku był, niewymieniony tu z imienia i herbu szlachcic Mroczkowski [Korusiewicz, Dzieje Księstwa siewierskiego]. [2] Rodzina Mroczkowskich znana jest w Olkuszu już od XVI wieku. Protoplastą „olkuskich” Mroczkowskich był może Szymon Mroczkowski, którego do przybycia tutaj znęciły widocznie spodziewane zyski, mogące płynąć z dynamicznie rozwijającego się w tym czasie olkuskiego górnictwa. Miał tutaj trzy udziały w trzech sztolniach, był właścicielem kopalni, słodowni i dzierżawcą dochodów miejskich, oraz rajcą w latach 1574 - 1583. Przyjął także tutaj prawo miejskie.[4]
Od wymienionego wyżej protoplasty, Szymona
Mroczkowskiego, pochodzili może (?) wszyscy olkuscy Mroczkowscy (ale
patrz dalej, informacje z metryki ślubu Franciszka Mroczkowskiego
syna Rocha z 1832 roku). Przez wszystkie następne wieki rodzina ta
reprezentowała w okolicach Olkusza w kilku miejscowościach warstwę
„patrycjuszy”, może nie tyle pod względem zamożności (bo
utrzymywanie się z samego rolnictwa czy służby publicznej nigdy
nie przynosiło rewelacyjnych zysków), co pod względem prestiżu
społecznego. Najprawdopodobniej reprezentanci tej samej rodziny żyli
także w dalszych od Olkusza okolicach, często służąc „przy
różnych dworach”.
Np. w 1810 roku w parafii Koniusza rodzi się
Błażej Mroczkowski, a w 1811 umiera tutaj Rozalia Bębenek (?)
Mroczkowska (akt nr 69). W 1802 żeni się tu Tomasz Mroczkowski z
Marianną Świder, który już w roku 1815 (akt nr 38) żeni się
ponownie z Heleną z Płaszowskich. Dziećmi tutaj urodzonymi są w
1803 roku: Małgorzata Mroczkowska, w 1808 Mathias Mroczkowski, w
1810 Błażej Mroczkowski, a w 1815 Piotr Mroczkowski syn Tomasza i
Marianny Świder (akt nr 8). W Książu Małym umiera w 1852 roku
Józef Mroczkowski (akt nr 22) W 1814 roku w Pleśnej (Lichwin)
żeni się Florian Chrzanowski z Anną Mroczkowską,
zaś w Krakowie
(par. św. Anny) w roku 1850 (akt nr 3) Maciej Mroczkowski, z
Karoliną Frohne. W Krakowie (par. św. Floriana – akt nr 27)
umiera Agnieszka Mroczkowska córka Józefa i Reginy z Gackowskich.
[5]
Już w
XVIII wieku byli Mroczkowscy np. w
Chechle koło Olkusza.
Tutaj „pod” rokiem 1742 notuje się urodzenie (akt nr 871)
Małgorzaty Mroczkowskiej, a w 1774 Agaty Mroczkowskiej. Ta sama
Małgorzata w roku 1763 (akt nr 118) żeni
się w
Olkuszu
z Jakóbem Hagną (o
tej rodzinie napiszę w przyszłości). Także
w Olkuszu, już w roku 1739 (akt nr 28) żeni się Maciey
Mroczkowski (z Ujkowa –
patrz wyżej) z Elżbietą Jachymówną. W roku 1740 (akt nr 759) rodzi
się w
parafii Olkusz
Zofia
Mroczkowska.
W
1757 żeni się z Zofią Mroczkowską też tutaj (akt nr 89) Antoni
Rzepecki (miała więc panna młoda 17 lat).
2.
Metryka ślubu Zofii Mroczkowskiej z 1757 r. (źródło:
j.w.)
W
1780 (akt nr 2753) umiera w parafii Olkusz wyżej wspomniany Maciej
Mroczkowski z Ujkowa. Wszystko to dowodzi, że Mroczkowscy byli tutaj
przez cały XVIII wiek.
W XVIII wieku, do upadku I Rzeczypospolitej miasta były
królewszczyznami (np. Olkusz, Skała, Sławków) lub należały do
majątków magnackich (np. Nowa Góra, Mrzygłód), wsie były często
własnością kościelną (np. Koniusza koło Proszowic, czy
Strzemieszyce za Sławkowem,) lub magnacką (np. Książ należał do
margrabiów ordynatów pinczowskich). Wiele wsi szlacheckich miało
dziedziców „cząstkowych”, tak jak np. Chechło koło Olkusza
czy Łazy koło Jerzmanowic , wiele też było własnością
„większej” szlachty, zatrudniającej oficjalistów dworskich
(np. Lichwin koło Pleśny) – patrz SGKP pod odpowiednimi hasłami.
Dopiero jednak ostatnio udało się „współautorowi”
niniejszego artykułu, Karolowi Szotkowi z Olkusza, odnaleźć w
źródłach archiwalnych wcześniejszego przodka (ojca) „protoplasty naszych witeradowskich i olkuskich”
Mroczkowskich – czyli ojca pierwszego, znanego nam tutaj - Franciszka
Mroczkowskiego. Do tej pory bowiem nie wiedzieliśmy gdzie rodził
się Franciszek Mroczkowski. Okazało się, że informacje te zawiera
metryka ślubu Franciszka w r. 1832 ze Skały koło Olkusza.
Franciszek
Mroczkowski syn Rocha
(ok. 1802 - 1855)
Pomimo wielu powiązań Franciszka
Mroczkowskiego z Ziemią Olkuską, jak się okazało - ojciec jego
nie był z tym terenem związany bo pochodził z Ziemi Mazowieckiej,
a i sam Franciszek również tutaj się nie urodził.
Franciszek Mroczkowski urodził się około
roku 1802 we wsi Stamirowice w Obwodzie Warszawskim, Województwie
Mazowieckim, jako syn Rocha Mroczkowskiego (zajęcie ojca nie jest
podane) i Marty z Bystrzanowskich, małżonków Mroczkowskich. [Roch
Mroczkowski urodził się zatem w II poł. XVIII w., a zmarł w 1832
r. Pochodził ze Stamirowic pow. Grójec.] [7]
Życiorys Franciszka Mroczkowskiego, tego „byłego
już może szlachcica” znany jest dopiero od czasu jego ślubu w
Skale w roku 1832 ze szlachcianką Eleonorą z Popielów (USC
Skała Nr aktu 11/73/1832) – widocznie tamże zamieszkiwała
wówczas panna młoda. O być może spokrewnionych z nią Popielach z
najbliższej okolicy, dosyć zapewne ubogiej, „cząstkowej”
szlachcie nieznanego mi herbu z Łazów koło Jerzmanowic pisałem
już w swoim artykule: Dawne rodziny 3. „Ze
szlacheckiego dworku do miasta”. Jednak Eleonora Popiel,
urodzona w 1814 roku we wsi Rybitwie, parafia Leoncin na skraju
Puszczy Kampinoskiej w Obwodzie Warszawskim Województwie
Mazowieckim, będąca córką (zmarłego już w 1832 r.) Łukasza
Popiela i Franciszki z Łuszczewskich (żyjącej, w 1832 r. w Mieście
Stołecznym Warszawa zamieszkałej), była „na opiece” i
zamieszkiwała do ślubu w Skale „przy swoim Wuju rodzonym
Franciszku Łuszczewskim, Naczelniku Straży Pogranicznej Skarbowej w
Skale”.
W owym czasie pełnił już widocznie Franciszek
Mroczkowski urząd „Oficyalisty Skarbowego” tejże Straży w
Skale, zamieszkując wówczas lub potem w majątku „Promnik
Czajowski” (dzisiaj Prądnik koło Czajowic). Tak w każdym razie
nazywany jest Franciszek Mroczkowski już w metryce urodzenia
(chrztu) swojego (może już drugiego) syna – Ludwika
Henryka Jana w parafii Smardzowice koło Ojcowa z roku
1835. Wynikałoby z tego, że pierwszy, „nieznany nam”
jego syn urodził się być może jeszcze w Skale, ale brak nam tej
metryki.
3.1.2. Dwa wpisy Metryki ślubu Franciszka
Mroczkowskiego z 1832 r. (źródło: j.w.)
3B. Metryka urodzenia Ludwika Mroczkowskiego z 1835
roku (źródło: jw.)
W następnych latach, po „ubyciu” zapewne
ze Skały i Prądnika Czajowskiego, nie wiadomo gdzie Franciszek
Mroczkowski zamieszkiwał i służył, oraz gdzie rodziły się jego
następne dzieci. Przed rokiem 1849 osiada w Witeradowie, wsi
należącej do Miasta Olkusza, gdzie przyjmuje posadę Strażnika
Lasów Miejskich. Zamieszkuje wówczas w Witeradowie w domu nr 13,
gdzie w 1849 roku przychodzi na świat jego następny syn,
Józef Kalasanty Ignacy.
4. Metryka urodzenia Józefa Mroczkowskiego z
1849 roku (źródło: j.w.)
O życiu tego z kolei syna Franciszka Mroczkowskiego
dalej nic nam nie wiadomo. Widocznie w dorosłym życiu „ubył” z
Olkusza, Możliwe, że jako jeden z dwu braci Mroczkowskich zajmował
się w przyszłości interesami w przemyśle Dąbrowy Górniczej, bo
odnalazłem w tamtejszych aktach ślady takiej działalności rodziny
Mroczkowskich.
W Witeradowie, w roku 1851 (rówieśnik mojego
pradziadka Ludwika Maliszewskiego) przyszedł także na świat
następny syn Franciszka Mroczkowskiego i Eleonory z Popielów,
Robert Kazimierz Mroczkowski a w roku 1853
Maria Anna (Marianna) Mroczkowska,
która w roku 1871 wyszła w Olkuszu za mąż za mojego krewniaka,
Jana Andrzeja Maliszewskiego syna Jacka, przedsiębiorcę-kowala „z ul. Żuradzkiej”,
lecz zmarła bardzo wcześnie, bo po dwóch latach małżeństwa w
roku 1873, prawdopodobnie po urodzeniu pierwszego dziecka.
O tejże młodej osobie w moim artykule „Dawne
rodziny” „5. Cz. II. Przedsiębiorstwo rodzinne przy ul.
Żuradzkiej”.
5. Metryka urodzenia Roberta Mroczkowskiego z 1851
roku (źródło: j.w.)
6. Metryka urodzenia Marianny Mroczkowskiej z 1853
roku (źródło: j.w.)
Franciszek Mroczkowski zmarł w Witeradowie
przeżywszy lat 53, pozostawiwszy po sobie żonę, Eleonorę z
Popielów, pięciu synów i dwie córki. Z informacji tej wynika, że
spośród jego pięciu synów „znamy” tylko trzech: Ludwika,
Józefa i Roberta, a córkę jedną: Mariannę. W czasach
"olkuskich" ów Franciszek Mroczkowski uległ więc
niejakiej "degradacji społecznej”, skoro był już tylko
Leśniczym w Lasach Miejskich. W ogóle reprezentantom tej rodziny,
"widocznej" w różnych majątkach okolic Olkusza, często
przydarzały się takie właśnie koleje losu, co dowodzi, iż była
to wówczas rodzina już zubożała. Ich mająteczki w Olkuszu i wsi
Witeradów były więc tylko jedną z form "ratowania swojej
pozycji ekonomiczno-społecznej".
7. Metryka śmierci Franciszka Mroczkowskiego z
1855 r. (źródło: j.w.)
Wymieniony wyżej syn Franciszka Ludwik
Mroczkowski, którego dalszy życiorys jest nam właściwie
w szczegółach nieznany (poza tym, że podobnie jak ojciec pełnił
w Witeradowie służbę Strażnika Olkuskich Lasów Miejskich) ożenił
się następnie w parafii Olkusz w roku 1858 (a więc już po
śmierci ojca) z panną Weroniką Kuleszanką, pochodzenia
zamiejscowego, widocznie po śmierci swoich rodziców przebywającą
na służbie w Olkuszu. W roku 1859 urodził się im tutaj syn
Filip, a w roku 1860 drugi syn
Feliks – Mroczkowscy. Musiała jednak
cała ta rodzina wyemigrować potem z Olkusza, gdyż o jego tutaj
dalszym potomstwie nic na razie nie wiemy. Takie to były bowiem
czasy, owe wieki: XVIII i XIX, że ludzie niezamożni, choćby nawet
"lepszego pochodzenia społecznego" zmuszeni byli często
zatrudniać się u "wyżej od siebie stojących w hierarchii
społecznej" lub w służbach publicznych, aby "utrzymać
się na powierzchni" (patrz np służba przy Zamku Rabsztyn
mojego czwartego pradziadka, Józefa Maliszewskiego i służba mojej
czwartej prababki, Agnieszki Agaty z Gotzów).
8. Metryka ślubu Ludwika Mroczkowskiego (Olkusz) z 1858 r. (źródło: j.w.)
8B. Metryka urodzenia Filipa Mroczkowskiego
syna Ludwika z 1859 r. (źr.:
j.w.)
8C. Metryka urodzenia Feliksa Mroczkowskiego
syna Ludwika z 1860 r. (j.w.)
Natomiast
ostatni syn Franciszka Mroczkowskiego, Robert
Mroczkowski ur. 1851
pozostał na gruncie olkuskim i prawdopodobnie to on, a może i
jeszcze jego ojciec Franciszek za życia, wykupił lub wydzierżawił
od miasta część gruntów „po-Augustiańskich”, stanowiących
resztkę byłego, średniowiecznego folwarku witeradowskiego. O tymże
majątku rolnym na dawniejszym gruncie Witeradowa (później Olkusza)
nie przytaczam tutaj żadnych informacji, gdyż dosyć szczegółowo
opisałem go (co prawda z pewnymi błędami, wynikłymi z małej
wówczas ilości zdobytych informacji) w swoim artykule w Ilcusianach
nr 9, - do lektury w Internecie. Tamże również dzieje „ostatnich
Mroczkowskich” w Olkuszu. [2]
9. Lokalizacja
folwarku Mroczkowskich Mapa (źródło:
przypis [6])
Zabudowania folwarku Mroczkowskich stanowił od lat
chyba 80-tych XIX wieku drewniany, podmurowany dwór typu piętrowej
willi budowanej w stylu „szwajcarskim”, oraz budynki gospodarcze
i dla służby. Zamieszczona wyżej mapa – ukazuje lokalizację
tej posiadłości między Czarną Górą a Fabryką "Westen", zaś materiał fotograficzny, jej ruiny z drugiej
połowy XX wieku.
10., 11., 12., 13. i 14. Lokalizacja i wygląd
zabudowań folwarku
Mroczkowskich w
roku 1972 (fot.
Jan Nosowicz, z arch. Ryszarda Maliszewskiego)
W roku 1881 Robert
Mroczkowski ożenił się w Olkuszu z panną Marianną Kaszewską z
Olkusza i miał z nią w Olkuszu sporą liczbę dzieci, z których
„znane” nam są: Ludwik Mroczkowski (ur.
1882), Aurelia Florentyna (ur. 1883, może zmarła w dzieciństwie,
skoro po niej druga jeszcze Aurelia ?), , Stanisława (ur. 1885),
Marceli Aleksander (ur. 1887, zm. 1964), Aurelia Franciszka
(ur. 1888, może więc to ona była z męża Gembarska, zm. 1921, w której grobie pochowano w r. 1978 Bronisławę Mroczkowską ?),
Rozalia Marianna (ur. 1891), Konstanty
(ur. 1896), Bronisława (ur. po 1897, zm. 1978) i Patrycy (wg metryki Pantaleon, ur. 1903) (tłustym drukiem – osobiście mi znani).
15.
Metryka ślubu Roberta Mroczkowskiego z 1881 r. (źródło:
przyp. [1])
16. Robert Mroczkowski (na prawo od
oficerów) z synem Marcelim (pierwszy
z lewej ?), żoną Marianną z
Kaszewskich (dalej w prawo) i córkami:
Marianną (?) i Bronisławą
(wizyta Józefa Piłsudskiego w Olkuszu w 1916 r.)
(źródło:
zbiór PTTK Olkusz i przyp. [2])
17. „Ostatni” Mroczkowscy w
Olkuszu (po lewej: Bronisława (siedzi
na kolanie brata), Konstanty
(stoi) i Patrycy (siedzi) ok. 1938 r.
(źródło:
z arch. Ryszarda Maliszewskiego)
18. Drzewko genealogiczne
„olkuskich” Mroczkowskich (autor:
Karol Szotek)
Przypisy:
[1]. Akta metrykalne Miasta Olkusza i inne, Karol Szotek
2016
[2]. Ryszard Maliszewski, „Folwark” Mroczkowskich,
Ilcusiana Nr 9, 2013
[3].
http://www.biblioteka.olkusz.pl/biblioteka/images/2014/pdfy/web_ilcusiana%209.pdf
http://zcalegoswia2.blogspot.com/2014/08/polemiki-czykomendant-podrozowa-z.html
http://zcalegoswia2.blogspot.com/2014/09/dawniej-dzis-byy-teren-mroczkowskich-26.html
[4]. Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom I, str 203, 511
[5].
Internet, Geneteka http://geneteka.genealodzy.pl/?lang=pol
[6]. Na podstawie Mapy W. Kosińskiego, DORO (Dzieje
Olkusza), str 154,
oraz DORO, str. 156, 161, 236, 328-329, 337, 462
, opr. Ryszard Maliszewski 1999, grafika Jarosław Lisowski 2000,
popr. Ryszard Maliszewski 2014)
Uwaga: Wolno kopiować i cytować pod warunkiem podania
źródła i autora)
