Dawne rodziny 13.
„Artyści i architekci”
(pochodzenie rodzin, losy w Olkuszu, koligacje)
Autor:
Ryszard Maliszewski
Wstęp:
Mimo iż znaczny odsetek ludzi posiada tzw „zdolności
artystyczne” i wielu zdolnych jest uzyskać wyższe wykształcenie,
nie same zdolności decydują w życiu o tym, aby zdolności te i
umiejętności realizować zawodowo. Toteż w małomiasteczkowych,
średniozamożnych rodzinach mieszczańskich niewielu ich
reprezentantów mogło poszczycić się takimi zajęciami zawodowymi.
W dawniejszych wiekach, o osiągnięciu przez młodego człowieka
tego poziomu i stylu życia decydowała najczęściej zamożność
rodziców, a różnice w tejże zamożności decydowały także i o
stopniu wykształcenia. Nie trzeba bowiem było mieć bogatych
rodziców, aby terminować w klasycznym rzemiośle, ale musieli oni
być zamożni, by dziecko wykształcić do poziomu wyższego.
Niektóre rzemiosła i zawody tzw „artystyczne”
genezę swoją wiodły od średniowiecza z klasycznego „mularstwa”
w środowisku „budowniczych katedr” [1],
jako rozwój rzemiosła w kierunku zdobienia ścian budynków
sakralnych z jednej, a doskonalenia umiejętności ich projektowania
– z drugiej strony. W tym drugim przypadku konieczne było
oczywiście uzyskanie wyższych stopni wykształcenia, np.
matematycznych, „materiałoznawczych” i tp. Taka była w zasadzie
geneza wykształcenia architektów. [1]
Wysoki
poziom wykształcenia osiągnął w rodzinie
Maliszewskich w Olkuszu najmłodszy syn Mikołaja Maliszewskiego syna
Jacka „z ul. Żuradzkiej”. Posiadający wybitne zdolności i
zamożnego ojca Henryk Maliszewski (*1897) stał się bowiem po
ukończeniu studiów w dziedzinie budownictwa lądowego jedynym chyba
w Olkuszu architektem, a poza tym znany był z dosyć ekscentrycznego
wówczas stylu życia, który był zresztą przyczyną jego śmierci.
Henryk Jan Maliszewski syn
Mikołaja syna Jacka (*1897)
Siódme,
najmłodsze dziecko, a czwarty syn Mikołaja syna Jacka, urodzony w
Bolesławiu, z matki Cecylii z Paszkowskich. W dzieciństwie
zamieszkiwał przy rodzicach w Bolesławiu, zaś od 1902 roku w
Olkuszu, w nowo zbudowanym przy ulicy Szpitalnej domu ojca, w
którym zresztą mieszkał do końca swego krótkiego życia, nawet
i po ślubie, z żoną i dziećmi (patrz fot. Nr 2).
Najprawdopodobniej Henryk Maliszewski, śladem innych
synów Mikołaja kształcił się najpierw w Olkuszu, w Szkole
Rzemieślniczej (przy obecnej ulicy Górniczej), będącej od
początku swego istnienia na prawach szkoły średniej (albo w
Gimnazjum). Później studiował poza Olkuszem, ale nie mam
dokładnych na ten temat informacji, bo nawet jego dalsze potomstwo w
Olkuszu, w związku z przedwczesną śmiercią Henryka
Maliszewskiego, mało o nim wiedziało. Wiadomo jednak, że zdobył
on wszechstronne wykształcenie w dziedzinach budownictwa lądowego i
drogowego.
1. Henryk Maliszewski z żoną Aleksandrą ze
Szczygłów w 1928 r. (źródło:
fragm. większej
fot. z arch Anny Karni z Olkusza)
2. Dom Mikołaja Maliszewskiego przy ul. Szpitalnej
1913 r. (drugi z prawej)
(źródło: Zbiór PTTK Olkusz)
2B. Dom po Mikołaju Maliszewskim (po lewej) 1938 r.
(źródło:
Internet, str. Pawła Barczyka „Olkusz w
fotografii”)
2C., 2D. i 2E. Dom po Mikołaju Maliszewskim w 2009
r. i 2015 r.
(fot. Ryszard Maliszewski)
Ożenił się Henryk Maliszewski w roku 1925, z
Aleksandrą ze Szczygłów z Zawiercia, która w latach następnych
urodziła mu dwóch synów: Zbigniewa (*1926) i Stanisława (*1928).
Jerzy Maliszewski ze Szczawna, syn Edwarda
Maliszewskiego syna Mikołaja, a więc bratanek Henryka – podawał
informację, że Henryk z wykształcenia był mierniczym i
architektem. Wiele domów w Olkuszu było podobno zbudowanych według
planów sporządzonych przez Henryka Maliszewskiego (w tym np.
kamienica Franciszka Maliszewskiego syna Ludwika koło stacji
kolejowej - patrz przyszły Rozdział Nr 16. Część II.
„Zerwać z tradycją”). Był autorem projektów wielu
innych okazałych domów olkuskich, m.in. kamienic: Nogieciów
„naprzeciw stacji, dalej Zielonków/Kulaków i chyba
Rosiaków w ul. Krakowskiej.
Kamienice olkuskie projektowane przez Henryka
Maliszewskiego:
(3. po prawej Kam. Nogieciów, fot. 2009 r., 3B.
Kam. Fr. Maliszewskiego/Guzików,
fot. 2009 r., 3C. Kam. Kulaków, fot. 1993 r. i
3D. Kam. Rosiaków, fot. 2009 r.)
(fot. Ryszard Maliszewski)
Akt śmierci natomiast Henryka Maliszewskiego
podaje jego zawód jako „drogomistrz”, co zapewne jest
bliskoznaczne z „mierniczym”, a określa równocześnie urząd,
jaki Henryk pełnił wówczas w Olkuszu. Wszakże Flawiusz
Maliszewski z Krakowa syn Stefana Maliszewskiego (mój stryjek)
podawał w 1994 roku informację, że Henryk Maliszewski, którego w
dzieciństwie nazywał wujkiem, był inżynierem geodetą (co na
jedno wychodzi). W 1925 roku Henryk Maliszewski, jako osoba
kompetentna, wykonał również plan sytuacyjny posesji przy ulicy
Sławkowskiej (po Ludwiku Maliszewskim, pradziadku Ryszarda), oraz
plan stojącego tamże domu, który to plan stał się później
podstawą do sądowego podziału majątku po Ludwiku (w roku 1930).
Tenże plan w oryginale został jednak przekazany nowym właścicielom
domu i działki po sprzedaży tej działki w 1960 roku (autor widział
ten plan tylko raz). Majątek Henryka Maliszewskiego syna Mikołaja
nie jest mi znany. Nigdy nie dziedziczył on po ojcu żadnego
majątku, bo zmarł przecież wcześniej, niż ojciec.
Jerzy Maliszewski ze Szczawna Zdroju syn Edwarda
Maliszewskiego syna Mikołaja informował również, że wujek Henryk
był od młodości zagorzałym automobilistą i znanym w latach
dwudziestych w kraju zawodnikiem wyścigów samochodowych i
motocyklowych „z koszami”. W związku więc chyba ze wspólnymi
zainteresowaniami, ale i także z powiązaniami rodzinnymi z
olkuskimi Mroczkowskimi znał Henryk Maliszewski równie zagorzałego
automobilistę olkuskiego, Roberta Mroczkowskiego (właściciela
„folwarku witeradowskiego”), z którym przyjaźnił się od dawna
ojciec Henryka, Mikołaj Maliszewski (patrz Rozdziały Nr Nr 5.
Części II. i III. „Przedsiębiorstwo rodzinne przy ul.
Żuradzkiej”). Po kolejnym wypadku samochodowym, zmarł
Henryk w następstwie odniesionych obrażeń dnia 12.06.1932 roku
i został pochowany na olkuskim cmentarzu. W dwa lata po jego
śmierci, żona Henryka, Aleksandra ze Szczygłów wyszła
powtórnie za mąż.
Aleksandra ze Szczygłów
Maliszewska-Skwara (*1904)
Córka
Adama Szczygła z Olkusza (?), urodzona w Zawierciu z matki Julianny z Kulczykowskich. Od roku 1925 żona Henryka Jana
Maliszewskiego syna Mikołaja i matka jego dzieci. W 1932 roku, gdy dzieci były jeszcze małe,
Aleksandra owdowiała, a dwa lata później wyszła w Olkuszu
powtórnie za mąż. Czy i z tego małżeństwa miała dzieci, - nie
wiem. Aleksandra Maliszewska Skwara zmarła w wieku 55 lat w Olkuszu
i została pochowana na miejscowym cmentarzu.
Nazwisko rodowe Aleksandry – Szczygieł
– jest bardzo częste w północnej części powiatu olkuskiego, aż
po Zawiercie i Kromołów. Spotyka się je także w Tarnowskich
Górach i Żychcicach za Będzinem. Również w Olkuszu, od XX wieku
znane jest to nazwisko, ale rodzina znanych mi Szczygłów pochodzi
może z Klucz.
Z nich znany lekarz, podróżnik i pisarz – Bogdan
Szczygieł, autor wielu książek i reportaży o Afryce ;
słynny również dla olkuszan jako autor wspomnień o dawniejszym
Olkuszu, oraz fundator i organizator muzeum afrykanistycznego (patrz
moje na ten temat na moim blogu „Olkusz... Z całego świata tamta
strona” informacje z roku 2014).
Osób o nazwisku Szczygieł żyło w Polsce u
schyłku XX wieku aż 10.245, z czego najwięcej w
katowickiem (1.760). Geneteka wymienia nazwisko
Szczygieł w zgonach parafii Olkusz już w 1733 roku (akt nr 283) i w
1750 w małżeństwach w Pałecznicy. W Olkuszu w 1732 roku rodzi się
Łukasz Szczygieł (akt nr 320), a w roku 1734 (akt nr 461) Krzysztof
Szczygieł. Widać więc, że ta rodzina na gruncie olkuskim była
już od dawna. Tenże Krzysztof żeni się w Olkuszu w roku 1766 (akt
nr 131), zaś Maciey Szczygieł w 1731 (akt nr 7) z Maryanną
Bartyzelówną. W XIX wieku bardzo wiele metryk do tego nazwiska
występuje w Stadnikach, Podegrodziu, Pałecznicy w Małopolsce.
Ponieważ i w śląskiem, i w świętokrzyskiem, do tego nazwiska
metryk jest o wiele mniej, można z dużym prawdopodobieństwem
uznać związki tej rodziny z Małopolską, ale jakiejże oni dawniej
mogli być kondycji społecznej – tego ja wiedzieć nie mogę (może
wolni rzemieślnicy – młynarze, podobnie jak i Krzemieniowie). [2]
Ze znajomych osób noszących to nazwisko, mogę wymienić jeszcze byłego kolegę mego stryja Flawiusza Maliszewskiego syna Stefana, -
pochodzącego ze Szczygłów z Witeradowa pana Dyonizego Szczygła, spadkobiercę nieczynnego
już od lat 60-tych XX wieku młyna-tartaku w Witeradowie. Tenże po
wielu latach pracy w obsłudze lotniska na Balicach w Krakowie,
powrócił na starsze lata do Witeradowa, aby opiekować się starą
matką. Żył jeszcze, co prawda już samotnie, w roku 2007 w starym,
kamiennym domu, obok zrujnowanego młyna witeradowskiego. Zmarł w
2008 r. Do tegoż młyna prowadzał jeszcze autor swoje dzieci na
spacer w latach 80-tych XX wieku. Rodzina, do której wspominany pan
Szczygieł należał, była znaną dawniej w okolicach Olkusza
rodziną młynarzy, trzymających również i inne młyny w
powiecie (DORO, i dalej – patrz fot.Nr 4).
4.
Zabudowania młyna witeradowskiego w 1962 r.
(fot.
Ryszard Maliszewski)
4B. Dom
mieszkalny młyna Szczygłów (źródło:
Internet, fot.
Olgerd
Dziechciarz, Facebook, „Ziemia Olkuska”)
*****
W
mojej bliższej rodzinie zdolności artystyczne (plastyczne)
ujawniały się od dosyć dawna, choć może niezbyt wielu jej
reprezentantów uprawiało rzemiosła, w których mogły by się te
zdolności uzewnętrzniać. Jedną z takich osób w rodzinie,
łączących zdolności artystyczne z uprawianym rzemiosłem był
brat mojej babci, Anny z Halkiewiczów Maliszewskiej, najmłodszy syn
mojego pradziadka Wincentego Halkiewicza „z Częstochowy i
Olkusza”, Feliks Halkiewicz.
Feliks Halkiewicz syn Wincentego (*1880)
Feliks Halkiewicz
(*1890) syn Wincentego Halkiewicza urodził się, żył i zmarł w
Olkuszu. Ożenił się tutaj z Janiną z Sulikowskich (*1889),
siostrą Marii, żony Ksawerego Halkiewicza. Feliks Halkiewicz
był malarzem, nazwijmy to „dwojakim”. Uprawiał bowiem
rzemiosło malarskie jako klasyczny „malarz pokojowy”, będąc
jednak również „malarzem artystą”, specjalizującym się w
tworzeniu fresków ściennych i innego typu zdobieniu ścian
budynków sakralnych. Gdzie uczył się tego zawodu – nie wiem.
Wspólnie z
bratem Julianem Halkiewiczem z Częstochowy założyli przed I wojną
światową firmę malarską, zajmującą się renowacją i
zdobnictwem kościołów, w Częstochowie i w innych
miejscowościach. Wiele nowych kościołów katolickich w okolicy
Częstochowy, Zawiercia i w Zagłębiu w tamtych czasach uzyskało
malowidła „ręki” Feliksa Halkiewicza i jego uczniów. Feliks
Halkiewicz miał również wyjątkowe zdolności w malarstwie
artystycznym obrazów olejnych i szkicowaniu węglem. Wykonał w
swoim życiu wiele pięknych portretów i innych obrazów. Rodzina
Halkiewiczów powinna jeszcze ich sporo posiadać, niestety do
rodziny Maliszewskich one nie trafiły. W związku z nie posiadaniem
przez tego malarza wykształcenia akademickiego, nie jest on
ujmowany w żadnym wykazie malarzy polskich.
Na
odziedziczonym po ojcu „gruncie Halkiewiczów” za cmentarzem
żydowskim (patrz Mapa Nr I. w Rozdziale Nr 11. Część III. „Przedsiębiorstwo rodzinne przy ul. Sławkowskiej”), Feliks Halkiewicz wybudował obok drewnianego domu
swojego brata, Franciszka Ksawerego, własny, murowany, piętrowy
dom, istniejący tu do dzisiaj, wszakże nie należący już dzisiaj do
Halkiewiczów. Ulica, przy której oba te domy stoją to dawna
„stara Sławkowska” (obecnie jest to ulica Kolorowa). Teren ten
na zamieszczonej tam Mapie Nr I oznaczony jest symbolem 4H.
Miał Feliks w Olkuszu czterech synów i jedną córkę.
5. i 5B. Domy po Halkiewiczach od
strony ul. Sławkowskiej i Kolorowej w
roku
1993 (zaznaczone od lewej: dom po Feliksie, dom po Ksawerym ; fot. autora)
Dom „po
Feliksie Halkiewiczu” wygląda obecnie zupełnie inaczej niż w
dzieciństwie Ryszarda, gdy autor bywał tam ze swoimi rodzicami w
odwiedzinach u krewnych. Wówczas był jeszcze bardzo prostej,
„pudełkowej” konstrukcji. Obecnie dobudowano mu jeszcze jedno
pięterko na poddaszu i loggie, unowocześniające jego wygląd, co
uwidocznia druga fotografia.
O
rodzinie żon Feliksa i Franciszka Ksawerego Halkiewiczów, czyli
Sulikowskich
mało posiadam informacji. W Olkuszu ich teraz już nie ma, ale znani
byli w Małopolsce już od XVIII wieku, np. w Gołczy. Tutaj
notowany jest np. akt nr 1901 urodzenia Agnieszki Sulikowskiej w roku
1794 (rodziców nie podano, ale wiadomo, że tam musieli
zamieszkiwać). Bardzo wiele Sulikowskich występuje natomiast w
świętokrzyskiem i to już w XVIII wieku. Tutaj np. bardzo dużo
metryk do tego nazwiska w: Chęcinach, Kunowie, Wąchocku, Połańcu,
Daleszycach, Działoszycach, Osieku, Kielcach, Świętomarzu i innych
miejscowościach, co zapewne świadczy o tym, że rodzina ta z
majątków szlacheckich tego regionu jako drobni oficjaliści dworscy
dawniej się wywiodła. [2]
W
herbarzach wymieniani są Sulikowscy herbów Strzemię i Sulima).
Rymut podaje w końcu XX wieku 2212 osób nazwiska Sulikowski w
Polsce, z czego najwięcej w śląskiem łącznie. Natomiast Lista
rodzin szlacheckich województwa krakowskiego z 1791 roku wymienia w
roku 1762 Sebastiana Sulikowskiego jako ekonoma w majątku
Węgrzynowice/Górka, co potwierdza moją dedukcję. Gdzie jednak
dokładnie żenili się obaj bracia Halkiewicze z Sulikowskimi –
wcześniej nie wiedziałem (w roku 2016, dzięki metrykom
odnalezionym przez Katarzynę Halkiewicz z Warszawy okazało
się, że w Częstochowie).
*****
Do
pracy i „terminu” w przedsiębiorstwie wujka Halkiewicza
próbowała rodzina włączyć w latach 30-tych XX wieku,
nastoletniego wówczas po ukończeniu olkuskiej Szkoły Podstawowej
Nr 1 mojego ojca, Władysława Maliszewskiego
syna Stefana „z ul. Sławkowskiej” (patrz
przyszły Rozdział Nr 17. „Pożegnanie z Olkuszem”), ale pomimo posiadania także i przez niego
zdolności rysunkowych, nie gustował on podobno w „lataniu po
kościołach, skakaniu po rusztowaniach i malowaniu wszelakiego
rodzaju aniołków, świętych, ornamentów i ozdóbek”, i bardzo
szybko odechciało mu się robienia takiej kariery. Wolał pracować
w fabryce, gdzie miał „wymierny zarobek”, bez oglądania się
„na łaskę wujka”, dla którego był tylko uczniem zawodu.
*****
Najmłodszym znanym mi osobiście reprezentantem rodziny
olkuskich Maliszewskich „z omawianej aktualnie branży zawodowej”
był stryjeczny kuzyn mojego ojca, będący zarówno architektem
(wszakże poza Olkuszem), jak i artystą malarzem, Leszek
Maliszewski, najmłodszy syn Franciszka Maliszewskiego, najmłodszego
syna Ludwika Maliszewskiego „z ul. Sławkowskiej”.
Leszek
Maliszewski syn Franciszka syna Ludwika
(*1929)
Trzecie dziecko, a drugi, najmłodszy syn Franciszka syna Ludwika,
urodzony w Olkuszu z matki Henryki z
Kucharskich. Dzieciństwo i młodość spędzał w Olkuszu przy
rodzicach, zamieszkując z nimi w
rodzinnej kamienicy przy obecnej ulicy Kazimierza Wielkiego. Po
ukończeniu szkoły podstawowej w Olkuszu ukończył tutaj po wojnie
Liceum Ogólnokształcące i następnie w Krakowie studia na Wydziale
Architektury Politechniki, uzyskując stopień mgr inż.
architektury, w którym to charakterze pracował do końca życia.
6. Dom rodzinny Leszka
Maliszewskiego (od str. pd.) w 1993 r. (fot.
autora)
Leszek
Maliszewski po ukończeniu studiów wyjechał na stałe do Gliwic,
przez całe życie pracując jako architekt w „Energoprojekcie”
Gliwice, oraz tamże chyba także jego żona, Janina z Nowaków, z
którą ożenił się w Gliwicach w 1964 roku. Dzieci nie mieli.
Najbardziej jednak znany był w rodzinie i w Olkuszu jako artysta
malarz.
Od młodości
był Leszek Maliszewski bardzo uzdolniony plastycznie. Malarstwu
artystycznemu
poświęcał każdą
wolną chwilę. Malował akwarele, zajmował się także technikami
olejnymi, rysunkiem i grafiką.
Miał wiele wystaw swoich prac. W otwarciu dwu z nich w Olkuszu
uczestniczył także autor i
jego syn Przemysław Maliszewski, który dopiero wtedy trochę poznał
tę, niedaleką przecież rodzinę.
6B. Leszek
Maliszewski syn Franciszka syna Ludwika (źródło: Internet,
str.:
http://www.inmemoriam.architektsarp.pl/pokaz/leszek_maliszewski,747)
7., 7B, 7C. i
7D. Info o wystawach Leszka Maliszewskiego 1989 i 1994 r. (z arch.
autora)
Leszek
Maliszewski zamieszkiwał w Gliwicach do końca życia, jednak był także
częstym gościem w Olkuszu. Tutaj widywał się
z nim kilkakrotnie autor historii rodziny Maliszewskich, ale znał go
mało i dopiero od czasu rozpoczęcia swojej pracy nad nią. Leszek
Maliszewski syn Franciszka zmarł nagle w wieku 74 lat na udar mózgu
i został pochowany w Ustroniu Śląskim, skąd pochodziła jego
żona, która po jego śmierci tamże powróciła. O Leszku
Maliszewskim jako malarzu mówi także internetowa strona „Wystawa
Grupy Plastycznej Faun” (patrz Bibliografia) i inne.
Przypisy:
[1]. Internet,
„Wikipedia”, hasło „murarz”
[2]. Internet,
Geneteka
Bibliografia:
Źródła archiwalne i terenowe:
1. Archiwum Państwowe Chrzanów
Akta Miasta Olkusza: - Akta
Metrykalne, w tym Regestr Metryk Parafii Olkusz,
2. Wypisy z akt USC parafii: Olkusz, Częstochowa i z Geneteki
Regestr
Metryk Olkusz
3. Dane z nagrobków: Olkusz, Klucze, Tarnowskie
Góry, Żychcice, Będzin, Kromołów
4. Pamiętniki i relacje ustne:
-
Ryszard Maliszewski, Historia małopolskiej gałęzi rodziny
Maliszewskich (Opracowanie w posiadaniu autora),
- Relacja Flawiusza Maliszewskiego z Krakowa
- Relacja Leszka Maliszewskiego z Gliwic,
- Relacja Władysława Maliszewskiego z Olkusza
- Relacja Wandy z Zielonków Czurowej z Olkusza,
- Relacja Katarzyny Halkiewicz z Warszawy
6. Materiał fotograficzny autora
Źródła i opracowania
drukowane:
1. Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego, pod
red. K. Kiryka i R. Kołodziejczyka,
Warszawa- Kraków 1978. (Skrót; DORO)
- Górzyński S., Kochanowski J., Herby szlachty polskiej, warszawa 1994.
3. Rymut K., Nazwiska Polaków, wersja
internetowa z wyszukiwarką nazwisk
(http://herby.com.pl/).
Internet:
- "Wikipedia”
******
(Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod
warunkiem
podania źródła i
autora artykułów !)
