czwartek, 14 grudnia 2017

Pradzieje Małopolski –
Paleolit górny – 5. Cz. VI. Kultura oryniacka właściwa


Zespoły oryniackie [1]


I. Informacje o kulturze:
Wszelkie informacje o kulturach kręgu oryniackiego zawarłem właściwie w poprzednich rozdziałach. Tutaj powtarzam jedynie najbardziej ogólne, dotyczące kultury oryniackiej właściwej, znanej z wielu stanowisk polskich. Niniejszy rozdział stanowi c.d. omówienia ratowniczego znaleziska z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa.

Ludność kręgu oryniackiego zajmowała tereny bardzo zróżnicowane. Zasiedlała chętnie wysoczyzny lessowe zajmując punkty silnie eksponowane (np. Kraków-Góra Bronisławy, Sowiniec, Piekary, Kraków-ul. Spadzista), często odległe nawet od cieków wodnych, co sugeruje znajomość metod gromadzenia wody. Spotykamy osadnictwo tundrowe oraz stepowe i leśne. Zakładano obozowiska otwarte, z tradycyjnymi szałasami-namiotami, a nawet budowlami ziemiankowymi, jak i jaskiniowe, trwałe i sezonowe. Praktykowano przede wszystkim myślistwo. Polowano intensywnie na mamuty, nosorożce włochate, hieny, niedźwiedzie jaskiniowe, jelenie, tury/żubry, konie, koziorożce, renifery i inne. W kulturach oryniackich występują początki sztuki. [1] Typowe zespoły oryniackie znamy w Polsce np. z Krakowa-Zwierzyńca i Piekar.


I. Pochówek zmarłego w górnym paleolicie (źródło: Internet, Zdenek Burian, malarstwo)



Muzea Pradziejów Małopolski i inne:


II. Inwentarze i znaleziska luźne:














 1. i 1B. Wyroby krzemienne do obróbki skór, kości i drewna, typowe nie tylko dla oryniaku Przylasek Rusiecki koło Krakowa (Dolina Wisły, Małopolska) (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne) [2]
1). do 7). Skrobacze odłupkowe wnękowe i narzędzia kombinowane 
 

1C. Skrobacze krzemienne nietypowe – oryniak Przylasek Rusiecki k./ Krakowa (Dolina Wisły, Małopolska) [1). do 5).] (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne) [2]
 
























 2., 2B., 2C. i 2D. Podobne narzędzia oryniackie (Zach. Europa) (źródło: [3])


3. Zasięg oryniaku w Polsce (źródło: [1] str. 132)


III. Datowanie:
Podając za Kozłowskimi można określić wiek znaleziska kultury oryniackiej z Przylaska Rusieckiego na przedział ok. 28 do 25 tysięcy lat pne. , a bliżej ok. 26 tys. lat pne. [1]


4. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)


Przypisy:

[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977

[2]. PMA Kraków. Zbiór pochodzący ze żwirowni z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa w Pradolinie Wisły, znaleziony w latach 1974-76 w partii żwiru budowlanego przywiezionego na budowę. Z tego powodu niemożliwy do precyzyjnej oceny i opracowania. W roku 1977 znalezisko odrzucone ze składu przeznaczonych do ekspozycji przez kustosza Muzeum Archeologicznego w Krakowie, St. Kowalskiego, z racji zmieszania inwentarza oraz niepewnej pierwotnej lokalizacji, czyli zupełnego braku „metryczki”. W związku z tym opracowane tutaj „ratowniczo i domyślnie”.
Fot. 1. i 1B.: 1)., 2). itd. do 7). Skrobacze odłupkowe, w tym wnękowe i narzędzia kombinowane, używane w oprawie (patrz artykuły wcześniejsze), niekoniecznie charakterystyczne dla kultury oryniackiej. Brak retuszu typowo oryniackiego, co świadczy o późnej fazie oryniaku zespołu. Fot. 1C.: 1). do 5). Skrobacze nietypowe dla oryniaku.
Wszystkie artefakty wykonane z takiego samego krzemienia brązowego, zapewne miejscowego, jak inne z Przylaska Rusieckiego.

Opisywany ratowniczy zespół zawierał na pewno więcej artefaktów, lecz w tej partii żwiru znalazła się zapewne tylko część. Z powodu przemieszania tego materiału nigdy nie uda się ustalić czy wszystkie okazy należy łączyć ściśle z kulturą oryniacką właściwą, jednak wszystkie dostawy żwiru wykazują podobne cechy, co świadczy o dostarczeniu go z tego samego miejsca. Tylko ostatnie dostawy, zawierające bardziej drobny żwirek bez otoczaków, z domieszką grubego piasku, są powierzchniowe, młodsze i w nich to właśnie znajdowały się okruchy ceramiki „łużyckiej”, a brak artefaktów krzemiennych. Tak więc opisywany zespół można traktować jako jednolity, zawierający znaczny procent wyrobów przewodnich dla oryniaku. Mocno charakterystyczne dla oryniaku są tu np opisywane wcześniej wiórki typu Krems-Dufour, drapacze pyskowate oraz skrobacze zębato-wnękowe (opisywane też tutaj), a także wcześniej opisywany nożyk wiórowy. Inne jeszcze typologicznie artefakty zespołu z Przylaska Rusieckiego będą omawiane w innych artykułach, w tym wszystkie, bardzo charakterystyczne dla oryniaku drapacze. Z całości materiału można wysunąć wniosek, że zespół ten może być pozostałością obozowiska jednosezonowego oraz „jednoziemiankowego” o charakterze „domowym”, na co wskazuje obecność wielu narzędzi „skrobiących”. Obecność wielu narzędzi typu zębato-wnękowego potwierdza późne datowanie zespołu i pozwala go łączyć z fazą oryniaku 5. Najprawdopodobniej (zważywszy materiał, w którym znaleziono ten zespół) krzemnica ta musiała znajdować się w pobliżu dawnej terasy zalewowej Wisły i w czasie następujących potem wezbrań rzeki została pogrzebana następnymi warstwami osadów. Właśnie ludność z grupy Krems-Dufour preferowała osadnictwo w dolinach rzek, w przeciwieństwie do ludności typowo oryniackiej, z upodobaniem zasiedlającej jurajskie wierzchowiny wapienno-lessowe.
Jako znalezisko o niepewnej metryce nie może być dowodem na stałe zamieszkiwanie tutaj (w Dolinie Wisły) ludności omawianej kultury, ale może świadczyć o sezonowym pobycie na tym terenie człowieka oryniackiego podczas zlodowacenia północnopolskiego Wurm (może w fazach Arcy lub Stillfried B), prowadzącego tutaj wówczas gospodarkę zbieracko-łowiecką [mamut, koń] w chłodnym klimacie peryglacjalnym, w środowisku tundry parkowej i na przemian leśnym, z sosną, brzozą i wierzbą. Jednak w związku ze składem inwentarza, zbliżającym się mocno do zespołów Krems-Dufour, można (w porównaniu do innych opisywanych tu znalezisk kultury oryniackiej, datowanych zwyczajowo na ok. 28 tys. lat p.n.e.) zaniżyć datowanie inwentarza z Przylaska Rusieckiego do ok. 26 tys. lat p.n.e. (środek Stillfriedu B). Z powodów wyszczególnionych na początku omówienia, istnieje jednak w odniesieniu do tego zespołu możliwość mylnego rozpoznania kultury (kultur ?).



5. Podobny typ krajobrazu (źródło: Wikipedia)





Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora !!