Drobne rycerstwo
średniowieczne
2. Maliszewscy
herbu Ślepowron-Gryf z Maliszewy:
[Niniejszy cykl artykułów omawiać ma w
założeniu
przede wszystkim rycerskie rodziny małopolskie,
jednak wyjątkowo i wybiórczo przytaczam w nim
niekiedy
historię niektórych innych rodzin (np.
własnej).
Zasadniczo, obejmować ma on pod względem
chronologicznym czasy do XVI wieku.
Informacje „nowsze” dotyczą jedynie
terytorialnego
rozprzestrzenienia się opisywanych rodzin.]
1.
Pochodzenie i
występowanie
We wszystkich,dostępnych mi źródłach, nazwisko Maliszewski
występuje zamiennie z formą Maleszewski, a nawet Maleszowski,
choć często wymienione formy traktowane są jako nazwiska odrębne.
Na ten temat różni autorzy, w różnych czasach, różnie się wypowiadali, jednak najwyższy „w
tej materii” autorytet , Włodzimierz Dworzaczek wyraźnie
stwierdza, że forma „Maliszewski” jest formą
najwcześniejszą.
Wywodzi się ona bowiem pośrednio od
zdrobniałej formy staropolskiego imienia Małosław,
brzmiącej „Malisza”. Od tej
formy imienia Małosław pochodzi szereg nazw miejscowości, jak np.:
Maliszew, Maliszewa, Maliszewo
itp., a także niektóre nazwiska, jak np. Malisz. Na podobnej
zasadzie utworzone było np. nazwisko Małysz, od innego zdrobnienia
imienia Małosław, choć mogło też być przydomkiem od
przymiotnika „mały”. Dopiero
od nazw wymienionych wyżej miejscowości mogło bezpośrednio
wywodzić się nazwisko typu przymiotnikowo-dzierżawczego –
Maliszewski.
Odbywało się to zatem według schematu : w
zamierzchłej przeszłości ktoś, noszący imię Małosław, zdrobniale Malisza,
posiadał np. wieś Maliszewa, gródek Maliszew, czy miejscowość
nazwaną Maliszewo. Tenże,
niekoniecznie musiał być zwany Maliszą z Maliszewa, choć
było to
nawet możliwe. Jednak późniejszy
właściciel Maliszewa, niezależnie od tego, czy był w ogóle
spokrewniony ze wspomnianym Maliszą,
według ustalonych już od średniowiecza zasad, stał się
np. Jakubem, czy też Pawłem
z Maliszewa, czyli Maliszewskim. Na podobnej zasadzie, od nazwy
miejcowej Maliszów, Maliszowa, czy Maleszowa mogło powstać
nazwisko Maliszowski lub Maleszowski, choć zjawisko to
uwidacznia się na bardzo małą skalę.
Jak bowiem wyszczególnia słownik
Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub. wieku,
nazwisko Maleszowski nie występuje
obecnie w Polsce wcale, zaś Maliszowskich jest tylko 12
osób (nawet więc nie wiadomo, czy
zniekształcenie to nazwiska, czy odrębne nazwisko).
Natomiast osób o nazwisku
Maleszewski żyło wówczas w Polsce 1.057, w czym najwięcej
w łomżyńskiem (367), warszawskiem
(232) i białostockiem (137).
Osób zaś noszących nazwisko
Maliszewski występowało aż 9.935, w tym najwięcej w
warszaw-
skiem (1.812), białostockiem (631),
radomskiem (407), łomżyńskiem (323) i łódzkiem (176),gdań-
skiem (524), bydgoskiem (410),
olsztyńskiem (443).
Dla porównania, w krakowskiem było ich 115
osób. Te dane są więc potwierdzeniem poglądu Dworzaczka o
pierwotności formy nazwiska Maliszewski i określają teren
rozsiedlenia się rodzin o tym nazwisku , ogólnie na Mazowszu i
Podlasiu, oraz w półn.-wschodniej Polsce. [9]
Najprawdopodobniej więc, obie
omawiane formy nazwiska mogą mieć analogiczne pochodzenie,
choć gniazd rodzin
Maliszewskich/Maleszewskich było kilka, różnymi także posługiwały
się one
herbami. Stąd wniosek, że w każdym z
tych gniazd nazwisko to mogło powstać niezależnie, a
rodziny
z różnych gniazd nie musiały być spokrewnione ze sobą.
Na temat zagadnienia związków i różnic
pomiędzy rodzinami Maleszewskich i
Maliszewskich (jak się okazuje, forma nazwiska Maleszowski jest
tylko oboczną postacią nazwiska Maliszewski i powinna być
wymieniana przy herbie Gryf) zupełnie jasno wypowiada się wybitny
autorytet w dziedzinie genealogii Włodzimierz Dworzaczek.
Pisze on w
swoich „Tekach”: „Maleszewscy, Maliszewscy, różni. Było
niewątpliwie kilka rodzin tego
nazwiska, wiodący się z różnych gniazd. Więc z Maliszewa w
powiecie lipnowskim ziemi dobrzyńskiej, z Maliszewa powiatu
bielskiego woj. płockiego, z Maliszewa Perkusów i Maliszewa Łynków
powiatu zambrowskiego ziemi łomżyńskiej woj. mazowieckiego, z
Maleszewa (Maliszewy) Nowego i Starego powiatu drohickiego woj.
Podlaskiego.
Z ziemi
dobrzyńskiej wyszli Godziembowie (czy tylko ?), ale niektórzy ich
imiennicy z Mazowsza
i Podlasia poczęli
również z czasem uważać się za Godzembów, chociaż z pewnością
nimi nie byli.
Twierdzenie
Uruskiego, iż Maliszewscy z ziemi dobrzyńskiej, osiedlając się na
Mazowszu i Podlasiu zakładali tam osady o nazwie swego gniazda, jest
bajką tak oczywistą, że nie warto się nią zajmować.
Poprawna forma
nazwiska brzmieć powinnaby Maliszewski, wyłącznie taka używana
była (....) Dopiero z czasem
podlegała przekształceniu na formę Maleszewski.”. [*]
2. Możliwe
gniazda rodzin Mali(e)szewskich
Opierając się na dwóch źródłach, niezastąpionym Słowniku
Geograficznym Królestwa Polskiego pod red.
Chlebowskiego i Sulimierskiego, oraz Urzędowym Wykazie Miejscowości Polski, można
wyszczególnić wszystkie miejscowości w Polsce, które mogły być gniazdami rodzinnymi rodzin omawianych
nazwisk.
I tak, w różnych regionach Polski
istniały lub istnieją : [5]
1. Maliszew (Maliszów) – wieś
i kolonia, powiat radomski , gmina Gębarzew, parafia Kowadla,odl.
9 wiorst od Radomia. Dziedzictwo Jana Łabęcia, folwark i łany
kmiece.
(obecnie Maliszowa, gmina Kowadla),
2.
Maliszew – wieś, gmina Mińsk Mazowiecki,
3. Maliszewa
(Maleszewa) Stara i Nowa – wieś w powiecie sokołowskim,
gmina Dębe
Nowe, parafia
Kosów. Gniazdo Maliszewskich-Maleszewskich herbu Gryf z
Podlasia,
4.
Maliszewo Perkusy i Łynki – (również jeziorko Maliszewskie)
wieś w powiecie łomżyń-
skim, gmina
Chlebiotki, parafia Zawady. Gniazdo Maleszewskich herbu Godzięba,
według Glogera.
(obecnie gmina
Zawady),
5.
Maliszewo – wieś i folwark nad rzeką Mień, powiat lipnowski,
gmina Bobrowniki, parafia Lipno, 6 wiorst od Lipna.
Gniazdo Maliszewskich herbu Godzięba,
(obecnie gmina Lipno), [patrz przypis [**]]
5a.
Maleszewo – (obok poprzedniego) wieś, powiat lipnowski, gmina
Bobrowniki, parafia
Kikoł, 6 wiorst od Lipna. Prawdopodobnie gniazdo Maleszewskich herbu
Godzięba. Na-
zywali się też Maliszewscy i Maliszowscy. Prawdopodobnie wyszli z
jednego domu z
Maliszewskimi,
6.
Maliszewo i Maliszewko – wieś, powiat płocki, gmina Drobin,
parafia Rogotwórsk,
30
wiorst od Płocka. Karol Dobrzeniecki podaje tych Maliszewskich jako
herbu Jastrzębiec.
(obecnie Maliszewko, gmina Drobin). Inne, poza granicami Polski i
blisko brzmiące –
pominięto.
Jak się więc okazuje, pomimo istnienia w Polsce dosyć wielu miejscowości, które, sądząc z nazwy,
mogłyby stać się gniazdami rodowymi rodzin o nazwisku
Maliszewski-Maleszewski, gniazd tych
powstało zaledwie cztery, i to najprawdopodobniej
należących do dwu tylko rodzin : Maliszewskich herbu Ślepowron
(Gryf) z Podlasia i Maliszewskich herbu Godzięba z ziemi
dobrzyńskiej, i z Mazowsza. Udowodniono bowiem, że formy
Maliszewski i Maleszewski są oboczne, zaś forma Maleszowski jest oboczna do formy Maleszewski
(wzmianka Dobrzenieckiego o Maliszewskich herbu Jastrzębiec z bielskiego w płockiem to chyba
nieporozumienie (?) ; inni heraldycy wiadomości takiej nie
potwierdzają, - ale patrz również Dworzaczek ). O mocno
znamienitej i zamożnej rodzinie Maliszewskich herbu Godzięba
z ziemi dobrzyńskiej, której w żadnym wypadku nie można uznawać
za „drobnorycerską” - wspominam tylko w przypisie. Tutaj
pozostaje nam do omówienia jedynie drobno rycerska rodzina
Maliszewskich-Maleszewskich herbu Ślepowron-Gryf z
Maliszewy na Podlasiu.
*****
Należy
podkreślić już we wstępie do niniejszego rozdziału, że
wymieniona rodzina, najprawdopodobniej nie wywodziła się stricte
z rodu Gryfów polskich o przydomku Świeboda, bo ze Ślepowronem
wiązać ją śmielej by można, lecz i na to brak wystarczających
dowodów. Trudno nawet precyzyjnie stwierdzić od kiedy dokładnie
Maliszewscy-Maleszewscy podlascy zaczęli pieczętować się Gryfem,
skoro nawet jeszcze w XVII wieku niektórzy z nich mienili się być
Ślepowronami (patrz niżej), a nawet Godziębami (zupełnie już
nieprawidłowo). [6]
Już w samym, zamieszczonym wyżej wykazie
zawarte są informacje identyfikujące niektóre
z rodzin noszących omawiane tutaj nazwiska. Bliższych, bardziej
szczegółowych wiadomości na ten temat poszukać należy w innych źródłach.
Internetowy serwis „Tropami Przodków”, „ Śladami
tajemnic Ziemi sokołowskiej” o Maleszewskich vel Maliszewskich z
Podlasia pieczętujących się herbem Gryf podaje : [12]
„Rodzina ta pochodzi z Maliszewy położonej opodal Kosowa
Lackiego zwanej dawniej Maleszewą, a ich faktycznym herbem był
zaś klejnot szlachecki zwany Ślepowronem.
Pojawienie się
dwóch, acz podobnych, to jednak nieco innych nazwisk, powstało w
wyniku
modyfikacjii nazwy
ich gniazda rodowego. Część współrodowców pozostała przy
starszej,
oryginalnej
pisowni Maleszewa – Maleszewscy (jednak patrz wyżej,
Dworzaczek), pozostali dopasowali ją do nowej (???)
Maliszewa -Maliszewscy. Nie należy też wykluczać,że wielu
ze współcześnie zamieszkujących Ziemię sokołowską
Maleszewskich vel Maliszewskich to potomkowie mazowieckiego
rodu pochodzącego korzeniami z Maleszewy w Ziemi łomżyńskiej,
również herbu Godzięba. (???)
Nasi Maliszewscy-Maleszewscy (......) przez dawniejszych heraldyków
i genealogów zaliczani są do rodu szlacheckiego posługującego się
niegdyś herbem Gryf, choć zamieszanie herbowe jest u nich
ewidentne, a ich osiemnastowieczni przedstawiciele używali także
klejnotów Ślepowron i wspomnianej Godzięby (jest to bardzo
istotne dla naszych tu rozważań).
Najstarsze wzmianki źródłowe o podlaskich Maleszewskich pochodzą
z XV wieku.
Jako pierwszy znany źródłowo
przedstawiciel pojawia się w dokumentach kancelarii sądu
ziemskiego drohickiego w 1473 r.
rycerz Piotr Czermak z Maleszewy (de Malesza).
To on odsprzedał w 1483 roku
czwartą część rozległych dóbr Maleszewa (Maliszewa) braciom
Mikołajowi, Marcinowi, Stanisławowi, Adamowi, Janowi i Andrzejowi.
Oprócz tych przedstawicieli rodu w
dokumentach pojawiają się również Paweł de Maleszewo
(1478), Biernat de Malesza (1481) i
Piotr Wronek z Jakubem i Maciejem (.......)
Kolejne wiadomości o tym rodzie podaje w swoim herbarzu Uruski,
głównie dotyczą one XVIII i pocz. XIX w., choć kilka z nich jest
wcześniejszych, tj. z końca XVI i XVII w.
O
tych ostatnich wiemy dzięki dokumentom, w których przedstawiciele
dwóch rodzin Maleszewskich z Maleszewy zmuszonych było do
udokumentowania swojego pochodzenia szlacheckiego,są one o tyle
ważne, że dowiadujemy się z nich o pierwotnym i chyba właściwym
Maleszewskim (Maliszewskim) z Podlasia herbie. (......)
Uruski
na tej podstawie wysnuł wniosek, że Maliszewscy-Maleszewscy
zamieszkali na Podlasiu i piszący się z Maleszewy Starej i Nowej są
herbu Ślepowron i, że ich potomkowie legitymujący się później
w Galicji i Królestwie, przez nieświadomość mylnie podawali
przynależność do herbów Godzięba i Gryf. I rzeczywiście,
większość Maleszewskich tymi dwoma ostatnimi herbami się
posługiwała, zwłaszcza klejnotem Gryf.”(co dotyczy także i
Maliszewskich).
Większość heraldyków, albo utożsamia obie te formy nazwiska,
uważając je za oboczności, albo wymienia przede wszystkim
Maliszewskich herbu Godzięba.
1. Herb Ślepowron (źródło
przyp. [12])
2.
Wizerunek herbu Gryf
(źródło: jw. i Wikipedia)
3. Herb
i zawołanie
W ogóle trudno jest terytorialnie wiązać herb i
ród polskich Gryfitów-Świebodów (w odróżnieniu od
Gryfitów pomorskich, czyli pomorskich książąt) z terenami Polski
północno-wschodniej, gdyż pierwotnie ród ten wiódł swoje
korzenie z ziem południowo-zachodniej Polski (dopiero później
rozprzestrzenił swój zasięg jako ród heraldyczny na
północno-wschodnie ziemie, na Mazowsze, Podlasie, Litwę i Ruś,
oraz na ziemie Wielkopolski, zapewne ze Śląska).
Gryfici
śląsko-małopolscy byli w historii znani najwcześniej.
Najstarsze
znane średniowieczne pieczęcie z tym herbem kładli np.: 1234 –
Zbrosław, kasztelan opolski ; 1239 – Sąd Dobiesławowicz,
kasztelan wojnicki ; 1366 – Pełka, sędzia ziemski sandomierski,
czy 1369 Jaksa, starosta sieradzki i Wilczek, podsędek ziemski
sandomierski.
Herb
znajduje się w Klejnotach Długoszowych, Herbarzu Złotego Runa i
sztokholmskim Codex Berghammar, a także jego wizerunek widnieje na
epitafium Wierzbięty z Branic z 1425 roku (obecnie w Muzeum
Narodowym w Krakowie).
Jan
Długosz w Insignia podaje o nim: „...z Danii się wywodzący ;
najprzedniejsi tej rodziny – jak wiadomo – wsławili się
fundacjami klasztorów i legatami, dla nich”. Inni heraldycy
próbowali go wywodzić nawet z Dacji, zaś powstać miał rzekomo
nawet już w latach 600-960.
Jest
wiele odmian tego herbu, jak też i sporo rodzin herbów własnych,
herb Gryf ma za podstawę lub jako element. Najbardziej klasyczny
opis podaje: „ W polu czerwonym gryf srebrny, wspięty w lewo.
Dziób i pazury mają być złote. W klejnocie nad hełmem w koronie
pół takiego samego gryfa w lewo, bez łap, z trąbą złotą.”
(S. Górzyński, J. Kochanowski) [6]
Inne
używane zamiennie nazwy herbu to Świeboda, Swoboda i Jaxa (Jaksa),
a to, być może, od najpierwotniej wyodrębnionego rodu polskich
Gryfitów – Jaxów (Jaksów), którzy to podobno ród swój wieść
mieli z duńskich, normańskich kunningów (książąt), czy też z
Serbii w zachodnich ziemiach słowiańskich (Kopanica?). Nazwa
Świeboda i Swoboda używane były również jako zawołanie, to jest
okrzyk, którym współrodowcy zwoływali się na polu bitwy.
Pierwszy z wyżej wymienionych, jako właściwy
pierwotnie dla rodu podlaskich Maliszewskich-Maleszewskich,
aczkolwiek rzadko przez nich raczej używany herb polski, czyli
Ślepowron, ma typowo „południowopolskie” pochodzenie, a
przez wielu heraldyków uznawany jest za „mariaż” herbów Pobóg
i Korwin. Inni heraldycy uważają jednak herb Ślepowron za
pierwotniejszy od Korwina, bo podkreślają, że niektóre rodziny
posługujące się jeszcze w XV wieku Ślepowronem (np. Buynowscy,
Kochanowscy, Krukowscy), dopiero później przyjęły za godło
Korwina. Nie był jednak Ślepowron szeroko znany i nie pojawił się
w bitwie grunwaldzkiej, choć najstarsza znana nam dziś pieczęć
średniowieczna pochodzi z 1352 roku, a użył jej wtedy Jan,
wojewoda sandomierski. [6]
I
tenże herb posiada bardzo wiele odmian, co może świadczyć o jego
starożytności. Niektórzy heraldycy datują jego powstanie nawet na
wiek XIII, czasy Konrada Mazowieckiego. Chrzanowski utrzymuje, że
Ślepowron przyniesiony został do Polski z Węgier przez Korwinów,
jednak ten słabo popierany pogląd, oparty na legendzie herbowej
herbu Korwin, podawanej za Niesieckim, w świetle tego, co
powiedziano wyżej – jest nie do obronienia. Najrozsądniej byłoby
przyjąć „polską starożytność” tego herbu, popartą innymi,
starożytnymi jego nazwami.
Herb
znajduje się w Klejnotach Długoszowych i w Herbarzyku Ambrożego.
Spotykamy go też np. na monstrancji późnogotyckiej w kościele
parafialnym w Więcławicach.
Górzyński i Kochanowski podają jego opis: „W polu
błękitnym podkowa srebrna z takimże zaćwieczonym krzyżem
kawalerskim, na którym Ślepowron czarny z pierścieniem złotym w
dziobie. W klejnocie nad hełmem w koronie taki sam kruk z
pierścieniem”. [6]
Inne, używane zamiennie nazwy herbu, to: Bujny, Milan,
Pęszno, Ślepy Wron i Korwin, a także Wawrzęta - wszystkie
wymienione słowa mocno starożytne. Szczególnie to ostatnie,
będące jak i poprzednie chyba, równocześnie zawołaniem herbowym,
używane było przez niektóre gałązki rodziny
Maliszewskich-Maleszewskich z Podlasia. O legendach herbowych
wymienionych tu herbów nie będziemy jednak przytaczać dokładnych
informacji, gdyż łatwo je odnaleźć w herbarzach. Jeżeli się
rozchodzi o herb, najbardziej właściwy rycerskiej rodzinie
Maliszewskich-Maleszewskich, to godło i klejnot Ślepowronów
stanowi (niezbyt wierną co prawda) ilustrację znanej nam legendy o
początkach tego herbu, z tym jednakowoż zastrzeżeniem, że
nawiązuje raczej do nazwy Korwin. Kacper Niesiecki podaje
legendę, jakoby niegdyś Valerius, sławny wojownik rzymski,
uczestniczący w wyprawie wodza rzymskiego Kamillusa przeciwko
Frankom, stoczył pojedynek z jednym z wrogów, odznaczającym się
siłą, wzrostem i dzielnością. W czasie walki niespodziewanie
nadleciał kruk, który siadłszy na szyszaku Valeriusa, dopomógł
mu do zwycięstwa, atakując przeciwnika dziobem, skrzydłami i
szponami. Od tego czasu Valeriusa nazwano Korwinem (Corvus –
kruk). (Chrzanowski)
Gdy
wgłębić się w tematykę mitologii słowiańskiej (jak to
udowadniają Marek Cetwiński i Marek Derwich – zarówno legendy
ludowe, jak i powstałe z nich często legendy herbowe, są
odzwierciedleniem dawnych mitów pogańskich), można dostrzec
wyraźnie wiele związków, łączących różne legendy herbowe, w
tym również legendy herbów Ślepowron i Gryf. [13]
Autorzy
legend o początkach herbów Gryf i Ślepowron zrobili wiele, aby
czytelnik uwierzył w historyczność podanych opowieści,
umiejscawiając akcję w czasach rzeczywistych, bo choć wymieniane
tutaj osoby były w zasadzie legendarne, - za życia Niesieckiego –
uważane były za osoby historyczne.
Motywy
walki i podziału sukcesji są w heraldyce bardzo częste.
Szczególnie dotyczy to motywu pojedynku toczonego przeciwko sobie
przez dwu rywali (często braci), podczas którego jakieś siły
zewnętrzne przychodzą jednemu z nich z pomocą, a są to
najczęściej pomocnicy blisko związani z otrzymującym pomoc, to
znaczy „bliscy mu naturą”. Tacy, którzy z racji „wspólnych
interesów” z otrzymującym pomoc, gotowi są nawet na podważenie
praw rywala do sukcesji, a więc podważania prawa sprawiedliwego
dziedziczenia. Tutaj takim „pomocnikiem” np. jest kruk.
„W
legendach walka pomiędzy rywalami toczy się zawsze „o coś”: „o
łupy, władzę, ziemię, wodę, bydło, kobietę” … I często
toczy się ona „w lesie lub pod wielkim drzewem”.
Pomocnikiem okazuje się np.: „istota o konotacjach
chtonicznych” - dla tzw „czarnego charakteru”, bohatera
„negatywnego”, zaś „istota o proweniencji niebiańskiej” -
dla tzw „białego charakteru”, czyli bohatera „pozytywnego”.
Zważyć tu jednak należy, że w myśl zasady „punkt widzenia
zależy od punktu siedzenia” - bohaterzy pozytywni i negatywni
występują zamiennie !!!
Zjawisko
tego rodzaju „dyferencji etycznej” występuje np. w różnych
religiach. I tutaj właśnie dochodzimy do sedna sprawy. Jak się
okazuje, opowieści te wywodzą się w prostej linii z niezmiernie
starożytnego mitu ogólnoświatowego, traktującego o obaleniu tzw.
„ Drzewa kosmicznego” podczas tzw. „ Pojedynku
kosmogonicznego”, prowadzonego przez Boga nieba, gwaranta i obrońcy
istniejącego porządku (Kosmosu), przeciw Wężowi, reprezentantowi
sił chaosu i destrukcji, który próbował zdobyć władzę nad
Kosmosem, używając Drzewa jako mostu do nieba. We wszystkich
mitach indoeuropejskich, owym Bogiem nieba był Gromowładca, zaś
jego przeciwnikiem
Bóg Krainy Zmarłych, któremu obalenie Drzewa zamiar ten
udaremniło.
I
tak np., „z punktu widzenia” Gromowładcy, właśnie on jest
bohaterem pozytywnym i udaje mu się zawsze zwyciężyć chtonicznego
Boga Podziemi w dorocznej walce, i to np. odzwierciedla legenda
herbowa herbu Godzięba, - jednak „z punktu widzenia” Węża (i
analogicznego z nim np.: Dzika, Niedźwiedzia, Wilka, Smoka, czy
Gryfa), pozytywnym bohaterem ma być też właśnie on (zaś
Gromowładca uzurpatorem) i dlatego też Wąż-Smok-Gryf ma pełne
prawo do corocznego podejmowania próby zawładnięcia Kosmosem, bo
choć uosabia chtoniczne siły chaosu i jest Panem Krainy Zmarłych,
jest także jednak uprawnionym do sukcesji bratem Gromowładcy, a
obaj synami Boga Stwórcy pierwotnej postaci Kosmosu, sprzed podziału
sukcesji na dwie domeny: Górę-Niebo i Dół-Podziemie. Być
może więc, nawet zawołanie herbu Gryf – „Świeboda, Swoboda”,
odzwierciedla dążenie Boga Podziemi (wg mitologii słowiańskiej –
Welesa) do wyrwania się spod dominacji brata – Gromowładcy-Peruna.
Jak
się więc okazuje, większość polskich herbów i legend
heraldycznych ma swoje korzenie w dawnych mitach. W średniowieczu,
gdy żywe jeszcze wśród ludu było wspomnienie dawnej, pogańskiej
religii, której relikty schroniły się do baśni i legend,
opowieści te powtarzano widocznie w sposób „zakamuflowany”, z
obawy przed represjami kleru chrześcijańskiego. Po wiekach,
zupełnie już zatarły się te wspomnienia i poczęto wymyślać
dla legend heraldycznych pseudohistoryczną oprawę. Tak więc z
Gromowładcy uczyniono np. komesa Godziębę, zaś z jego przeciwnika
– np. Gryfa. Analogicznie postępowano z innymi legendami ;
„uhistoryczniano” je.
W
ogóle większość starożytnych herbów, jak to wykazują Cetwiński
i Derwich, posiada
genetyczne
związki, zarówno ze sobą nawzajem, jak i z dawnymi mitami
kosmogonicznymi.
Przeginia
np. to nazwa herbu. Przeginia to także las dębowy, a dąb był
drzewem Gromowładcy.
Widnieje
na tym herbie miecz – symbol Gromowładcy. Jest też i ognisty
smok, a więc postać
przeciwnika
Gromowładcy, analogiczna do Gryfa. Podkowa – to ta sama Góra
zalesiona-Przeginia, będąca również symbolem Bogini matki obu
braci, zaś Drzewo, także ich „wspólnej” kobiety. [13]
Tak więc, jak „patronem” rodu Godziębów był
dawny, mityczny Gromowładca, a rodu Jelitów
– Władca podziemia zmarłych (jak to sugeruje jego znak, trzy
włócznie pod Drzewem), tak też i „patronem” rodu Gryfitów
jest tenże sam Bóg podziemi – Weles-Gryf. Odpowiednikiem Gryfa
jest w legendzie herbów Korwin-Ślepowron, także i ów Kruk,
walczący z dominującym w zasadzie przeciwnikiem. W herbie Korwin
siedzi Kruk na pniaku drzewa (odpowiedniku Drzewa kosmicznego), w
herbie Ślepowron – na podkowie z trójramiennym zasadniczo
krzyżem, co obrazuje: podkowa – Górę kosmiczną, zaś krzyż –
Drzewo kosmiczne, z pniem i trzema wierzchołkami, podobnie jak w
herbie Godzięba (!!!). W mitologiach indoeuropejskich kruk ma zawsze
powiązania z mrokiem, podziemiem, krainą zmarłych. Trzymany przez
Kruka w dziobie pierścień posiada dwa mityczne, symboliczne
znaczenia. Uosabia z jednej strony Kosmos, ale też jest symbolem
kobiety (Bogini „z Drzewa”), o którą walczą także dwaj
antagoniści.
Wszystkie
więc niemal herby mają te same korzenie – mit o pojedynku
kosmogonicznym. Podobne nawiązania mają także i inne polskie
herby, choćby np. herb Świnka (świńska głowa to głowa boga
Welesa-Dzika), czy herb Zerwikaptur (trzy czarne kozie głowy to trzy
głowy boga Welesa, ścięte przez Peruna).
Tak
więc wszystkie rodziny Maliszewskich w Polsce – mają „patronów”
z mitologii pogańskiej: a więc Godziębowie – Gromowładcę-Peruna,
zaś Ślepowronowie i Gryfici - Boga podziemi – Welesa !!! Może
to spostrzeżenie tłumaczy właśnie pozornie zadziwiający fakt
zamiany u rodziny Maliszewskich-Maleszewskich z Podlasia pierwotnie
używanego przez nich, rdzennie polskiego herbu Ślepowron na,
„bardziej „atrakcyjny”, może modniejszy, bo
zachodnioeuropejskiego pochodzenia” herb Gryf ???
Niestety, o początkach historii drugiego z
interesujących nas tutaj rodów, Ślepowronów, nie można
przytoczyć tak interesujących i dokładnych informacji jak o
Gryfitach, a to z tej prostej przyczyny, że w Polsce istnieją tylko
dwie miejscowości o nazwie Ślepowrony (które mogłyby
sugerować, zarówno nazwę gniazda rodu, jak i tylko miejsce, gdzie
tacy rodowcy zamieszkiwali).
Jedna z nich, to Ślepowrony na Mazowszu w
płockiem, wymieniane (wg SGKP) już w 1398 roku, zaś druga z
nich, bardziej nas tu interesująca, to Ślepowrony, okolica
szlachecka (!!! - może to sugerować teren rozrodzonego miejscowo
rodu) zlokalizowana w pobliżu ujścia rzeki Nur do Bugu, a
więc zupełnie niedaleko od gniazda rodziny
Maliszewskich-Maleszewskich herbu Ślepowron – Gryf z ziemi
drohickiej na Podlasiu. [5]
Zupełnie jednak możliwe, że kolebki rodu Ślepowronów
można upatrywać właśnie w tej pierwszej z wymienionych wsi,
Ślepowronach w płońskiem na Mazowszu, bo też i zasiedlanie
Podlasia, po wyniszczeniu tutaj plemion bałtyjskich, odbywało się
właśnie z tego kierunku. Hipoteza ta tym bardziej może być
prawdziwa, że Ślepowrony płońskie są o wiele starsze od
podlaskich. Może to ewentualnie świadczyć o tym, że i Maliszewscy
podlascy przybyli niegdyś z Mazowsza(patrz wyżej – Maliszewscy z płockiego, uważani
przez Dobrzenieckiego za Jastrzębców), niekoniecznie więc
słusznie Dworzaczek uważał takąż ewentualność za bzdurę.
Jak by nie było, to właśnie rodzina
Maliszewskich okazywała w historii niezwykłą wprost „skłonność”
do zamiany herbów.
Tak przedstawia się sprawa w odniesieniu do
drugiego z omawianych tutaj herbów, być może właściwego dla
rodziny Maliszewskich-Maleszewskich z Podlasia, czyli herbu
Ślepowron, który to ród herbowy obejmuje, podobnie jak Gryf,
również wiele rodzin. Nawet jednak, jeśli rodzina ta
pieczętowała się zrazu herbem Ślepowron, wcale nie oznacza, że
należała do „rodowców” owego rodu. Mogła bowiem przyjąć
tenże właśnie herb od sąsiednich, innych Ślepowronów znad Nurca
i Bugu, wśród których trafiały się lokalne rodziny możnowładcze.
Sugestia tego rodzaju mogłaby być tym bardziej logiczna, że,
powtarzając za Dobrzenieckim, iż „Maliszewscy z płockiego
mogli być herbu Jastrzębiec”, a może to właśnie oni
osiedli na Podlasiu, - łatwo było „pomylić” Jastrzębca,
szarego ptaka „siedzącego nad podkową z krzyżem”, ze
Ślepowronem, czarnym ptakiem „siedzącym na podkowie z krzyżem”.
Podobieństwo jest tutaj aż uderzające.
Najbardziej może znane i zasłużone
dla Rzeczypospolitej rodziny rodu Ślepowronów to np. Krasińscy,
których wspaniały pałac zachował się w Warszawie, z których
biskup Franciszek Krasiński (1525-77), podkanclerzy koronny, Michał
Hieronim Krasiński (1712-84), marszałek Konfederacji Barskiej, Adam
(1714-1800), biskup kamieniecki, czy Zygmunt (1812-58), jeden z
największych poetów polskich, autor „Nieboskiej komedii”, oraz
Krassowscy, pochodzący właśnie z ziemi bielskiej na
Podlasiu, podobnie jak Maliszewscy stąd, charakteryzujący się
ewidentnym pomieszaniem początkowego herbu swojego, od Jastrzębca
do Ślepowrona. [6]
3.
Źródło dotyczące rodu Krassowskich (Arch.
Państw.,przyp. [13])
4.
Pierwotne gniazdo
rodziny
Rodzina Maliszewskich herbu Gryf-Ślepowron,
jak to już wspomniano wyżej w rozdziale 2 niniejszego artykułu,
dotyczącym pochodzenia nazwiska Maliszewski, oraz w rozdziale 3,
dotyczącym rodów Gryfitów-Świebodów, oraz Ślepowronów, wywodzi
się z tegoż właśnie drugiego rodu rycerskiego, mającego
początkowo swoje korzenie na Mazowszu w płońskiem , zaś w ziemi
drohicko-sokołowskiej na Podlasiu w ostatecznym efekcie.
Charakterystyczne, że gniazda rodzinne
najstarszych rodzin wywodzących się z tego rodu, na
Podlasiu, na przykład Krassowskich z Krasowa (patrz
wyżej), wszystkie znajdują się w pobliżu hipotetycznego gniazda
rodu podlaskich Ślepowronów (Ślepowrony koło Nura).
4. Lokalizacja wsi Ślepowrony na Podlasiu (źródło:
Google Maps)
5. Sąsiedztwo gniazda rodu Ślepowronów i gniazda
rodziny Maliszewskich (źródło:
j.w.)
Pierwotnym
gniazdem rodziny Maliszewskich herbu Gryf-Ślepowron jest wspomniana wyżej wieś Maliszewa-Maleszewa,
już w średniowieczu podzielona na dwie części: Starą i Nową
Maliszewę. Podział ten nastąpił zapewne wskutek naprawdę
dawnego, pierwszego dziedziczenia tej ziemi, być może już po
śmierci jej pierwszego (?) właściciela, rycerza „Czermaka”
z Maliszewy (de Malesza), albo już za jego życia, gdy braciom:
Mikołajowi, Marcinowi, Stanisławowi, Adamowi, Janowi i Andrzejowi
(zaprawdę, niemała to była rodzinka !!!) sprzedał czwartą
(zaledwie) część rzeczonej Maliszewy w roku 1483, albo
nawet jeszcze wcześniej, skoro dalej wymienia się jeszcze innych,
równoległych właścicieli. [12]
Tenże wymieniany jest bowiem w aktach sądu
ziemskiego drohickiego już w roku 1473, ale obok niego także
i Paweł de Maleszewo (rok 1478), Biernat de Malesza (1481) i Piotr
Wronek z Jakubem i Maciejem (może też Maliszewscy), oraz inni
rycerze, być może należący do innych rodów: Jan Pogorzelski
(1474) i Stefan Rytel (1482).
Nie ulega wątpliwości w świetle przytoczonych
informacji, że wieś Maliszewo, co najmniej od dwóch pokoleń
wcześniejszych, niż wymieniony Czermak Maliszewski, należała już
do co najmniej kilku właścicieli, byli więc oni właścicielami
tylko cząstkowymi, co jeszcze jaskrawiej uwidaczniać się będzie w
następnych wiekach i pokoleniach rodziny.
6. Lokalizacja Starej i Nowej Maliszewy koło Kosowa
Lackiego (źródło: j.w.)
7. Współczesny krajobraz okolicy Stara Maliszewa
(źródło: Internet, strona gminy)
5. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Z opisanego wyżej
gniazda w ziemi drohicko-sokołowskiej rodzina zaczęła
rozprzestrzeniać się na inne tereny, w miarę rozradzania się
jednak, największa jej część nadal zasiedlała okolicę Maliszewy
Starej i Nowej, powodując tym coraz to większe rozdrabnianie
majątku rodzinnego. Dość wspomnieć, że w odniesieniu do rodzin
„małych”, w wielu przypadkach dochodziło aż do „osiągnięcia”
poziomu najuboższej szlachty zagrodowej, a więc tutejsi rycerze
sami uprawiali swoją ziemię. Nie ulega wątpliwości, że
wielokrotnie reprezentanci tych rodzin, wskutek pauperyzacji zmuszeni
byli do szukania sobie dzierżaw, czy urzędów w innych majątkach
szlacheckich, a nawet przyjmować służbę u bogatszej szlachty,
także i daleko od miejsca pochodzenia. Dla porządku jeszcze raz
tutaj wymienię początkowych właścicieli dóbr Maliszewa: [12]
1). Najstarsze zapisy z akt średniowiecznych wymieniają
pod datami:
1473, 1474 – Piotr „Czermak” z Maliszewy,
1474 - Piotr „Czermak” i Jan Pogorzelski,
1474 – Maciej, Wojciech, Mikołaj z Maliszewy,
1474 – Mikołaj z Maliszewy,
1475 – Mathias Maliszewski,
1476 – Bernard i Maciej z Maliszewy,
1476 – Bernard Maliszewski,
1478 – Paweł de Maliszewo,
1479 – Mikołaj Maliszewski „dictus Zayacz”
(Zając ?),
1479 - Marcin de Maliszewo,
1479 – Bernard Maliszewski, Paweł „Kurzec”
(Kurcz ?),
1481 – Biernat (Bernard chyba ?) Malesza,
1481 – Bernard, Marcin de Malisza, Wrzosek Piotr,
1481 – Stanisław, Mikołaj de Malisza,
1482 – Marcin Maliszewski, Stefan Rytel,
1483 – Piotr „Czermak” sprzedał Stanisławowi,
Mikołajowi, Marcinowi, Adamowi, Janowi i Andrzejowi braciom rodzonym
1/4 Maliszewy,
1483 – Biernat (Bernard ?) Maliszewski,
1483 – Maciej, Mikołaj, Stanisław, Piotr Wrzosek,
Jakub, Marcin, Biernat i (drugi) Marcin Maliszewscy,
Z przyczyny tak wielkiego dalszego rozrodzenia się
tejże rodziny, zupełnie niemożliwym staje się wykonanie w sposób
szczegółowy jakiejkolwiek rekonstrukcji jej dziejów, z
zastosowaniem, choćby tylko ogólnych zasad genealogii (jak to np.
jest możliwe jest w odniesieniu do wielu rodzin Maliszewskich herbu
Godzięba z Mazowsza).
Tak więc, wyłącznie w celu uprzytomnienia
czytelnikowi kroniki, jak wielka była to rzesza spokrewnionych dosyć
blisko ze sobą „współrodowców” Maliszewskich-Maleszewskich w
obu wymienionych wsiach (i najbliższej okolicy), w odniesieniu do
przedziału czasowego XVI-XVII wieku zmuszony jestem przytoczyć
jedynie ogólne na ten temat informacje, pochodzące ze spisów.
2). Popis wojskowy, Drohiczyn 1528, Radoszkowice 1567
– : Już wyżej przytoczona była podana przez Jabłonowskiego
wzmianka, że na przegląd wojskowy do Drohiczyna w 1528 roku
Maliszewscy wystawili trzech konnych rycerzy, ale na podobną paradę
w 1567 roku stawiło się już ponad 30-tu właścicieli majątku
Maliszewa. Blisko połowa stawiła się na popis pieszo, acz
uzbrojona odpowiednio w miecze, kordy i rohatyny. Inni przybyli
konno, wśród których na uwagę zasługuje postać Hieronima z
Maliszewy, zwanego „Śliwką”, przybyłego konno i w zbroi.
Popis wojskowy 1567 – (szczegółowo):
Maliszewa Nowa (w tym zapewne Maliszewa Stara);
Szczęsny „Mendrek” wysłał syna Macieja na klaczy,
Serafin „Szczęśnik” (syn Szczęsnego ?) wysłał
syna Macieja pieszo,
Hieronim syn Stanisława „Mendrek” - klacz,
Tomek syn Szczęsnego – klacz, miecz,
Wojciech syn Matysa „Nych” (może Nich ?) - klacz,
miecz,
Hieronim „Śliwka” - koń, zbroja,
Stanisław „Buzia” - klacz, miecz,
Stanisław „Kutaska” wysłał syna Melchera pieszo z
mieczem,
Paweł syn Andrzeja „Kukow” - pieszo, rohatyna,
Wojciech „Kijko” - pieszo, miecz,
Maciej syn Marcina – pieszo, rohatyna,
Maciej „Gumowczy” - pieszo, miecz,
Jan „Gumowczyk” - pieszo, miecz,
wdowa po Szczęsnym wysłała sługę pieszo,
Sebastian syn Bartosza „Żupka” - pieszo, kord,
Jan syn Szczęsnego „Mendrek” - pieszo, kord,
Jan syn Stanisława „Mendrkowicz” - klacz, miecz,
Adam syn Wojciecha „Kutaska” - pieszo z mieczem,
Wojciech syn Jana – pieszo, rohatyna,
Bartosz syn Jakuba „Kizkow” - klacz,
Jan syn Jakuba „Kizkow” - pieszo, miecz,
Maciej „Rokitka” - pieszo, miecz,
wdowa po Andrzeju wysłała zięcia – pieszo,
rohatyna,
Wojciech „Sadzik” syn Stanisława – pieszo,
rohatyna,
Paweł „Kurzec” od żony swojej – pieszo, miecz,
Jan „Jaroszek” wysłał syna Piotra – klacz,
miecz,
Andrzej syn Michała – pieszo, miecz,
Wojciech „Tukaszka” wysłał syna Jana pieszo z
mieczem,
Stanisław syn Mikołaja – klacz, miecz,
Dominik „Gumowski” wysłał syna Wojciecha na
klaczy,
Hieronim syn Marcina – pieszo,
Lenart syn Jana „Żupa” - pieszo, miecz,
Andrzej syn Ambrożego – pieszo,
Krzysztof syn Stanisława „Bytko” - pieszo,
Walenty syn Jakuba „Lubkow” - pieszo,
Maciej syn Stanisława „Mędrkow” - pieszo,
Mikołaj syn Andrzeja wysłał syna Andrzeja pieszo,
Hieronim „Śliwka” - pieszo.
Jak wynika z powyższego zestawienia, większość
wymienionych tutaj rycerzy z dóbr Maliszewa była rycerzami bardzo
już ubogimi, skoro w przeważającej liczbie przypadków nie stać
ich było, ani na konia, ani na porządną, kruszcową broń
(zasadniczo myśliwska „rohatyna”, choć mogąca być groźna w
walce, była jednak bronią niezmiernie prymitywną ; była to
„broń sprzed stuleci”). Uderza ponadto niezmiernie rzadko
spotykana u tychże „rycerzyków” zbroja. Charakterystyczne
jest, że do wypraw wojskowych używano przede wszystkim klaczy ;
widocznie konie, jako silniejsze – zajęte były przeważnie w
gospodarstwie. Już więc po połowie XVI wieku okolica Maliszewa
Nowa i Stara była bardzo gęsto zasiedlona „rodowcami”.
8. Piesi rycerze z XV wieku (źródło:
Internet, Wikimedia,
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Polish_Knights_1333-1434.PNG)
8B. Rohatyna (włócznia myśliwska) (źródło:
„Encyklopedia staropolska”, Zygmunt Gloger)
Już wtedy więc, jak to również uwidacznia
powyższy spis, notuje się w dokumentach (a więc w użyciu) wielką
liczbę dodawanych do imienia i nazwiska przydomków, co nie dziwne,
zważywszy, że w okolicy szlacheckiej, gdzie wszyscy mieli to samo
nazwisko, a imiona często się powtarzały, używanie przydomków
dla bliższego określenia o jaką gałązkę rodziny chodzi, było
konieczne. Zjawisko takie spotyka się i dzisiaj na wielu wsiach,
również wśród chłopów.
Najwcześniej pojawiającymi się
w tej rodzinie przydomkami, wspominanymi przez Jabłonowskiego już w
XV wieku są: „Tarasek”, „Rokiczyk”, Śliwka”, a także
„Prochera”. Ale to nie koniec, bo znamy jeszcze Maliszewskich
„Karczków”, Miziołków”, „Kleszczów”, „Kłyszów”,
„Pawełczyków”, „Płaszczyków”, „Pełzaków”, i wyżej
wymienionych „Czermaków”, „Zająców”, „Kurczów”,
„Mendrków”, „Nychów”, „Kutasków” „Kuków”,
„Kijków”, „Gumowczyków”, „Żupków”, „Kizków”,
„Rokitków”, „Sadzików”, „Jaroszków”, Tukaszków”,
„Bytków”, „Lubków”.
3). Przysięga na wierność Koronie, Drohiczyn 1569:
Szczęsny syn Jana,
Serafin Maliszewski,
Jan syn Hieronima,
Marcin syn Jakuba,
Wojciech syn Stanisława,
Stanisław syn Andrzeja,
Wojciech syn Mikołaja,
Mikołaj syn Wojciecha,
Wojciech syn Mikołaja (?),
Stanisław syn Mikołaja,
Maciej syn Mikołaja,
Stanisław syn Andrzeja (?),
Wojciech …. (?),
… za synowca swego... (?) … niemocnego,
Maciej syn Lenarta za synowca swego Andrzeja niemocnego,
Maciej syn Lenarta,
Andrzej syn Lenarta,
Paweł syn Lenarta,
Wojciech syn Dominika,
Hieronim syn Stanisława,
Krzysztof syn Stanisława,
dziedzice z Maliszewy.
„Od biedy” można by na podstawie tegoż spisu
spróbować ułożyć kilka bardzo prostych „tablic
genealogicznych” małych rodzin, zakładając oczywiście, że
niektóre imiona i „odojcostwa” się uzupełniają. Nie można
jednak w działaniu takim doszukiwać się, ani celu, ani nawet
potrzeby, bo czasy to zbyt odległe jeszcze od XVIII wieku, zaś
rodzina zbyt licznie rozrodzona, aby mogło to przynieść jakiś
efekt (nawet jako hipoteza tylko).
Wspominano już wyżej, że najwcześniej wymienionymi z
tegoż drobnorycerskiego rodu Maliszewskimi byli : w 1473 roku Piotr
Czermak z Maliszewy, oraz dalej w roku 1478
Paweł
de Maliszewa i Biernat de Malisza w 1481. Aleksander Jabłonowski
informuje, że w 1528 roku na przegląd wojskowy do Drohiczyna
Maliszewscy-Maleszewscy wystawili poczet trzech konnych żołnierzy.
W czasie podobnej parady w 1567 roku sporządzono imienną listę jej
uczestników. Na liście znalazło się ponad trzydziestu (już)
właścicieli, znacznie rozdrobnionego już wówczas majątku
Maliszewa-Maleszewa. Blisko połowa stawiła się na popis pieszo,
acz uzbrojona dobrze w miecze, kordy i rohatyny. Inni przybyli
konno, wśród nich na uwagę zasługuje postać Hieronima z
Maliszewy, zwanego „Śliwką”, który przybył konno i w zbroi
(po 40 latach rozrodził się więc ten ród znacznie). [12]
Znaczna
liczba „tych” Maliszewskich została zapisana pod tekstem
przysięgi, jaką składała
podlaska
szlachta na wierność Koronie w 1569 roku. (...) Tu
znajdujemy np. informacje o Macieju,
Wojciechu,
Andrzeju i Pawle synach Lenarta Maliszewskiego, czy o Wojciechu i
Sebastianie
synach
Dominika Maliszewskiego.
W
1580 roku podatek odprowadzali wraz z tzw cześnikami swoimi,
z Maliszewy Starej (Gliny)
i Nowej m. in.: Wojciech Maliszewski przydomku
„Rokiczik” – od 5 włók, Serafin także od 5 włók i Maciej
Maliszewski przydomku „Tarasek” od 1 włóki. [12]
Podawani przez Uruskiego Mateusz i Tomasz
Maliszewscy, naganieni w szlachectwie przez Marka i
Kazimierza, braci Maliszewskich, oraz Władysława syna
Wojciecha „Kłysz” Maliszewskiego, oczyścili się z
zarzutów w 1690 roku na sejmiku szlachty woj. podlaskiego,
składając następujące dowody : Jan syn Bartłomieja z
Maliszewy Nowej sprzedał 1613 roku w grodzie drohickim część tej
wsi, zwanej Kłysowska, Maciejowi, Janowi i Walentemu „Karczek”
Maliszewskim. Po Macieju zostało dwóch synów, Jan i Andrzej,
który w 1668 roku ustąpił część Maliszewy Stanisławowi synowi
Walentego Maliszewskiego i pozostawił syna Piotra, po którym był
syn Paweł. Stanisław, syn powyższego Walentego „Karczek”,
dziedzic na Maliszewie 1668, miał syna Walentego „Karczek”, po
którym pozostało dwóch synów, Mateusz i Tomasz, którzy to
właśnie w 1690 wyprowadzili swoje szlachectwo (patrz wyżej).
Jeszcze
dalej pamięcią sięgnęli inni czterej bracia Maliszewscy – tj
Jacek, Fabian, Jan i Łukasz, ci naganieni w szlachectwie w 1706
roku przez Władysława Kosowskiego, złożyli w grodzie drohickim
dokumenty stwierdzające ich pochodzenie i dowiedli, że przodkiem
ich był Stanisław „Prochera” Maliszewski, który miał syna
Krzysztofa, dziedzica na Maliszewie Starej. To ten ostatni sprzedał
w 1572 roku część należącej do niego ziemi w tych dobrach (...)
proboszczowi z
Prostyni Janowi Prostyńskiemu. Dalej wywód braci jest następujący:
„Jan syn powyższego Jana, dziedzic na Maleszewie Starej 1626
żonaty z Dorotą Maliszewską miał dwóch synów – Tomasza i
Walentego „Procherów” Maliszewskich 1679 roku i z nich Tomasz
był ojcem legitymujących się.
Licznie
rozrodzeni Maliszewscy-Maleszewscy herbu Gryf z Podlasia
zamieszkiwali w XVIII
stuleciu
m.in. w Maliszewie Starej i Nowej, Kutaskach, Trzcińcu, Rytelach,
Pogorzeli, Kuczabach
i
Żochach, oraz wielu innych wioskach drobnoszlacheckich (...)
regionu (drohicko-sokołowskiego).
Np.
Grzegorz Welik w „Spisie majątków z 1846 roku wymienia też
Macieja Maliszewskiego, właściciela dóbr „Łazów B”,
wartych w połowie XIX wieku 1.470 rubli. Ponieważ jednak większość
własności tego rodu (Maliszewskich-Maleszewskich) była własnością
„cząstkową”, - nie podaję tutaj dokładnych danych na temat
wymienionych wsi, według SGKP. Jedynie w odniesieniu do gniazda
rodu, a więc Maliszewy Starej i Nowej, wypadałoby może dla
orientacji podać, jak ogólnie rozległe i zaludnione były te
wsie.
Podaje
otóż źródło (SGKP) XIX-wieczne, że w roku 1827 Maliszewa Stara
liczyła domów 22, mieszkańców 148, a Maliszewa Nowa domów 39,
mieszkańców 240. Pod koniec tegoż wieku sytuacja mało uległa
zmianie. Było to odpowiednio: M.St. 23 domy, 152 mieszkańców, a
M.N. 43 domy, 337 mieszkańców, przy ogólnej powierzchni dla
Maliszewy Starej 960 mórg, zaś dla Maliszewy Nowej 2.000 mórg, co
daje przeciętną ok. 50 - 100 mórg (ok. 25 - 50 ha)/dom (czyli
rodzinę małą). [5]
Jeszcze
i dzisiaj, z nazwiskiem Maleszewski
spotkać się można także i w : Sokołowie, Budach
Kupietyńskich, Dybowie, Hołowienkach, Kosowie Hulidowie,
Kupietynie, Repkach, Rytelach Wszołkach, Skibniewie, Podawcach,
Sterdyni, Suchodole, Wyrębie, oraz Żochach, zaś z nazw.
Maliszewski - w
mieście Sokołowie i Siemiatyczach, w Bujałach Gniewoszach, Długich
Kamieńskich, Gutach, Hołowienkach, Karolewie, Kobylanach Górnych,
Kosowie Hulidowie, Kostkach, Kuczabach, Łazowie, Nowej Wsi
Grochowskiej, Prześdziatce Kolonii, Wirowie Kolonii, Włodkach,
Wólce Nadbużnej, Ząbkowie Kolonii i Żochach. [12] Ponieważ,
zarówno w przeszłości, jak i obecnie, obie formy nazwiska
występują obok siebie w tych samych wsiach, narzuca się sam z
siebie wniosek o tożsamości „obu tych nazwisk”, różniących
się tylko wymową. Jak bowiem podawał Dworzaczek (patrz wyżej),
pierwotna forma nazwiska powinna brzmieć „Maliszewski”,
i nigdy inaczej, co „w naszym przypadku”, jak najbardziej było
zachowane.
Maliszewscy, pozostali
w ziemi sokołowskiej niegdysiejsi drobni rycerze herbu Ślepowron,
stali się w przeważającej większości jedynie szlachtą
zagrodową, a nawet zasilili szeregi innych, niższych stanów. Wielu
z nich jeszcze w dawniejszych wiekach osiadło także w innych
miejscowościach, również Małopolski, o czym wspominałem w cyklu
„Dawne
rodziny”, w Rozdziale Nr 2. „W las niejako kontrowersyjny”.
I tak: W XVIII wieku sporo Maliszewskich-Maleszewskich
herbu lub „ongiś herbu” Gryf „pokazywało się” w parafiach:
Gorlice na Podkarpaciu, gdzie byli współwłaścicielami dóbr
ziemskich, a bliżej Krakowa i Olkusza: w Tczycy, Nasiechowicach,
Wrocimowicach, Pałecznicy. Także wieś Piotrowice była niegdyś
częściowo tychże własnością. O Olkuszu i Przegini tutaj bliżej
nie wspominam, bo to jedynie peryferie zasiedlenia były. Równie
często występowali reprezentanci tych rodzin w woj. świętokrzyskim,
szczególnie w okolicy Chmielnika, Sokoliny, Pińczowa,
Krzcięcic, Wojcieszowa, Małogoszczy, a nawet Sandomierza (ale to
„pomięszanie” z Godziębami lub „ongiś Godziębami” już
może było).
Przypisy i
Bibliografia:
[*]. W. Dworzaczek,
„Teki”, Internet
[**].
Uruski
pisał o nich:
„Maliszewscy
herbu Godzięba – kujawska rodzina od wsi Maliszewo w ziemi
dobrzyńskiej, którą
w 1607 roku
sprzedała Blochom. Jakusz (Jakub) z Maliszewa cześnik kujawski 1368
r.,a Lutko
z
Maliszewa 1434 r. – cytowani w Cod. Rzyszczewskiego.”.
Jeszcze w XIX wieku są to dobra rozległe. SGKP
podaje,że wieś Maliszewo nad rzeką Mień,
w 1827 roku miała co prawda tylko 18 domów i 191
mieszkańców (później 17 domów i 209 mieszk.), ale posiadała
1.229 mórg gruntu i 45 mórg nieużytków (chyba więc bez
folwarku).
Według Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego folwark
Maliszewo sięgający aż 10 wiorst
w pobliże Wisły, miał obszaru 1.330 mórg, w tym
gruntów ornych i ogrodów 490, łąk 151, pastwisk 263, wody 5, lasu
298, zarośli 56, nieużytków i placów 67.
Folwark posiadał budynków murowanych 6, drewnianych
24, a ponadto: gorzelnię, browar, młyn
wodny i tartak oraz pokłady torfu.
Dawniej dobra te musiały być jeszcze bardziej
rozległe. Położone obok drugie Maliszewo vel
Maleszewo, będące zapewne wcześniej częścią
wspomnianego majątku, pod koniec XIX wieku
obejmowało jeszcze 340 mórg gruntu, mając 20 domów
i 176 mieszkańców. [6] Nie ulega zatem wątpliwości, że
rycerstwo posiadające opisywany majątek należało w ziemi
dobrzyńskiej do zamożniejszych rodzin, tym bardziej, że rozrodzeni
Maliszewscy obejmowali w posiadanie również inne majątki.
[1].
M. Z. Wojciechowscy, Polska
Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św. Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP )
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. S. Korusiewicz, Dzieje Księstwa Siewierskiego
i Siewierza do roku 1900, Wyd.
„Aquarius”, Piekary
Śląskie 1990 ( DKS )
[12]. Internetowy serwis „Tropami Przodków”, „
Śladami tajemnic Ziemi sokołowskiej”
[13]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła
internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
