środa, 9 maja 2018

Pradzieje Małopolski –
Paleolit górny – 7. Kultury tylczakowe


Zespoły tylczakowe (?) [1]



I. Informacje o kulturze:
Wszelkie informacje o kulturach kręgu oryniackiego zawarłem w poprzednich rozdziałach. Tutaj nawiązuję tylko do tego kręgu, porównując go z dalszymi kulturami tylczakowymi kręgu perigordzkiego, znanymi z wielu stanowisk polskich.


Podobny do oryniackiego typ gospodarowania reprezentowały w późniejszych, chłodniejszych okresach Wurmu kultury tylczakowe (pavlovska, willendorfska, kostienkowsko-awdiejewska [wschód Europy] i in.). W Polsce znane są, pokrewne słynnym pavlovskim znaleziskom czeskim, spotykane w górnym paleolicie w środowisku tundry i tundry parkowej, wielosezonowe kostienkowsko-awdiejewskie obozowiska „łowców mamutów” z Krakowa-ul. Spadzista, niemniej słynne niż czeskie z Predmosti, Dolni Vestonice, Mladeć i Pavlova). [1]




I. Scena z życia człowieka w górnym paleolicie (źródło: Internet, Zdenek Burian, malarstwo)


Muzea Pradziejów Małopolski i inne:


II. Inwentarze i znaleziska luźne:


1. Drapacz łódkowaty i tylczak krzemienny, Dolina Przemszy (Małopolska) (przypadkowe znaleziska luźne) [2]
 

1B. Skrobacz zębatownękowy i rdzeń, j.w. (Małopolska) (przypadkowe znaleziska luźne) [2]
 

2. Drapacz łódkowaty oryniak (Francja) (źródło: Wikipedia)
 


2B. Bumerang z ciosu mamuta Obłazowa (Małopolska) (źródło: [4])


3. Ostrze tylcowe Kraków-ul. Spadzista, Dolina Wisły (Małopolska) (źródło: [3])
 



































3B., 3C., 3D. Narzędzia kult. kostienk. awdiej. jw. (Małopolska) (źródło: j.w.)




















4., 4B., 4C., 4D. i 4E. Zespoły tylczakowe perigordzkie (Francja) (źródło: [5])


4F. Narzędzie graweckie (Francja) (źródło: [8])




































5., 5B. i 5C. Narzędzia perigordzkie i pavlovskie (Zach. Europa i Czechy) (źródło: [9]) 

 

6. Narzędzia kult. kost. awdiej. Dolina Wisły, Kraków ul. Spadzista (Małopolska) (źródło: [1])

 

7. Zasięg kręgu tylczakowych kultur graweckich w Europie (źródło: Internet)

 

7B. Zasięg kultur tylczakowych w Polsce (źródło: [1] str. 152)


III. Datowanie:
Podając za Kozłowskimi można określić wiek znalezisk tundrowych kultur tylczakowych w Polsce (z mamutem) na ok. 23 do 18 tys. lat pne. [1]



8. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)


Przypisy:

[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977

[2]. PMA Kraków. Okazy znalezione w południowym korycie Pradoliny Przemszy: 1). znaleziony w roku 1974, powierzchniowo. Drapacz łódkowaty, odłupkowy, charakterystyczny dla kultury oryniackiej lub kultur tylczakowych, wykonany z krzemienia brązowo-brunatnego, analogicznie do zespołu z Przylaska Rusieckiego, co może wskazywać na allochtoniczność okazu. Gdyby jednak był tutaj autochtoniczny, może pozostawać w związku z tylczakiem oryniackim, opisywanym tu dalej. Wykazuje podobieństwo do niektórych okazów z Krakowa-Zwierzyńca I.
2). Znaleziony w 1966 r., w podobnej lokalizacji jak poprzedni, powierzchniowo na terenie budowy na wierzchowinie nad doliną rzeczną, w osadach polodowcowych. Wydaje się, że jest tutaj autochtoniczny i pochodzi z głębokości ok. 0,7 m., z brązowej gliny plejstoceńskiej pochodzenia rzecznolodowcowego zlodowacenia północnopolskiego Wurm, choć ogólnie ten teren należy do zasypania zlodowacenia południowopolskiego, materiał musiał by więc być przemieszczony. Ostrze tylcowe, kształtu noża (? lub prostego grotu oszczepu, z jakich to tylczaków już w oryniaku czasem je wykonywano, typowy w zespole kultur tylczakowych), wykonane z krzemienia brązowego, analogicznie do okazu poprzedniego. Oba artefakty pochodzą jednak być może ze żwiru rzecznego zwiezionego na budowy może z Pradoliny Wisły (analogie z Przylaskiem Rusieckim), a więc mogły znajdować się na złożu wtórnym. Z tego powodu niemożliwe jest precyzyjne datowanie i ocena. 3). Znaleziony w r. 2012 w tym samym miejscu co poprzedni, w wykopie w osadach plejstoceńskich, więc może oba okazy wiążą się ze sobą, pomimo wielu lat różnicy w znalezieniu. Jest to mały skrobacz zębatownękowy, prostokątny, bardzo podobny do okazów z Przylaska Rusieckiego (wcześniejsze artykuły), używany zapewne w oprawie. Wykonany z analogicznego krzemienia czekoladowego, zapewne miejscowego, jurajskiego (?). 4). Znaleziony w 1969 roku, w miejscu j.w. Artefakt nie jest odłupkiem, lecz odpadkiem przy obróbce krzemienia, przedstawiającym formę „niby-rdzenia”, wyraźnie widoczne ślady negatywów. Intensywnie obtłuczony, być może z powodu używania, może nawet w oprawie jako drobny tłuczek (?). Wykonany może z krzemienia miejscowego, jurajskiego.


9. Sposób oprawiania niekt. ostrzy tylc. ( Internet, str.: http://www.keap.umk.pl/eksperymenty-z-broni261-miotan261.html)
Jako znaleziska przypadkowe, luźne, nie mogą być dowodem na stałe zamieszkiwanie ludności wspominanych kultur na tym terenie, ale mogą świadczyć o epizodycznym pobycie tutaj człowieka z tego kręgu kulturowego w okresie późnego zlodowacenia północnopolskiego Wurm (prawdopodobnie w fazach Tursac), prowadzącego tutaj wówczas gospodarkę zbieracko-łowiecką w chłodnym klimacie peryglacjalnym, w środowisku tundry i tundry parkowej.


10. Podobny typ krajobrazu (źródło: Wikipedia)













[9]. Jelinek J., Atlas prahistorii człowieka, PWR i L Wa-wa 1977



Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora !!


Autor: o