Paleolit górny - 8. Kultura magdaleńska środkowa
Zespoły magdaleńskie [1]
I. Informacje o kulturach:
A.
Wiśniewski i M. Połtowicz-Bobak
[1]
„Około
20 tys. lat temu w południowo-zachodniej Francji i północnej
Hiszpanii na podłożu wcześniejszej tradycji doszło do
przeobrażeń, które zaowocowały nowymi rozwiązaniami w wielu
obszarach życia, określanymi mianem kultury magdaleńskiej (nazwa
od schroniska skalnego La Madelaine w południowo-zachodniej
Francji). Obszar, na którym odnotowano zbliżone pod wieloma
względami pozostałości kultury materialnej, rozciąga się od
wybrzeży atlantyckich po dorzecze Wisły i Bugu. Oczywiście
rozprzestrzenianie się nie było zjawiskiem ani jednorazowym, ani
tak dynamicznym, jak sądzono wcześniej. Najwcześniejsze ślady
osadnictwa magdaleńskiego są znane z Francji południowo-zachodniej
oraz z wybrzeża kantabryjskiego w Hiszpanii. Około 19 tys. lat temu
lub nieco wcześniej doszło do powiększenia się populacji, czego
dowodzić może spora liczba stanowisk rozprzestrzenionych we
Francji. W tym samym czasie poszerzono ekumenę w kierunku wschodnim,
obejmując dolinę Renu, skąd znane jest stanowisko Munzingen
położone koło Freiburga.
Nieco
młodsze są najstarsze ślady pobytu ludności magdaleńskiej w
Polsce, które pochodzą z Jaskini Maszyckiej w Ojcowie na Jurze
Krakowsko-Częstochowskiej (około 18,2 tys. lat temu). Stanowisko to
dostarczyło obok wyrobów kamiennych unikalnego zbioru przedmiotów
kościanych, w tym zdobionych
elementów uzbrojenia, a także przewierconych zębów zwierzęcych
(kolie), muszli oraz czerwonego barwnika i płytek do ich
rozcierania. W ich sąsiedztwie odnaleziono szczątki ludzkie kobiet,
mężczyzn i dzieci. Sądzi się w związku z tym, że ludzie ci
mogli paść ofiarą ataku innej grupy ludzi.” [1]
„Faktyczna
kolonizacja Europy Środkowej przez ludność magdaleńską
rozpoczęła się nieco później, tj. około 16 tys. lat temu. Z
tego okresu pochodzą liczniejsze stanowiska, znane z Niemiec, Polski
oraz Czech i Moraw. Ciekawe, że początek wkroczenia na te ziemie
liczniejszych grup przypada na chłodny okres określany najstarszym
dryasem (nazwa od alpejsko-tundrowego krzewu liściastego dębika).
Jednak największy zasięg osadnictwo to w Europie Środkowej
osiągnęło podczas następnego okresu, w którym doszło do
ocieplenia (tzw. interstadiał Bølling-Allerød: 14,7 do 12,7 tys.
lat temu; nazwy pochodzą od znanych stanowisk przyrodniczych z
osadami jeziornymi w Danii). Osadnictwo magdaleńskie w tym czasie
objęło obszary nizinne Europy Zachodniej oraz Średniogórze
Niemieckie, a także pas wyżyn w Polsce. Na tym rozległym obszarze
doszło do rozwoju lokalnych ugrupowań.
Przykładem
mogą być takie centra, jak Basen Paryski, Niemcy
Południowo-Zachodnie czy Nadrenia oraz Turyngia, Morawski Kras czy
Jura Krakowsko-Częstochowska.” [1]
„Ostatnia faza rozwoju kręgu
magdaleńskiego charakteryzuje się migracjami w kierunku Niżu. (…)
Na tym podłożu kształtują się -
najpewniej również pod wpływem zewnętrznym – inne kultury tzw
kręgu tarnowiańskiego. Ludność magdaleńska (sądząc ze składu
fauny towarzyszącej znaleziskom) bytowała na granicy tundry z
elementami stepu i lasu. Gospodarkę opierano na myślistwie (po
wyginięciu mamutów - koń, renifer, lokalnie inne ssaki leśne).
I.B. Wykorzystanie przez człowieka
upolowanych reniferów (źródło:
[4])
Obozowiska zakładano w jaskiniach i
schroniskach skalnych oraz na wysoczyznach, budując na terenach
otwartych lekkie szałasy, okrągłe, owalne lub prostokątne,
wspierane na żerdziach. Znane są groby szkieletowe oraz sztuka
(malarstwo jaskiniowe i sztuka mobilna [rzeźba w kości]. Obróbka
kości w kręgu magdaleńskim stała na wysokim poziomie. W Jaskini
Maszyckiej koło Ojcowa stwierdzono ślady kanibalizmu (wiele
ludzkich szczątków kostnych intencjonalnie połupanych).[2]
Antropolodzy zazwyczaj (patrz
Mały Słownik Antropologiczny – Bibliografia [10]) łączą
kultury magdaleńskie z rasą białą człowieka Homo sapiens sapiens
fossilis, zakładając w jej obrębie wykształcenie się z typu
kromanioidalnego - późniejszego typu nordycznego. Ale w Europie
zachodniej trafiały się podobno również (dawniejsze poglądy na
szkielet z Chancelade) obok znalezisk magdaleńskich szczątki
człowieka typu azjatyckiego, co jednak nie bardzo potwierdza się w
świetle nowszych opracowań.
I.C.
Człowiek kultury magdaleńskiej (źródło:
Internet, Zdenek Burian, malarstwo)
II.
Inwentarze i znaleziska luźne:
1. Skrobacz magdaleński Dol. Przemszy (Małopolska) (przypadkowe znalezisko luźne) [3]
1B., 1C., 1D. i 1E. Narzędzia magdaleńskie (Austria) (źródło: [8])
1F. Skrobacz magdaleński (Francja) (źródło: [7]
2. Tzw „berła kościane” La Madeleine (Francja) (źródło: [5])
2B. Zdobione groty oszczepów Maszyce (Małopolska) (źródło: [6])
3., 3B. Wyroby magdaleńskie, Maszyce (Małopolska) (źródło: [2])
4. Wyroby magdaleńskie Maszyce (Małopolska) (źródło: [11])
5. Zasięg kręgu magdaleńskiego (źródło: [2] str. 169)
III. Datowanie:
Podając za
Kozłowskimi można określić wiek znalezisk typu kultury
magdaleńskiej środkowej w Polsce na ok.13 tysięcy lat pne.
6. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [2], str. 21)
Przypisy:
[2]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia
na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977
- Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Pradzieje Europy
od XL do IV tys. p.n.e., PWN, Wa-wa 1975.
[3].
PMA Kraków:
Artefakt z Doliny Przemszy znaleziony w 1975
r., powierzchniowo, w osadach polodowcowych ułożonych ostatecznie
podczas zlodowacenia środkowopolskiego (jako sandry) i w holocenie,
na terasie zalewowej pd koryta rzeki, na złożu wtórnym. Narzędzie
średniej wielkości, wykonane z niezbyt regularnego wióra
krzemienia kremowego, prawdopodobnie miejscowego, jurajskiego,
najprawdopodobniej oprawiane. Jest to skrobacz zębatownękowy,
charakterystyczny dla kultury magdaleńskiej i podobny do niektórych
okazów z innych stanowisk magdaleńskich. Mógł służyć także
jako narzędzie do obróbki kościanych przedmiotów walcowatych i
jako piłka do cięcia.
Jako
znalezisko odosobnione, luźne, nie może być dowodem na stałe
zamieszkiwanie tutaj człowieka magdaleńskiego z gatunku Homo
sapiens sapiens fossilis, ale świadczy o epizodycznym lub nawet
okresowym pobycie
(albo wędrówkach) na tym terenie ludności tej kultury,
podążającej zapewne śladem wędrówek stad reniferów w tundrze,
odbywających się zazwyczaj latem.
Miejsce znalezienia potwierdza kierunek tych wędrówek z Zachodniej
Europy, poprzez tereny dzisiejszej Polski Południowej, do Polski
Centralnej na Niż Europejski, w najstarszym Dryasie zlodowacenia
północnopolskiego Wurm, mniej więcej ok. 13 tys. lat pne.
[7]. http://www.aggsbach.de/2013/11/kesslerloch-a-magdalenian-site-from-the-oldest-dryas-excavated-140-years-ago/
[9]. http://www.flickriver.com/photos/tags/magdalenian/interesting/
[10]. Praca zbiorowa, Mały słownik antropologiczny, WP, Wa-wa 1969
[11]. Bukowski Z., Dąbrowski K., Świt kultury europejskiej, LSW, Wa-wa1971
Uwaga: Wolno kopiować
i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora !!
