Drobne rycerstwo
średniowieczne
12. Soleccy
herbów Gozdawa i Pilawa (?) z Solcy:
1.
Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwisko Solecki, zgodnie z
zasadami gramatycznymi mogło powstać od nazw wsi: Solca, Solce,
Solec i Solcza. Miejscowości noszących te nazwy było w Polsce
w średniowieczu kilka, ale tylko niektóre wywiodły rycerskie rody
tego nazwiska. Herbarze (np. Tadeusz Gajl [4]) i źródła
historyczne wymieniają Soleckich herbów:
Ostoja (ziem.
przemyska) [*] i
Pomian oraz własny.
Z
naszego terenu są to Soleccy herbu
Gozdawa (ziemia
krakowska) [4] [5] [6]. Krzepela
wymienia stąd Soleckich
herbu Gozdawa i Pilawa.
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku,
wymienia w Polsce 5074
osoby noszące nazwisko Solecki (zapewne
z wszystkich wymienianych (?) rodzin), [9]
Rodziny (rodzina ?) Soleckich
z olkuskiego, od
średniowiecza, aż do chwili obecnej istniejące na naszym terenie,
należały niegdyś do wymienionych herbów i należały do
drobno rycerskiego rodu małopolskiego, którego korzenie były
związane właśnie z miejscowością Solca,
jako ich gniazdem rodowym. Czy wszyscy jej reprezentanci „zachowali
swój klejnot szlachecki aż do chwili obecnej” – nie jest
dzisiaj istotne. Historia wspomina o nich przez około dwa wieki.
2.
Herb i zawołanie
O
herbowym rodzie Pilawitów wspominałem
już w innych artykułach cyklu, jako mającym typowo małopolskie
korzenie. Z ziemi sieradzkiej i krakowskiej znany jest też herb
Gozdawa, a jego najstarsze pieczęcie
znane są już od XIV w. (1308 r.) [4] [6]
Herb
Gozdawa, którego znamy kilka odmian, przedstawia w polu
czerwonym dwie lilie srebrne spojone pierścieniem. W klejnocie
(koronie) przeważnie pawi ogon lub pióra strusie, z takimiż
liliami. [4] [6]
1. Herb Gozdawa
(źródło: „Wikipedia”)
Brak wyraźnego nawiązania w legendzie herbu Gozdawa
do dawnych mitów słowiańskich, lecz sama jego nazwa nawiązuje do
mitycznego pojedynku Bogów, który to pojedynek miał miejsce „pod
Wielkim Belem”, czyli Drzewem kosmicznym („gozd”, to po
staropolsku „las”).
[11]
3.
Gniazdo rodziny Soleckich
Jak to już
zaznaczyłem na wstępie, rodowym gniazdem
Soleckich z olkuskiego jest wieś Solca w pow. olkuskim (lelowskim)
woj. krakowskiego (obecnie zawierciańskim).
O
miejscowości tej informacje przytaczają różne historyczne źródła.
Miejscowości nie omawia co prawda kompleksowo praca zbiorowa
polskich historyków, sukcesywnie wydawany przez PAN „Słownik
historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, ale
wzmianki o Solcy odnajdujemy tu pod innymi hasłami. [13]
Słownik Geograficzny
Królestwa Polskiego pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego na
temat tejże wsi podaje jedynie informacje, zawarte poniżej w
ilustracyjnej kopii tekstu: [5]
2.
Informacje dotyczące wsi Solca w parafii Kidów (źródło:
SGKP [5])
3.
Lokalizacja wsi Solca w Małopolsce (źródło:
Google Maps)
4. Krajobraz doliny
Pilicy (okolic Otoli i Solcy) (źródło:
Internet, str.
4. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Wieś Solca w olkuskim od czasów najdawniejszych
należała do dóbr rycerskich.
Internetowe źródło:
Rody
ziemiańskie XV i XVI wieku. T. 1, Małopolskie rody ziemiańskie,
Krzepela,
Józef podaje „za Długoszem” o miejscowym rodzie Soleckich
skąpe informacje: [12]
Solca pow. LeI/Olk. p.
Kidów.
1404-1468. Soleccy
między nimi Kanimir h. Gozdawa. Ul.
290 384. 424.
1468. Mik. de
Solecz h. Pilawa U l. .f 24.
(Nie
jest dokładnie jasne w jakim stosunku ewentualnego pokrewieństwa
pozostawali do siebie herbowni obu wymienionych herbów w tej wsi.)
„Równie dawna, a może jeszcze starsza niż Klucze, jest wieś Solca. W latach 1376-1383 występuje jej dziedzic Jakusz Solecki, brat Mikołaja, a potem jego następcy. Jeden z nich, Kanimir Solecki , wiódł proces z klasztorem miechowskim o naruszenie granic osad, należących do bożogrobców: Ołudzy, Jeziorowic, Dobrakowa i Otoli. W 1421 r. władał Solcą Jan Solecki, ale później wieś ta została włączona do latyfundium Pileckich.” [7]
A w innym miejscu tego opracowania odnajdujemy uzupełniające o tym rodzie informacje: „W końcu XIV w. widać rozdrobnienie włości szlacheckiej także w sąsiedniej Solcy, włości w latach 1376-1388 Jakusza, Mikołaja, Kanimira i Benka Soleckich...”.
Informacje te oparte są częściowo na klasycznym źródle historycznym, które wymienia niektórych właścicieli Solcy przy omówieniu innych haseł.
I tak, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [13] wymienia pod hasłem Dobraków:
„2. 1403 pkom. krak. Gniewosz z Dalewic rozgranicza wieś kl. miech. Ołudzę od wsi król. D., Otola i Jeziorowice. Granice biegną od granic Ołudzy z Solcą z dawna wytyczonych pod wysoką kamienną górą [być może to dziś Ostra Górka w Jeziorowicach, UN 11 s. 73], aż do brodu zw. → Gać Krzeszowa (Gacz Krzeschowa), leżącego poniżej starej sadzawki w Jeziorowicach (ZDM 1, 245);
Kanimir dz. z Solcy zobowiązuje się w myśl ugody z prepozytem miechowskim nie naruszać granic wytyczonych między wsiami: Ołudzą, Jeziorowicami, D. i Otolą a Solcą (DSZ 105)”
Ponadto powtarza te informacje pod hasłem Jeziorowice:
„1403 wytyczone granice między wsiami król. → Dobraków,
Otola, J. z wsią Michała prep. kl. miech. Ołudza, biegną od
granicy Ołudzy z Solcą pod wysoką kamienną górą [być może to
dziś Ostra Górka w Jeziorowicach, UN
11 s. 73] aż do brodu zw. Gać Krzeszowa leżącego
poniżej starej sadzawki w J. (ZDM
1, 245; MPH 2 s. 891); Kanimir dz. z Solcy przyrzeka, że
będzie przestrzegał ugody zawartej z prepozytem kl. miech. i nie
naruszy granic wytyczonych między wsiami Ołudza, J., Dobraków,
Otola i Solca (DSZ 105).
2010-2016 Instytut Historii Polskiej
Akademii Nauk” [13]
Z powyższych wzmianek wynika, iż wymienieni tutaj drobno rycerscy właściciele Solcy należeli do rycerstwa ubogiego, mało znanego w źródłach historycznych oraz stale zagrożonego popadnięciem w ubóstwo i wypadnięciem ze stanu.
Poświadczone są ich kontakty z dziedzicami
podobnych, drobnoszlacheckich i pobliskich wsi, a także konflikty
na tle majątkowym z zakonnymi właścicielami okolicznych dóbr.
5. Pochód rycerzy (miniatura średniowieczna) (źródło: Wikipedia)
Rodzina
Soleckich z Solcy koło
Olkusza „trzymała” więc wieś może tylko trochę
ponad sto lat, (XIV w. - 1421 r.), a potem wieś stała się
własnością innych rodzin szlacheckich. Być może później
reprezentanci tej rodziny, w całości lub częściowo posiadali
jakieś inne majątki ziemskie, albo żyli „na dzierżawach”, jak
wielu z ubogiej szlachty.
O dalszych losach niektórych
przedstawicieli tej rodziny [Soleckich] dowiadujemy
się ze wzmianek, dotyczących wójtostwa żarnowieckiego (Żarnowca):
„W połowie XV w. dziedziczne wójtostwo żarnowieckie było już w
rękach rodu Soleckich, gdyż w 1452 r. występuje Piechna, wdowa po
Janie Soleckim, wójcie żarnowieckim, w 1466 r. zaś pretensje do
owego wójtostwa, na podstawie prawa bliższości, wnieśli Mikołaj
i Jan Soleccy, bratankowie wspomnianego Jana Soleckiego.” [7]
Nazwisko Solecki
„zachowało się” po okolicznych miejscowościach przez wszystkie
następne wieki, kiedy to dawne rodziny niezamożnej szlachty,
nierzadko własnoręcznie uprawiające swoje grunty, pod względem
społecznym spadały najczęściej do klasy włościańskiej, o ile
nie były w stanie „wylegitymować się ze swojego szlachectwa”.
[8]
Przede wszystkim „widzimy ich” w
woj. małopolskim w Książu Wielkim, Książnicach, Minodze,
Przegini, Pomorzanach i w innych wsiach podolkuskich oraz w miastach,
np. w Olkuszu, Miechowie i Proszowicach, a także w świętokrzyskim
i dzisiejszym śląskim (szczególnie w okolicach pochodzenia
rodziny), przeważnie jako zwykłych mieszkańców. [Geneteka]
Przypisy i
Bibliografia:
[*]. Znany
historyczny ród Soleckich z przemyskiego,
odrębny od „naszych” Soleckich.
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła
internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
