Drobne rycerstwo
średniowieczne
19. Karwińscy
herbu Jastrzębiec (?) z Karwina:
1.
Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwisko Karwiński, wg
normalnych zasad gramatycznych mogło powstać od nazw wsi: Karwin,
Karwina i Karwino.
Miejscowości noszących takie nazwy
było w Polsce w średniowieczu kilka (Małopolska, lubuskie,
zachodniopomorskie), ale nie wszystkie wywiodły rycerskie rody tego
nazwiska. Herbarze (np. Tadeusz Gajl [4]) i inne źródła
historyczne wymieniają Karwińskich herbów:
Radwan, Strzemię i własny (Kietlicz odmienny). Nie znam dokładnie
terenów (i gniazd rodowych) skąd wymienione rodziny się wywodziły,
ale dla naszych tu rozważań nie jest to istotne. Nie wymieniają
niestety herbarze polskie Karwińskich
herbu Jastrzębiec, co jednak wcale nie
oznacza, że takowych w historii nie było. (!!) [4] [6]
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku,
wymienia w Polsce 286
osób noszących nazwisko Karwiński (zapewne
z wszystkich (?) wyszczególnionych rodzin), z czego w
katowickim 17, a w krakowskim 19. Są to właśnie tereny nas
interesujące i najprawdopodobniej chodzi tu więc właśnie o
Karwińskich, o których aktualnie piszę, czyli znanych ze źródeł
historycznych Karwińskich herbu Jastrzębiec z Karwina
w miechowskim.
Rodzina tychże Karwińskich
z miechowskiego, realnie, od
średniowiecza, aż do chwili obecnej istniejąca na naszym terenie,
należała niegdyś do wymienionego herbu i była
drobno rycerskim rodem małopolskim, którego
korzenie były związane właśnie z miejscowością Karwin, jako jej
gniazdem rodowym. Czy wszyscy jej reprezentanci
„zachowali swój klejnot szlachecki aż do chwili obecnej” –
nie jest dzisiaj istotne. Historia wspomina o nich przez dwa wieki.
2.
Herb i zawołanie
Herbowy
ród Jastrzębców ma zasadniczo mazowieckie korzenie, ale
równie często spotyka się ten herb w ziemi krakowskiej,
lubelskiej, sieradzkiej i sandomierskiej. Jest to najczęściej
występujący w Polsce i bardzo dawny herb. Pieczętowało się nim
kilkaset rodzin. Jego najstarsze pieczęcie znane są już od XIV w.,
np. 1319 Adama z Kamienia (Małopolska). Pierwsza zapiska
sądowa pochodzi z 1386 r. [4] [6]
Herb Jastrzębiec
przedstawia w polu błękitnym podkowę złotą ocelami do góry, w
niej krzyż kawalerski złoty. W klejnocie nad hełmem w koronie
jastrząb (brunatny lub szary) ze złotymi dzwonkami u nóg, w prawej
łapie taka sama podkowa z krzyżem jak na tarczy.
1. Herb Jastrzębiec
(najwcześniejsza postać herbu [?]) (źródło:
„Wikipedia”)
Wspominałem już przy omówieniu kilku innych
rodzin, że podobnie jak wiele innych rycerskich herbów polskich,
herb Jastrzębiec także nawiązuje do pogańskich mitów
słowiańskich, których znajomość i tradycja jeszcze nie zanikły
nawet w XIV i XV wieku, a konkretnie do mitycznej walki Boga Nieba
Peruna z Bogiem Zaświatów Welesem.
W tym przypadku herbowy Jastrząb może obrazowa
przeciwnika Gromowładcy w tej walce o Kosmos, gdzie herbowa podkowa
Świat obrazuje, zaś rzekomy krzyż – Drzewo Kosmiczne. (Derwich
i Cetwiński [11])
3.
Gniazdo rodziny Karwińskich
Jak to już
zaznaczyłem na wstępie, rodowym gniazdem
Karwińskich z miechowskiego jest wieś Karwin w pow. miechowskim
woj. krakowskiego.
O
miejscowości tej informacje odnajdujemy w różnych historycznych
źródłach. Najbardziej kompletne i najstarsze udostępnia praca
zbiorowa polskich historyków, sukcesywnie wydawany przez PAN
„Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w
średniowieczu”, który pod hasłem Karwin podaje: [14]
1. 1489 pow. krak. (RP s. 139); 1581 pow. prosz. (ŹD s. 14); 1470 n. par. Poborowice1 (DLb. 2 s. 132; 3 s. 211).
- 1400 K. graniczy z Żydowem; → p. 3B (SP 8 uw. 345/69);
1401 kolisty gaj (gaym circulare) przed K., gaje zw. Winnica i
Stajadła w K. (ZK 3 s. 316); 1402 cz. Rudna k. Poborowic, m. K. a
Dobranowicami (ZK 3 s. 344); gaj dębowy w K. (ZK 3a s. 544); 1404
łąka zw. Dąbecka (ZK 3b s. 250); 1404-5 → p. 3 B; 1408 gaje
Wiśniowa Góra i Malęczyniec [zw. też Maleczyniec], źródło (ZK
5 s. 86); 1423, 1430 gaje (ZK 7 s. 246; 9 s. 244); 1435 gaje
Jakuszowiec i Maleczyniec (Tyn. 177); 1441-2 sadzawka, gaje zw.
Sitowce; droga z K. do Wierzbna biegnąca od pierwszego jazu
sadzawki aż do spiętrzenia wody wyżej położonej sadzawki; por.
p. 3 A (Tyn. 187; ZK 198 s. 75-6); 1470-80 góra zw. Masłowska
położona wśród zarośli, częściowo we wsi K. K. graniczy z
Rudnem, Żydowem, Szarbią, Wierzbnem i Górką [par. Koniusza]
(DLb. 3 s. 211).”
- 3.Własn. klaszt. i szlach (patrz też niżej).” [14]
Nazwa wsi wywodzi się od imienia
osobowego „Karwa” (żeńska forma staropolskiego „karw” -
wół, „karwa” - krowa [przed starosłowiańską przestawką
literową”, tak jak dawniejsze „melko” - mleko]), a więc
oznacza miejsce, gdzie istniał gródek owego „Karwy”, czyli
„karwin gródek”. Nie wiadomo gdzie ów gródek niegdyś stał,
ale z oczywistych względów obronności miejsca, powinien być
budowany gdzieś w zakolu rzeczki, może w zabagnieniu jakim i na
jakimś wzgórku.
„Słownik Geograficzny
Królestwa Polskiego” pod red. Chlebowskiego i Sulimierskiego
na temat tejże wsi podaje informacje, które w całości zamieszczam
niżej. Jest to wieś bardzo stara, dawniej w całości
należąca do drobnego rycerstwa, potem, jak to w dziejach często
bywało, przejęta przez kościół (klasztor w Tyńcu). [5]
2. Informacje na temat wsi Karwin z
w/w źródła
3.
Lokalizacja wsi Karwin Małopolsce (źródło:
Google Maps)
4. Krajobraz Proszowic
i okolicy (źródło:
Internet, str.: https://mapio.net/pic/p-14791453/
4. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Dobra Karwin w
miechowskim (obecnie w proszowickim) od czasów już dawnych należały
częściowo (ponad połowa) do dóbr klasztornych, ale już do XV
wieku notuje się tutaj także i własność rycerską.
„Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu” [14]:
„3A. Własn. kl. Bened. w
Tyńcu. 1229 papież Grzegorz IX bierze w opiekę kl. w → Tyńcu
i jego dobra, m. in. K. (Tyn. 11b – bulla interpolowana w XV w.);
1363 Kazimierz W. na prośbę opata tyn. zwalnia kmieci ośmiu
imiennie wymienionych wsi kl. tyn., m. in. K. od ospu, robocizny i
wszelkich innych świadczeń należnych królowi (Tyn. 85, autentyk
wbrew opinii wydawcy; por. F. Sikora, Dokumenty tynieckie Kazimierza
Wielkiego, Zapiski Historyczne 50 (1985), s. 169-71);
1367 własn. ww. kl. (Tyn. 98,
autentyk wbrew opinii wydawcy; por. Sikora, jw. s. 171-4); 1385
kmiecie z K. mnichów → p. 4 (SP 8 3347, 3467); 1399 własn. ww.
kl. (ZK 2a s. 405); 1400 → p. 3 B; Jurek włodarz [kl. tyn.] w K.
pozywa Pietrasza z Sancygniowa o porwanie bydła kmieci [klaszt.] z
ugoru (SP 8, 10 574); 1402 → Igołomia p. 3 A; → p. 3 B;
1404-5 opat tyn. i jego włodarz
procesują się z Krystynem z K. o przeoranie ról, spasienie łąk
i znieważenie Franciszka służebnika klaszt. (ZK 3b s. 325, 335,
349, 371, 383, 402, 440, 498, 533, 557, 592, 644);
1441 kl. tyn. zamienia z Tomaszem z
K. bliżej nie określony brzeg [przepływa przez K. rzeczka zw.
Ropotek lub Kitlowiec, lewy dopływ Wisły i potok bez nazwy
stanowiący lewy dopływ tej rzeczki; HW 40; Mapa Obrębów] za rolę
w K. położoną między gajami zw. Sitowce w K. Mieszkańcy obu cz.
K. [szlach. i klaszt.] mogą poić bydło w sadzawkach, a gdy zostaną
one ogrodzone przez Tomasza, będą obow. poić bydło
rozlewając wodę w korytach, czyli w nieckach poza ogrodzeniem. Będą
też obow. do naprawy drogi z K. do Wierzbna, biegnącej od
pierwszego jazu sadzawki aż do spiętrzenia wody wyżej położonej
sadzawki. Żaden z ludzi opata nie śmie pławić bydła w ww.
sadzawkach. Obie strony winny co roku po ś. Wojciechu odnawiać
znaki między rolami i łąkami przez wbijanie pali, opat przy pomocy
10 ludzi, Tomasz przy pomocy 4 ludzi (Tyn. 187);
1442 opat. tyn. daje Tomkowi z K.
w używalność 2 sadzawki w zamian za niwę położoną między
gajami zw. Sitowce w K. Wszyscy mieszkańcy wsi i ich bydło mogą
korzystać z tych sadzawek, Tomek jednak bez udziału opata
winien sam grodzić, konserwować i naprawiać obie sadzawki,
poczynając od pierwszej grobli aż do spiętrzenia wyżej położonej
sadzawki (ZK 198 s. 75-6); 1449 Mikołaj Nawara kmieć opata tyn. z
K. pozywa Stanisława włodarza Tomasza z K. o bezprawne
pobranie od niego 6 gr obornego (GK 10 s. 839); → p. 4; 1456
Kazimierz Jag. potwierdza klasztorowi tyn. przywileje swoich
poprzedników oraz posiadanie licznych dóbr, m. in. K. (Tyn. 219).”
„1468 Kazimierz Jag. kupuje u Dobiesława Karwińskiego i Mikołaja Sarbskiego dla kl. tyn. folwark i 4 1/2 ł. kmiec. w K., uwalniając je od wypraw wojennych i od wszelkich ciężarów publicznych (Tyn. 251);
1469 Dobiesław Swoszowski z K. i jego ż. Jadwiga c. zm. Tomasza z K. sprzedają za 700 grz. klasztorowi tyn. całą swoją cz. w K. i części skupione od sióstr ww. Jadwigi. Opat tyn. zostaje wwiązany w kupione dobra (ZK 17 s. 627, 636);
1471 Jakub z Dębna star. krak. ustanawia 100 grz. wadium między opatem tyn., jego włodarzem, sługami i ludźmi z K. a szl. Stanisławem Wronińskim z Rudna (GK 19 s. 559);
1474 większa cz. wsi należała od dawna do kl. tyn. Pozostałą, mniejszą cz., z wyjątkiem 2 ł. należących do szlachty z Szarbi i karczmy plebana z Czulic, Maciej opat tyn. za zgodą Kazimierza Jag. dokupił za 450 grz. u Dobiesława Karwińskiego. W tej dokupionej cz. są 3 ł. kmiece, z nich jeden płaci 1 grz. czynszu, drugi – kopę gr, trzeci – 1 grz. 16 sk. Dają 30 jaj, 2 koguty i 2 sery, pracują 1 dzień w tygodniu własnym wozem. Wszyscy mieszkańcy odrabiają powabę i z racji oprawnego płacą 1/2 gr raz w roku, dają osep. Wieś posiada wśród zarośli cz. góry zw. Masłowska. Stary folwark klaszt. i inny folwark dawniej szlach. Karczma klaszt. z rolami płaci 3 grz. czynszu. 4 zagrodnicy należący niegdyś do szlach. dziedziców posiadają role i każdy z nich płaci 6 gr i pracuje 1 dzień w tygodniu. 6 ł. kmiec. należących od dawna do kl. płaci po 2 grz. 40 gr i odrabia tylko powabę, inne 4 ł. płacą po 1 grz. 8 sk. i pracują 2 dni w tygodniu własnym wozem, dają 30 jaj, 2 koguty i sery. Kmieć Pająk dzierży 1/2 ł. ze starego dworu. Karczma niegdyś szlach. ;” (...)
„Witek z K. (SP 8, 1938); 1384 Marek z K. (SP 8, 2479);
1385 Mikołaj z K. (SP 8, 3621) → p. 4; Mikołaj z Czernichowa pozywa Jakuba, innego Jakuba, Dominika, Wojciecha, Wiernierza [kmieci] z K. i dwóch kmieci Sieciesława [z Raciechowic] (SP 8, 3349); kmiecie Jakusza i Klemensa [z Mokrska] kaszt. rad. winni stawić przeciw Mikołajowi z Czernichowa i K. swoich panów i przedłożyć przyw. [pr. niem.] (SP 8, 3417, 3621, 3668);
1390 wd. po Janie z K. (SP 8, 5464);
1397 Staniec kmieć Wojciecha z K. (ZK 2 s. 528);
1398-1415 Krystyn z K. i Wierzbna [h. Jastrzębiec], br. Jaszka i Dobka z Wierzbna i Czadra z Marcinkowic (SP 2, 929, 1097,
1399 Jaszek z K. kmieć Doroty wd. po Siecieju z Raciechowic, → p. 4 (SP 8, 8383-4); Czader z Marcinkowic [i K.] pozywa Piotra z Sancygniowa o 3 kmieci w K. zastawionych za 40 grz. (SP 8, 8459, 8560);
1400 Pietrasz z Sancygniowa pozywa opata tyn. o przyoranie do gruntów klaszt. w K. cz. pastwiska, którego używali jego przodkowie i jego ojciec (SP 8, 10 326, uw. 345/7); → 3 A [br.] Jaszek z Wierzbna i Krystyn z K. pozywają opata tyn. (SP 8 uw. 324/3);
Krystyn z K. pozywa Więcesława Brodę z Marcinowic o 16 sztuk bydła i 20 grz. (SP 8, 10 338, 10 472); Krystyn z K. winien stawić swych br. Dobiesława i Jaszka z Wierzbna w sprawie przeciw Pietraszowi z Sancygniowa (SP 8, 10 553); ww. Pietrasz winien w sprawie przeciw ww. Krystynowi, Dobiesławowi i Jaszkowi przysiąc, że prawnie używa on i jego ludzie pastewników w K. (SP 8, 10 739, uw. 348/2);
Krystyn z K. pozywa Gawła kmiecia z Żydowa o przeoranie roli w K. (SP 8, uw. 345/69); Krystyn z K. pozywa [br.] Dobka z Wierzbna o kopę gr i 12 świń (SP 8 uw. 352/18);
1401 br. Dobek, Jaszek i Krystyn z → Wierzbna dzielą dobra. Dobkowi i Jaszkowi przypada wieś Wierzbno, gaj kolisty przed wsią K., 2 kmiecie Kościółek i Balica oraz gaje zw. Winnica i Stajadła w K. Krystyn otrzymuje całą cz. w K. wg starego działu, z wyjątkiem ww. 2 kmieci i gajów, które mają należeć do Wierzbna (ZK 3 s. 316);
Krystyn z K. pozywa Dobka z Wierzbna o stóg żyta, o 6 1/2 grz., 5 połci mięsa, 15 miar owsa, 6 miar pszenicy i 7 miar żyta (ZK 3a s. 408);
1402 Krystyn z K. zwalnia świadków Piotra z Sancygniowa z przysięgi w sprawie o przeoranie dziedziny w 3 miejscach i o łąkę, natomiast Dobek [br. Krystyna] winien objechać dziedzinę („reequitare hereditatem”). Jeśli tego nie uczyni, Krystyn przegra sprawę (SP 2, 929); → Igołomia p. 3 A; Krystyn z K. procesuje się z opatem tyn. (ZK 3a s. 485, 515, 522, 529);
Dobek z Wierzbna pozywa swego br. Krystyna [z K.] o 50 dębów wyciętych w gaju (ZK 3a s. 544); Pietrasz z Sancygniowa pozywa Krystyna z K. o przeoranie jego ról w 3 miejscach i zajęcie gwałtem łąki Pietrasza w K. Świadkowie jego poświadczają przysięgą te zarzuty (ZK 3a s. 569).”
1403 Dobek z Wierzbna i jego br. Jaszek winni pod groźbą kary XV dokonać podziału wszystkich dóbr w Wierzbnie i K., a także podziału bydła, koni, trzody i plonów (ZK 3 s. 486); Jaszek z Wierzbna winien złożyć przysięgę w sprawie przeciw br. Krystynowi z K. o trzecią cz. z 50 grz. i o niedokonanie podziału dóbr (ZK 3b s. 228);
-
1404 Piotr z Sancygniowa procesuje się z Krystynem z K. o
łąkę zw. Dąbecka w K. (ZK
3b s. 250); Balica kmieć z K. należący do Jaszka z
Wierzbna (ZK 3b s. 327; 4 s.
79); Lubomir z Wronińca procesuje się z Krystynem z K. o
10 kop prosa gwałtem zabranego, o wóz z 2 końmi i o inne wozy ;
Mikołaj kmieć z K. powierza Dobkowi z Wierzbna swoją sprawę przeciw Krystynowi z K. (ZK 3b s. 471);
1404-5 → p. 3B; Dobek z Wierzbna procesuje się z Krystynem z K. o zaoranie gwałtem roli w K., o 300 dębów i o 10 kop prosa (ZK 3b s. 471, 505, 559, 592);
1408 Skarbek zw. Głód kmieć z K. (ZK 1a k. 78); tenże Głód gotów był wykupić za 2 grz. u Jana z Wierzbna suknię z zastawu (ZK 198 s. 6 dodatku na końcu księgi);
Stanisław z Krasnego pozywa Krystyna z K. o gaj zw. Wiśniowa Góra, o gaj zw. Malęczyniec w K. i o źródło (ZK 5 s. 86); Jaszek z Wierzbna zapisuje swej ż. Agnieszce 100 grz. posagu i 100 grz. wiana na połowie dóbr w Wierzbnie i K. (ZK 198 s. 5 dodatku na końcu księgi);
1408-16 Anna, Hanka ż. Krystyna z K. (wg ind. WAP); 1409 tenże Jaszek winien zapłacić Stanisławowi Słocie [kmieciowi] z K. 1 1/2 grz. za proso i za dług (ZK 5 s. 139); Mikołaj z Zagórzyc [par. Więcławice] oddaje Wrochowi z Wojsławic w opiekę swoich 2 kmieci w K. (ZK 193 s. 8);
1411 Jaszek z Wierzbna pod groźbą kary XV winien zwrócić Lubomirowi [z Wronińca], niegdyś z Racławic, kmiecia w K., którego miał w zastawie na sumę 16 grz. od Stanisława z Krasnego (ZK 193 s. 42);
1416 Jakub s. Dobiesława z Wierzbna, poręczając za swego br. Dobka, iż nie będzie wnosił sprzeciwu, sprzedaje za 50 grz. swemu stryjowi Jaszkowi z Wierzbna całe cz. swej ojcowizny w Wierzbnie i K. (ZK 6 s. 219); kmiecie Jaszka z K. pozwani przez Domarada podrzędcego z Proszowic (ZK 194 s. 11); Masz i Mikołaj Liskowic kmiecie z K. zobowiązują się zapłacić Jaszkowi z Wierzbna 12 grz. za kupione zboże (ZK 194 s. 31);
1416-49 Tomasz z K.2 ;
1417 Mikołaj z Zagórzyc zastawia za 40 grz. Piechnie i Grzegorzowi z Miszowa [dziś Mniszów] 2 kmieci w K. (ZK 194 s. 104); 1418 Piechna [z Mniszowa] na mocy działu z s. Grzegorzem Opasiono otrzymuje m. in. 2 kmieci w K. (ZK 194 s. 219); 1419 Jaszek Balica, Grzegorz Szeglej, Stanisław Głód, Piotr, Stanisław Balica, Jan Kość, kmiecie z K. (wg ind. WAP); 1419-20 kmiecie z K. procesują się z Jaszkiem z Wierzbna (GK 1 s. 174, 186, 248).
1421 Święch kmieć z K. winien zapłacić Jagience z Wierzbna 1 grz. (ZK 195 s. 120); Czader z K. [i Marcinkowic, br. Krystyna z K., Jaszka i Dobka z Wierzbna] (wg ind. WAP);
1423 ww. Jagienka zastawia za 50 grz. długu swego zm. męża Annie c. [zm.] Dobka z Wierzbna całą swoją macierzyznę w K.. zastrzegając sobie korzystanie z gajów w K. (ZK 7 s. 264);
1426 Dobiesław, Dobek z K.; 1427 Katarzyna ż. Dobiesława z K.; 1427 Elżbieta ż. Tomasza z K. (wg ind. WAP); Tomek [s. Jana z Wierzbna] z K. zobowiązuje się wypłacić swej siostrze Elżbiecie 80 grz. posagu, gdy będzie wychodzić za mąż. Do czasu jej małżeństwa winien płacić jej w bieżącym roku 2 grz., w następnych latach 5 grz. na ręce jej wuja Spytka z Morawicy. Elżbieta ustępuje temuż Tomkowi z wszelkich pretensji do dóbr ojczystych i macierzystych (ZK 146 s. 36);
1430 Stanisław z Wierzbna za zgodą swego br. stryjecznego Jakuba z Siekluki [w pow. pilzn., dziś Sieklówka] i swego opiekuna Jakuba z Boturzyna podsędka ziemi krak. wydzierżawia na 9 lat, z racji 100 grz. posagu swej siostry Małgorzaty, jej mężowi Abrahamowi z Gromnika całą swoją cz. dóbr w Wierzbnie i K., z zasiewami, 4 wołami, 6 krowami, 6 cielętami, 244 owcami i 8 świniami. Po 9 latach dobra te z ww. inwentarzem winny wrócić do Stanisława. Drzewa w gajach może Abraham ścinać tylko na opał i budowę (ZK 9 s. 243-4);
1432 Elżbieta c. Jana z K. [i Wierzbna] ż. Piotra z Ujazdu [nie zid.]; Tomek Karwiński zobowiązuje się wypłacić 30 grz. posagu [swej siostry] Elżbiety „nepotisse” Grzegorza i Janusza z Morawicy ww. Piotrowi z Ujazdu; ww. Elżbieta ustępuje na rzecz br. Tomasza z K. z ojcowizny i macierzyzny w K. (ZK 10 s. 21, 23-4);
1434 Tomek z K. pod sankcją kar sądowych winien wypłacić swemu szwagrowi ww. Piotrowi z Ujazdu 12 grz.; ww. Piotr i Elżbieta oświadczają, że Tomek z K. wypłacił im 12 grz. (ZK 10 s. 302);
1435 sąd ziemski krak. zaświadcza, że Stanisław z Wierzbna sprzedał Janowi z Szarbi za 130 grz. 3 łany kmiece z przynależnościami w K., m. in. z 2 gajami zw. Jakuszowiec i Malęczyniec (Tyn. 177); → p. 5;
1437 br. Jan, Marcin, Mikołaj i Stanisław z Szarbi i K. dzielą dobra ruchome i nieruchome w Szarbi i K. Janowi, który ma wspólnego ojca z pozostałymi braćmi, przypada czwarta cz. wszystkich dóbr, jego ww. braciom cała reszta. Gdy jednak stawią się br. Jana [z wspólnej matki], wówczas ma nastąpić nowy podział z uwzględnieniem tych [rodzonych Jana, a przyrodnich w stosunku do ww.] braci. Wszyscy winni solidarnie spłacić długi. Także kmieć, którego mają zastawionego w Wierzbnie, podlega podziałowi (ZK 146 s. 352);
1438 Katarzyna ż. Spytka z Więcławic zastawia za 10 grz. Tomaszowi z K. kmiecia Jakuba Lemesza z Szarbi (SP 2, 2728).
1441 → p. 3 A; 1442 Elżbieta ż. Mikołaja z Ujazdu [wd. po Piotrze z Ujazdu] oświadcza, że jej br. Tomek z K. wypłacił jej 60 grz. posagu (ZK 12 s. 21); ww. Tomek zobowiązuje się wypłacić w określonym terminie swej siostrze Elżbiecie wd. po Piotrze z Ujazdu 12 grz. Elżbieta zrzeka się praw do ojcowizny i macierzyzny w K. (ZK 12 s. 30);
Tomek z K. bierze w zastaw za 105 grz. od Anny wd. po Jakubie podsędku i od jej Ś. Jakuba z Boturzyna 6 1/2 ł. i karczmę w Glewie (ZK 198 s. 57-8); → p. 3A;
1443 Imramka c. Imrama z Czulic ż. Tomka z K., 1458 wd. ; Jan z Czulic zobowiązuje się wypłacić w określonym terminie swej siostrze ww. Imramce 100 grz. wyprawy; Tomek z K. zapisuje ż. ww. Imramce 100 grz. wiana i 100 grz. posagu na połowie wszystkich dóbr w K. (ZK 198 s. 135);
1447 Jan z Szarbi sprzedaje za 36 grz. Marcinowi z Szarbi całą swoją cz. dziedz. w K. (ZK 198 s. 374);
1448 Małgorzata i jej mąż Jan z Gabania winni wwiązać Tomasza z K. w 2 łany z 4 kmieciami w Gabaniu na sumę 50 grz.; ww. Małgorzata i Jan dokonują powyższego wwiązania (ZK 198 s. 425, 454);
1449 → p. 3A; → p. 4; 1458-69 Jadwiga c. Imramki i Tomasza z K., 1465 ż. Dobiesława Swoszowskiego z K. ; 1463 Jadwiga, Anna, Katarzyna, Barbara, Weronka i Uliana cc. zm. Tomasza z K. [i Imramki] oświadczają, że Jan Jakubowski z Jakubowic [par. Proszowice] spłacił im 50 grz. (GK 17 s. 32); Jadwiga, Anna i Katarzyna starsze cc. zm. Tomasza z K. poręczają ww. Jakubowskiemu na sumę 17 1/2 grz. za swe młodsze siostry Barbarę, Ulianę i Weronkę w razie ich wyjścia za mąż; wszystkie ww. cc. zm. Tomasza Karwińskiego oświadczają, że Zdziebor ze Świeradzic [dziś Sieradzice] i jego poręczyciel Mikołaj Trestka z Sierosławic spłacili im 100 grz., które zapisali Imramce wd. po ich ojcu Tomaszu Karwińskim i Jakubowi Siekluckiemu ,,leviro” [bratu stryjecznemu?, bratu męża?] tejże Imramki i zapis ten w aktach grodzkich umarzają (GK 17 s. 36);
Małgorzata ż. Jana Gabańskiego oświadcza, że była gotowa wykupić dobra w Wierzbnie od dzieci zmarłego Tomasza z K. (GK 17 s. 96);
1463-8 Anna c. Tomasza z K., 1464 ż. Mikołaja Słunowskiego z Krępy [i Adamowic] ; Katarzyna c. Tomasza z K., 1467 ż. Pawła ze Swoszowic; Barbara c. Tomasza z K.,
1467 ż. Mikołaja Mykity z Nieznamirowic ; Weronika, Weronka c. Tomasza z K., zm. 1468 ;
1463-9 Uliana c. Tomasza z K., 1468 ż. Stanisława z → Cianowic );
1464 wszystkim ww. cc. [zm. Tomasza z K.] zostaje przyznane pr. do wwiązania we wieś Strzelce [Małe]; Stanisław Wątróbka ze Strzelec [Małych] kaszt. sądec. zobowiązuje się wypłacić w określonym terminie 100 grz. ww. [cc. Tomasza z K.] i ich opiekunowi Dobiesławowi pod gwarancją ewentualnego wwiązania w wieś swoją Strzelce [Małe] (GK 17 s. 119, 146-9).
1465 Anna z K. ż. Mikołaja Słunowskiego [z Krępy] sprzedaje za 70 grz. swej siostrze Jadwidze z K. ż. Dobiesława [Swoszowskiego] z K. całą swoją cz. w K. (GK 17 s. 485-6);
1464-9 Dobiesław Swoszowski z K. i Swoszowic, mąż ww. Jadwigi ;
1466 br. Jan i Marcin z Szarbi zawierają układ w sprawie spuścizny w Szarbi i K. po ich zm. br. Stanisławie. Marcin winien Janowi w określonym terminie spłacić 40 grz. za cz. spuścizny pod gwarancją ewentualnego wwiązania w całą swoją cz. w K. (ZK 146 s. 686);
1467 ww. Marcin gwarantuje ww. Janowi zwrot 44 grz. ewentualnym wwiązaniem w całą swoją cz. w K. (ZK 17 s. 439); Katarzyna ż. Pawła ze Swoszowic c. zm. Tomasza z K. oświadcza, że Dobiesław [Swoszowski] z K. wypłacił jej całą sumę z ojcowizny i macierzyzny (ZK 17 s. 446); Dobiesław z K. pozywa kmiecia z K. Piotra Brundę i jego ż. Małgorzatę (GK 18 s. 160, 203); Barbara z K. ż. Mikołaja z Nieznamirowic zastawia za 26 fl. węg. Dobiesławowi z K. całą swoją cz. w K. (GK 18 s. 264); → p. 6;
1468 → p. 3A; Jadwiga, Anna, Katarzyna, Barbara, Uliana i Weronika cc. zm. Tomasza z K. procesują się z Janem Masłowskim z Wierzbna (ZK 146 s. 711); ww. cc. zm. Tomasza z K. Jadwiga, Anna i Katarzyna oświadczają, że przyjęły od Jana Masłowskiego [z Wierzbna] 50 grz. i ustąpiły mu z 2 ł. i połowy karczmy we Wierzbnie, na których miały tę sumę zapisaną; Anna ż. Mikołaja z Krępy i Katarzyna ż. Pawła ze Swoszowic oświadczają, że Dobiesław z K. spłacił je z dóbr ojczystych i macierzystych oraz z dóbr pozostałych po ich zm. siostrze Weronice w K.; Dobiesław z K. zobowiązuje się wypłacić Barbarze ż. Mikołaja z Nieznamirowic 33 grz.; taż Barbara oświadcza, że ww. Dobiesław spłacił ją z dóbr ojczystych i macierzystych i z pozostałych po jej zm. siostrze Weronice w K. i zobowiązuje się nie niepokoić o te dobra jego i Jana Masłowskiego (ZK 17 s. 530-1);
Piotr, Stanisław i Jan ss. zm. Masłowskiego z Wierzbna oświadczają, że byli gotowi zapłacić Dobiesławowi i jego ż. [Jadwidze] z K., którzy wzięli już zadatek, za dobra ich ojca (ZK 17 s. 569); Uliana ż. Stanisława z Cianowic sprzedaje za 100 grz. Dobiesławowi Swoszowskiemu z K. całą swoją cz. ojczystą i macierzystą oraz spuściznę [po zm. siostrze Weronice] ww. Dobiesławowi Swoszowskiemu z K. (ZK 17 s. 579; GK 18 s. 639); Uliana ż. Stanisława z Cianowic sprzedaje za 100 grz. Dobiesławowi z K. całą swoją ojcowiznę i macierzyznę i spuściznę po siostrze Weronice (GK 18 s. 638-9); Dobiesław z K. i jego ż. Jadwiga gwarantują Stanisławowi z Cianowic zwrot 100 grz. ewentualnym wwiązaniem w połowę ich dziedziny w K.;
1469 Dobiesław Swoszowski z K. zapisuje ż. [Jadwidze] c. zm. Tomasza z K. 100 grz. posagu i 200 grz. wiana na połowie wszystkich swoich dóbr (ZK 17 s. 657); → p. 3A; [po 1474] → p. 3A;
1480 wieś K. nie zapłaciła poradlnego (GK 21 s. 145);
1489 pobór [w cz. dziedziców Szarbi] z 3 1/2 ł.;
1490-2, 1494, 1496 pobór z 2 1/2 ł.; 1497-1500 pobór z 2 ł.;
1508 pobór z 4 ł. ;
1530 pobór z 2 ł. i karczmy (RP k. 20).” (...)
3C. Własn. par. w Czulicach. 1470-80 karczma z rolami należąca do pleb. w Czulicach (DLb. 2 s. 132, 159; 3 s. 211); 1529 opust. karczma w K. płaciła czynsz ww. plebanowi, obecnie nic nie płaci (LR s. 157).
- 1367 Kazimierz W. nadaje pr. niem. wsiom kl. tyn., m. in. K.
(Tyn. 98); 1385 kmiecie z K. należącego do kl. tyn. w sprawie
przeciw Mikołajowi z Czernichowa winni przedłożyć przyw. [pr.
niem.] (SP 8, 3347); opat tyn. przedłożył przyw., stwierdzający,
że kmiecie z K. winni odpowiadać w dobrach wg pr. niem. (SP 8,
3467); → p. 3 B;
1399 sprawę Pietrasza z Sancygniowa ze Skronkiem i Goworkiem, kmieciami z Modrzan [wsi kl. tyn.], opat tyn. winien rozsądzić [na sądzie leńskim] w K. (ZK 2a s. 405); Dorota wd. po Siecieju z Raciechowic udowadnia przywilejem Kazimierza W., że jej kmieć w K. Jaszek w sprawie z Wrochem z Wojsławic i Stańcem kmieciem z K. nie powinien odpowiadać przed sądem ziemskim (SP 8, 8383-4); 1449 Stanisław Sypiel kmieć opata tyn. pozywa Jakuba Koleję, Macieja Czarnotę i Pawła Paczelę, kmieci Tomasza z K., o 2 rany sine i 1 krwawą. Tomasz Karwiński przedkłada przyw. pr. niem. wyjmującego jego ludzi spod jurysdykcji sądu grodzkiego; Tomasz z K. poręcza za swoich kmieci, iż utrzymają pokój ze Stanisławem Sypielcem pod wadium 30 grz. a Mikołaj Ważliński [włodarz opata?] składa takież poręczenie pod wadium 10 grz. za Sypiela (GK 10 s. 839-40, 867).
- 1401 Krystyn z K. pozywa Jana kmiecia z K. o 2 rany
krwawe (ZK 3a s. 370); 1415 tenże Krystyn skazany na
karę XV Florianowi [z Knyszyna] komornikowi i karę XV sądowi za
obelgę w sądzie (SP 2, 1366); 1443 Maciej Zarychta kmieć z K.
pozywa [szl.] Marcina z Szarbi o zranienie (ZK 198 s. 131); 1446
Mikołaj z K. przyjęty do pr. miejskiego w Krakowie (Kacz.
5629); 1449 → p. 4;
1467 Dobiesław z K. oskarża szl. Mikołaja Słunowskiego z Adamowic [i z Krępy, męża Anny z K., siostry Jadwigi zamężnej za ww. Dobiesławem], że napadł na niego nocną porą z 20 towarzyszami i zabrał pieniądze, szuby i perły (GK 18 s. 251, 286-7, 309).
2 Zebrane tu zapisy mogą dotyczyć Tomasza s. Krystyna z K. i Tomasza s. Jaszka z Wierzbna i K.
3 Tu błędnie jako c. Dobiesława z K.
4 Tak DLb. 2 s. 159-60 w opisie par. Igołomia; w opisie par. Raciechowice w DLb. 2 s. 132 wart. tej dzies. 12 grz.
5 Tak DLb. 2 s. 132 w opisie par. Raciechowice, w DLb. 3 s. 211-9 grz.
© 2010-2016 Instytut Historii Polskiej
Akademii Nauk”
Z powyższego wykazu wynika, iż [usunięto część sygnatur tekstów źródłowych – przypis mój], wymienieni tutaj drobno rycerscy właściciele części Karwina należeli początkowo do rycerstwa niezbyt ubogiego, skoro oprócz części w Karwinie posiadali także dobra w innych wsiach (np. w Wierzbnie). Jednak później, podobnie jak ich „współwłaściciele wsi”, Sarbscy, stopniowo ubożeli i przeszli do warstwy rycerzy niezamożnych, mało znanych w źródłach historycznych i stale zagrożonych wypadnięciem ze stanu, co też i może nastąpiło, skoro dzisiejsze herbarze polskie nie wymieniają już Karwińskich herbu Jastrzębiec z Karwina proszowicko-miechowskiego.
Poświadczone są ich kontakty z dziedzicami
podobnych, drobnoszlacheckich i pobliskich wsi (wymienianych w
tekście „Słownika”, a także przedstawicielami duchowieństwa w
osobie opatów klasztoru tynieckiego. Tradycyjnie, szczególnie te
ostatnie „kontakty” obfitowały często w niezwykle ostre spory i
zatargi natury majątkowej, tym bardziej, że większe części
Karwina od wieków należały do klasztoru, który ostatecznie
zagarnął całą wieś.
O latyfundium tegoż klasztoru pisać tu nie będę.
Dobra do niego należące były olbrzymie. Czyż drobni
„rycerzykowie” mogli z nimi konkurować ??
5. Rycerskie
zatargi (miniatura średniowieczna) (źródło: Wikipedia i str.:
Z tego właśnie chyba
powodu internetowe źródło: Rody
ziemiańskie XV i XVI wieku. T. 1, Małopolskie rody ziemiańskie,
Krzepela,
Józef nie podaje o miejscowym rodzie Karwińskich herbu
Jastrzębiec żadnych informacji: [13]
O
przynależności herbowej rodziny Karwińskich
z Karwina
w gminie Koniusza bardzo wyraźnie wypowiada się internetowa strona
Lidii
Chmielewskiej
„HISTORIA I HERALDYKA GMINY KONIUSZA”. [12] W
większości informacje te pochodzą z w/w „Słownika”:
„31 klasztoru Benedyktynów z
Tyńca z końca XI wieku, których dokonała królowa (węgierska)
Judyta, żona księcia Władysława Hermana, ale nie została
wymieniona w dokumencie legata papieskiego Idziego z roku , gdyż
mnisi mieli w niej tylko... skrawek wsi. Od wczesnego średniowiecza
składała się z trzech części: kmiecej, duchownej i drobnej
własności rycerskiej (szlacheckiej).” (…)
„Pod rokiem
1379 wzmiankowany był w źródłach Wawrzyniec z Karwina oraz
(kmiecie?): Sobek, Witek (1382), Marek (1384), Mikołaj z Karwina
(1385) oraz kolejni kmiecie: dwóch Jakubów, Dominik, Wojciech i
Wierniarz. W roku 1397 wspominany jest Wojciech z Karwina (rycerz?) i
jego kmieć Staniec. W latach wzmiankowany jest Krystyn z Karwina i
Wierzbna herbu Jastrzebiec, brat
Jaszka i Dobka z Wierzbna i Czadra z Marcinkowic. W roku 1399, Jaszek
kmieć Doroty, wdowy po Siecieju z Raciechowic.” (…) [12]
Rodzina
Karwińskich herbu Jastrzębiec z Karwina koło
Miechowa „trzymała” więc wieś i jej części
kilka wieków, od czasów najdawniejszych i pierwszych wymienionych w
źródłach Karwińskich (rycerzy: Witka z Karwina i 1384 Marka z K.,
1385 Mikołaja z Karwina, 1388 Krystyna z Karwina i Wierzbna, 1399,
Dobiesława z Karwina 1404 i in.), aż do może ostatnich tu
dziedziców Karwińskich (1435 Tomasza i 1467 Dobiesława). Częściowo
posiadały też Karwin inne osoby ze stanu rycerskiego, a potem
wieś stała się w całości własnością klasztoru.
Jednak nazwisko Karwiński
„zachowało się” i spotyka się je od XVIII w. po okolicznych
miejscowościach przez wszystkie następne wieki, kiedy to dawne
rodziny ubogiej szlachty, często własnoręcznie uprawiające swoje
grunty, pod względem społecznym spadały czasem do klasy
włościańskiej, o ile nie były w stanie „wylegitymować się ze
swojego szlachectwa”. Niektórzy mogli służyć w okolicznych
majątkach jako oficjaliści dworscy. Np. „Lista rodzin
szlacheckich woj. krakowskiego” wymienia w majątku
Łuczanowice/Ruszcza ekonoma Stanisława (chyba) Karwińskiego. [15]
Przede wszystkim „widzimy
Karwińskich” w miastach woj. świętokrzyskiego (np. Pińczów),
krakowskiego (np. Olkusz) i śląskiego. [Geneteka]
Przypisy i
Bibliografia:
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła
internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
