Paleozoologia 4. Mezozoik – Fauna Triasu
 
Małże



I. Okaz znaleziony w Olkuszu:
1/6/2/89 - 15.11.1980 r., Olkusz, Al. Tysiąclecia, naprzeciwko biurowca OFNE, obok ogrodzenia byłego Przedszkola Państwowego, odłamek skały z głębokiego wykopu pod CO.


II. Stratygrafia: Szaro-biały mezozoiczny wapień triasowy, piaszczysty, bardzo twardy, wskutek czego skamieniałość trudna do wypreparowania. Skała występuje tutaj już na głębokości ok. 2 m, poniżej facji jurajskiej, jak i w całej pradolinie rzeki Baby. Wiek skały – górny Trias – Kajper dolny, Karnik lub Noryk.

III. Rozpoznanie: Małż: Myophoria vulgaris Schlotheim
1/6/2/89 - Jednostronnie zachowana, nieuszkodzona skorupka grzbietowa muszli małża, wtopiona w skałę dolomitową. Zachowana miejscowo w postaci srebrzystej „łuski” wierzchnia warstwa skorupki.

1. Widok z góry (fot. Ryszard Maliszewski)

IV. Informacje o skamieniałości:
Organizm morski, osiadły, należący do bentosu ruchomego, posiadającego w stadium larwalnym ograniczoną zdolność ruchu. Zajmował środowisko morskie, litoralne lub szelfu, oraz morza przybrzeżnego. Autochtoniczny w warstwie znalezienia. Z rozpoznanego wieku skały wynika datowanie skamieniałości.

Ogólne informacje na temat grupy Małży z Wikipedii:

Małże (Bivalvia, z gr. bi – dwa + łac. valva – skorupka), dawniej również blaszkoskrzelne (Lamellibranchiata) – takson w randze gromady obejmujący około 8000 gatunków mało aktywnych lub osiadłych, wyłącznie wodnych, bentosowych mięczaków (Mollusca) o bocznie spłaszczonym ciele okrytym dwuklapową muszlą. Ciało małża składa się z tułowia (zwanego workiem trzewiowym) i nogi. Jest pozbawione głowy, szczęki i tarki. Małże pełzają, żyją w dnie, ryją, pływają lub przytwierdzają się bisiorem do podłoża. Liczne gatunki, np. ostrygi, wenerydowate i omułki, są jadalne. Z niektórych pozyskuje się cenne perły oraz masę perłową. Małże są znane od kambru. W wodach śródlądowych Polski stwierdzono występowanie 34 gatunków – m.in.: szczeżuja pospolita (Anodonta piscinalis), kilka gatunków skójek (Unio) i racicznica zmienna (Dreissena polymorpha) – a w Morzu Bałtyckim 9 gatunków.

Występowanie 

Małże żyją we wszystkich strefach geograficznych, wyłącznie w środowisku wodnym. Większość gatunków zasiedla przybrzeżne płycizny w wodach morskich. Tam często stanowią główny element fauny dennej. Mniej licznie występują w głębinach morskich i w wodach słodkich lub słonawych.

Budowa

Ciało małży jest dwubocznie symetryczne, zwykle wydłużone, bocznie spłaszczone i zamknięte między dwiema, zwykle symetrycznymi, połówkami muszli połączonymi na grzbiecie, wytwarzanymi przez dwa boczne płaty płaszcza otaczające worek trzewiowy.

Obie połówki muszli (prawa i lewa) połączone są w okolicach tzw. szczytu muszli konchiolinowym więzadłem (ligamentum) i u niektórych gatunków układem wapiennych listew oraz różnie wykształconych ząbków, zwanym zamkiem muszli. Listwy zamka zapobiegają przesuwaniu się skorup w trakcie ruchu małża. Więzadło, nazywane też wiązadełkiem – w postaci krótkiej poprzecznej, elastycznej taśmy przechodzącej bezpośrednio w zewnętrzną rogową warstwę obu skorup – rozchyla połówki muszli, zaś zamyka je jeden lub dwa mięśnie zwieracze przyrośnięte do wewnętrznej powierzchni obu połówek muszli. Wielkość muszli oraz masa ciała małży są bardzo zróżnicowane, odpowiednio, od kilku milimetrów i ułamka grama u słodkowodnych Pisidium do 1,5 metra i 250 kg u przydaczni olbrzymiej (Tridacna gigas).

Tryb życia i rozwój

Większość małży jest osiadła – niektóre całkowicie, przyczepione do podłoża bisiorem lub przyrastające do niego muszlą, a niektóre zachowują zdolność powolnego ruchu – żyją w piasku i mule poruszając się za pomocą nogi. Inne ryją lub wiercą w podłożu (w drewnie lub w skale), a nieliczne pływają poruszając się odrzutowo dzięki prądowi wody wyrzucanej gwałtownym zwieraniem połówek muszli. Nieliczne są komensalami lub pasożytami zewnętrznymi jeżowców i osłonic. Część żyje w symbiozie z bakteriami i wiciowcami.
Są rozdzielnopłciowe lub obojnacze. Zapłodnienie najczęściej zewnętrzne, w wodzie wypełniającej jamę płaszczową lub na zewnątrz organizmu. W rozwoju występują larwy typu trochofora, weliger i – u niektórych – glochidium, pasożytujące na rybach. Znane są gatunki opiekujące się potomstwem.
Długość życia małży jest zależna od gatunku i wynosi od kilku tygodni do wielu lat, np. przydacznie żyją do 100 lat.

Znaczenie

Małże mają duże znaczenie w ekosystemach wodnych i jednocześnie należą do bezkręgowców o największym znaczeniu gospodarczym. Większość z nich to filtratorzy dużych ilości wody przydennej, oczyszczający zbiorniki wodne z nadmiaru substancji organicznych. Stanowią też pokarm dla wielu innych organizmów, m.in. dla brzuchonogów, wielu skorupiaków, niektórych rozgwiazd, ryb, ptaków i ssaków (wydra morska, mors i fokowate), a także dla człowieka – w wielu krajach są ważnym składnikiem diety. Gatunki jadalne są poławiane, a także hodowane i spożywane przez ludzi na całym świecie. Zawierają wartościowe białko, sole mineralne, węglowodany i znikomą ilość tłuszczu. Duże znaczenie w rybołówstwie mają ostrygowate, omułkowate i wenerydowate.

2. Różne gatunki małży (źródło: Wikipedia)

 
3. Życie na dnie morza triasowego (kamieniołom w Jaworznie, źródło: http://geoportal.pgi.gov.pl/zrozumiec_ziemie/wycieczki/jura_krakowsko_czestochowska_1/dzien_I/punkt_1_3)

V. Datowanie:
Wiek skamieniałości, określony wg wieku skały, w której występuje, datowany jest na górny Trias Ery mezozoicznej, Kajper dolny, Karnik lub Noryk i wynosi ok. 200 mln lat.

4. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=17)