Drobne rycerstwo
średniowieczne
18. Stachurscy i
Stachurowie herbu Ostoja ze Stachury:
1. Pochodzenie i występowanie rodziny
Nazwiska Stachurski i
Stachura powstały od nazwy wsi: Stachura w pow.
kieleckim, której rycerscy właściciele, pierwotnie zwani
Stachurami, odmienili nazwisko na Stachurski. Herbarze (np.
Tadeusz Gajl [4]) i źródła historyczne wymieniają Stachurskich
herbu Ostoja.
[5] [6].
Słownik nazwisk
polskich Kazimierza Rymuta, według danych z lat 90-tych ub.
wieku,
podaje w Polsce liczbę
6573 osób noszących nazwisko Stachurski,
w tym najwięcej w kieleckim, krakowskim i katowickim. W
tym czasie Stachurów było równie wielu, 6726 osób. [9]
Rodzina Stachurskich
z kieleckiego, od
średniowiecza, aż do chwili obecnej istniejąca na naszym terenie,
należała niegdyś do wymienionego herbu i była
drobno rycerskim rodem małopolskim, którego korzenie były związane
z miejscowością Stachura, jako
jej gniazdem rodowym. Czy wszyscy jej reprezentanci „zachowali swój
klejnot szlachecki aż do chwili obecnej” – nie jest dzisiaj
istotne. Historia wspomina o nich przez około dwa wieki.
2.
Herb i zawołanie
Herbowe
rody Przeginiów i Ostojczyków mają typowo małopolskie
korzenie. Herb Przeginia jest bardzo podobny do herbu Ostoja,
a ponadto występował na terenach zamieszkałych przez Ostojczyków
i dlatego Przeginię uważa się za odmianę Ostoi
(Piekosiński). [4] [6]
Herb
Ostoja przestawia w polu czerwonym między dwoma półksiężycami
złotymi barkami ku sobie w słup miecz srebrny na opak w słup.
Średniowieczne pieczęcie z tym herbem, to: 1358 Czcibora,
dziekana poznańskiego, 1381 Dobiesława z Koszyc, podsędka
ziemskiego krakowskiego (i inne). Herb wymieniany przez Długosza
w Klejnotach, Herbarz Złotego Runa (i inne). [4] [6]
1.
Wizerunek herbu Ostoja
(źródło: „Wikipedia”)
Podobnie jak wiele innych rycerskich herbów
polskich, herby Ostoja i Przeginia ściśle nawiązują do pogańskich
mitów słowiańskich, których znajomość i tradycja jeszcze nie
zanikły nawet w XIV i XV wieku, a konkretnie do mitycznej walki Boga
Nieba Peruna z Bogiem Zaświatów Welesem.
O walce przypominają tu
występujące w herbach miecze, a o tym, ze walka ta miała miejsce w
nocy – przypominają złote półksiężyce w tarczach herbowych.
(Derwich i Cetwiński [11])
W kieleckim występuje wiele gór i wzgórz, których
nazwy nawiązują do wspomnianego mitu, o czym wspominałem w
artykule z mitologii, publikowanym niegdyś na moim blogu pod
linkiem:
http://zcalegoswia2.blogspot.com/2016/07/mitologiaarchetyp-mitologii.html)
3.
Gniazdo rodziny Stachurskich
Jak to już
wcześniej powiedziałem, rodowym gniazdem
Stachurskich z kieleckiego jest wieś Stachura w dawnym woj.
krakowskim. Nazwa wsi wywodzi się od imienia
osobowego „Stach” (poprzez swego rodzaju „zgrubienie” i
oznacza miejsce, gdzie rozrodzony był ród „Stachurów”).
O
miejscowości tej informacje przytaczają wyrywkowo różne
historyczne źródła. Opracowania kompletnego dla wsi Stachura i
Stachurskich nie znalazłem. Popularne źródło internetowe,
„Wikipedia”
pisze o niej:
„Stachura
– wś., pow. kielecki gm. Mniów, par. Grzymałków, 1827 12 dm.,
81 mieszk.” (...)
„Wieś leżąca w powiecie chęcińskim województwa sandomierskiego należała w XVI wieku do Tarłów.”. W 1827 wieś liczyła 12 domów i 81 mieszkańców.”
Informacje te pochodzą ze „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego” Sulimierskiego. [5] Tamże informacja, że wieś Stachura wchodziła w skład dóbr mniowskich (Mniów), obok innych okolicznych wsi. Stachura miała gruntów 173 morgi. [5]
2. Lokalizacja wsi Stachura w Małopolsce (źródło: Google Maps)
3. Krajobraz okolic
Mniowa (fot.
ze źródła j.n.)
4. Najważniejsze
gałęzie rodziny
Wieś Stachura koło Mniowa od czasów najdawniejszych należała do dóbr rycerskich.
Internetowe źródło:
Rody
ziemiańskie XV i XVI wieku. T. 1, Małopolskie rody ziemiańskie,
Krzepela,
Józef nie podaje „za Długoszem” żadnych informacji o
miejscowym rodzie Stachurów-Stachurskich ze Stachury, a w Mniowie
wymienia tylko Mniowskich. [12]
Z
powyższego faktu wynika,
iż
zamieszkali tutaj drobno rycerscy właściciele wsi Stachura należeli
do rycerstwa niebogatego, mało znanego w źródłach historycznych
oraz zagrożonego popadnięciem w ubóstwo i wypadnięciem ze stanu.
Na rzecz możnowładczej rodziny Tarłów
(być może wcześniej Mniowskich) tracą Stachurowie-Stachurscy wieś
Stachura chyba już w XVI w.
4. Rycerz
średniowieczny (miniatura średniowieczna) (źródło:
Wikipedia)
Rodzina
Stachurskich-Stachurów ze Stachury koło
Mniowa „trzymała”
więc chyba wieś zaledwie około trzystu lat, a później
dobra te wieś stały się własnością innych rodzin szlacheckich.
Być może później reprezentanci tej rodziny, w całości lub
częściowo posiadali jakieś inne majątki ziemskie, albo żyli „na
dzierżawach”, jak wielu z ubogiej szlachty.
„Lista rodzin szlacheckich
województwa krakowskiego 1791” Tomasza Pasteczki podaje nazwisko
Stachurski w 1759 r. w majątku Krzesławice/Pleszów 182. [13]
Nazwisko Stachurski
zachowało się w okolicznych miejscowościach przez wszystkie
następne wieki, kiedy to dawne rodziny niezamożnej szlachty, często
własnoręcznie uprawiające swoje grunty, pod względem społecznym
spadały nieraz do poziomu szlachty zagrodowej, a nawet klasy
włościańskiej, o ile nie były w stanie „wylegitymować się ze
swojego szlachectwa”. [8]
Przede wszystkim „widzimy ich” w
świętokrzyskim, w Książu Wielkim, gdzie mogli być początkowo
oficjalistami dworskimi oraz dalszych okolicach, w okolicach
Szczekocin, Pińczowa i Kazimierzy Wielkiej, a także w miastach, np.
Pińczowie, Miechowie i Olkuszu, przeważnie jako tzw „zwykłych
mieszkańców”, czyli mieszczan. [Geneteka]
Przypisy i
Bibliografia:
[1].
M.
Z. Wojciechowscy, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Dr. św.
Wojc., 1946 ( PPPJ )L.
[2]. Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red.
L. Leciejewicza, W.P.,
Warszawa 1972 ( MSKDS
)
[3]. J. Roszko, Kolebka Siemowita, Iskry, Warszawa 1980
[4]. T. Gajl, Herby szlacheckie Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, POZKAL, Gdańsk 2003
( HSRON )
[5]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów słowiańskich, pod red.
B. Chlebowskiego, F.
Sulimierskiego, W. Walewskiego i J. Krzywickiego,
nakł. Autorów, druk.
„Wiek”, Warszawa 1880 – 1902 ( SGKP ) oraz
[6]. S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty
polskiej, Wyd. U. W. „Alfa”, Warszawa
1994 ( HSP)
[7]. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk (red. - praca
zbiorowa), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,
dwa tomy, PWN, Warszawa,
Kraków 1978 ( DORO )
[8]. W. Staśkiewicz (red. - praca zbiorowa),
Społeczeństwo polskie od X do XX wieku,
Książ. i Wiedza,
Warszawa 1988 ( SP )
[9]. Słownik nazwisk współcześnie używanych w
Polsce, pod red. K. Rymuta, Inst. Jęz. Pol.,
P.A.N., wersja
internetowa (Rym.)
[10]. Polska – moja ojczyzna, Encyklopedia (...), pod
red. J. Marciszewskiego, W. P.,
Warszawa 1979 (PMO – E)
[11]. Derwich, M. Cetwiński, Herby, legendy, dawne
mity, Kr. Ag. Wyd. Wrocław
1989 ( HLDM )
Wikipedia – encyklopedia internetowa i inne źródła
internetowe, np. „Geneteka”
Uwaga:
Wolno kopiować i cytować pod warunkiem
podania źródła i autora
