Dawniej, a dziś Rzeczki olkuskie
Dolina Baby - Pakuska wschodnia - 1A
[Zarówno osada (i gród) Stary Olkusz, jak i miasto Olkusz Nowy, zlokalizowane były w średniowieczu nad niezbyt imponującą rzeką, noszącą nieco zagadkową nazwę Baba. Jej koryto, na całym odcinku od źródeł do miejsca zaniku w piaskach Pustyni Starczynowskiej, przebiegało ze wschodu na zachód po najniższej terasie zalewowej imponującej pradoliny geologicznie dawnej rzeki, zwanej w czasach historycznych Przemszą. Przemsza płynęła tędy jeszcze w epoce przedlodowcowej, w Trzeciorzędzie. W Epoce Lodowcowej pradolina ta uległa dwukrotnie zasypaniu osadami polodowcowymi (w czasie zlodowacenia południowopolskiego-Mindel moreną denną, zaś w czasie zlodowacenia środkowopolskiego-Riss - sandrami nasypanymi przez płynące wody od czoła lodowca), a po ustąpieniu lodowca, ponownie odsłaniana była przez wody polodowcowe. Jednak, gdy Przemsza utorowała sobie wówczas nowe koryto, tworząc dolinę za dzisiejszymi Kluczami, przez piaski dzisiejszej Pustyni Błędowskiej, stara pradolina zaczęła odprowadzać na zachód wody mniejszych rzeczek, z których największą stała się Baba, ze swoim dalszym ciągiem koło Starczynowa i Bukowna. Z takiego właśnie powodu, tak mała rzeczka jak Baba, posiada do dzisiaj tak imponującą dolinę (wliczając w to nawet drugie, północne, „martwe”, dawniej zabagnione koryto pomiędzy Górą Orzechówką, Pagórem Skalska i Górą Pomorzańską, również wiodące na zachód poza Kuestę Jurajską, na Wyżynę Śląską). O samej rzece Babie tak mówi popularne źródło internetowe, Wikipedia]:
Baba (dopływ Sztoły)
W XIII wieku przeniesiono nad nią gród olkuski, z miejsca, gdzie obecnie znajduje się Stary Olkusz. Na skutek rabunkowej eksploatacji kopalń olkuskich w XVII wieku i drążenia nowych szybów bez należytych zabezpieczeń, a także kilkakrotnych wylewów, Baba zaczęła zalewać chodniki kopalń – odwodniono je dopiero pod koniec XIX wieku. Powojenny rozwój przemysłu w Olkuszu spowodował dalsze zaburzenia równowagi hydrologicznej, prowadząc do zaniku źródeł Baby.
Obecnie, na skutek szkód górniczych, rzeka rzadko widoczna jest w swym korycie. Podczas dłuższego braku opadów w całości pochłaniana jest przez szyby kopalniane.
180. Informacja o rzece Babie w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego":
180B. Dolina rzeki Baby wg pracy "Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego"
w średniowieczu (PWN 1978, str.156, Autor W. Leśniak)
(Opis: 1.Osada Stary Olkusz, 2. Zamek Rabsztyn, 3. Miasto lokacyjne,
5. Wzgórza, 6. Piaski, 7. Rzeczki, 9. Ważniejsze drogi, 10. Późniejszy rozwój
sieci drogowej do Krakowa, 11. Drogi starostwa rabsztyńskiego ; inne
oznaczenia dopisane przez autora [Ryszarda Maliszewskiego])
180C. Koryto Baby koło Olkusza 1933 r. (fragm. większej mapy, Jacek Sypień,
Facebook, Pakuska)
180D. Dolina Baby koło Olkusza 1991 (źródło: fr. mapy Województwo katowickie,
Mapa topogr. administracyjna, Przeds. Geodez.-Kartograficzne 1991)
181. "Pakuska wschodnia" nad Babą lata 20-te XX w. (zdj. uszkodzone: plama w miejscu
Góry Orzechówki, która jest tu niewidoczna) (źródło: Piotr Nogieć, Olkusz na Starej fotografii I)
181B. Ten sam widok wyraźniej ukazujący lasek po prawej stronie torów, przez który
płynęła Baba, od Góry Orzechówki na horyzoncie (źródło: Kalendarz Jubileuszowy OFNE)
181C. Pakuska wschodnia i koryto Baby 2009 r. (źródło: Facebook, Ziemia Olkuska)
182. Szosa krakowska od Olkusza (po prawej Pakuska wschodnia) lata 30-te XX w.
(widoczny most nad Babą) (źródło: Piotr Nogieć, OSF I)
182B. Ten sam widok z wiaduktu 2009 r. (przebieg dawnej drogi oznaczony
strzałkami (fot. Ryszard Maliszewski)
182C. To samo bliżej 2009 r. (fot. j.w.)
183. Pakuska wschodnia lata 30-te XX w. (po prawej widoczne z dala tory kolejowe
i jadący pociąg ; za torami Dolina Baby)
(źródło: arch. Tadeusza Barczyka)
(To dopiero pierwsza z zapowiadanych fotografii Doliny Baby z archiwum Tadeusza Barczyka. Następne za tydzień !!!)
183B. Przebieg dawnej szosy do Krakowa (białe strzałki) i jej
odgałęzienie - dawna Pakuska wschodnia (czarne strzałki) 2014 r.
(fot. Ryszard Maliszewski)
183C, 183D. Dawna Pakuska wschodnia (dziś droga do Krakowa) 2015 r. (fot. j.w.)
