Paleolit górny – 5. Cz. IX. Kultura oryniacka właściwa
Zespoły oryniackie [1]
I. Informacje o kulturze:
Wszelkie
informacje o kulturach kręgu oryniackiego zawarłem właściwie w
poprzednich rozdziałach. Tutaj powtarzam jedynie najbardziej ogólne,
dotyczące kultury oryniackiej właściwej, znanej z wielu stanowisk
polskich. Niniejszy rozdział stanowi c.d. omówienia ratowniczego
znaleziska z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa.
Ludność
kręgu oryniackiego zajmowała tereny bardzo zróżnicowane.
Zasiedlała chętnie wysoczyzny lessowe zajmując punkty silnie
eksponowane (np. Kraków-Góra Bronisławy, Sowiniec, Piekary,
Kraków-ul. Spadzista), często odległe nawet od cieków wodnych, co
sugeruje znajomość metod gromadzenia wody. Spotykamy osadnictwo
tundrowe oraz stepowe i leśne. Zakładano obozowiska otwarte, z
tradycyjnymi szałasami-namiotami, a nawet budowlami ziemiankowymi,
jak i jaskiniowe, trwałe i sezonowe. Praktykowano przede wszystkim
myślistwo. Polowano intensywnie na mamuty, nosorożce włochate,
hieny, niedźwiedzie jaskiniowe, jelenie, tury/żubry, konie,
koziorożce, renifery i inne. W kulturach oryniackich występują
początki sztuki. [1] Typowe zespoły oryniackie znamy w Polsce np. z
Krakowa-Zwierzyńca i Piekar.
II.
Inwentarze i znaleziska luźne:
1. Wyroby krzemienne do tłuczenia Przylasek Rusiecki koło Krakowa (Małopolska) (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne) [2]
1). do 7). Tłuczki odłupkowe pionowe (trójkątne)
2., 2B., 2C., 2D. Podobne tłuczki: mustierskie, oryniackie i pavlovski (Zach. i Środk. Europa) (źródło: [3] i [4])
3. i 3B. Wyroby krzemienne pomocnicze Przylasek Rusiecki koło Krakowa (Małopolska) (przypadkowe, ratownicze znalezisko gromadne) [2]
1). Rozcieracz , 2). Podkładka do robót różnych
3C. i 3D. Podobne przyrządy z innych znalezisk oryniackich [3]
4. Zasięg oryniaku w Polsce (źródło: [1] str. 132)
III. Datowanie:
Podając za
Kozłowskimi można określić wiek znaleziska kultury oryniackiej z
Przylaska Rusieckiego na przedział ok. 28 do 25 tysięcy lat pne. ,
a bliżej ok. 26 tys. lat pne. [1]
5. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)
Przypisy:
[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia
na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977
[2].
PMA Kraków.
Zbiór
pochodzący ze żwirowni z Przylaska Rusieckiego koło Krakowa w
Pradolinie Wisły, znaleziony w latach 1974-76 w partii żwiru
budowlanego przywiezionego na budowę. Z tego powodu niemożliwy do
precyzyjnej oceny i opracowania. W roku 1977 znalezisko odrzucone ze
składu przeznaczonych do ekspozycji przez kustosza Muzeum
Archeologicznego w Krakowie, St. Kowalskiego, z racji zmieszania
inwentarza oraz niepewnej pierwotnej lokalizacji, czyli zupełnego
braku „metryczki”.
W związku z tym opracowane tutaj „ratowniczo
i domyślnie”.
Brak
retuszu typowo oryniackiego, co świadczy o późnej fazie oryniaku
zespołu.
1.:
1). do 7). Tłuczki pionowe, trójkątne, używane w oprawie lub bez,
do rozbijania kości itp. Narzędzia charakterystyczne nie tylko dla
kultury oryniackiej. Brak retuszu, ale ślady zużycia (tłuczenia).
6 i 6B. Sposoby oprawy
pod. narzędzi (źródło: [4]
i Internet, str.:
http://www.keap.umk.pl/obroacutebka-surowcoacutew-ro347linnych.html
Towarzyszące
wyroby: 1.: 1). Płaski naturalny otoczak krzemienny z wgłębieniem,
które sugeruje używanie go jako podkładki do rozcierania (kości,
części roślin, orzechów, barwników itp.) przy pomocy jakiegoś
okrągłego otoczaka (dołączono takowy przypadkowy „do
kompletu”). Nie jest wyjaśnione czy wgłębienie w tym kamieniu
powstało w sposób naturalny, czy wskutek używania przez człowieka.
2). Podłużny makrolityczny płaski odłam krzemienny z wieloma
odłupaniami i śladami obtłuczenia sugerującymi używanie go jako
podkładki przy obróbce innych kamieni lub kości. Dowodów na to
nie ma, ale pewnym jest, że człowiek paleolityczny podczas pracy
takimi przyrządami posługiwać się musiał. O przeznaczeniu tego
zabytku świadczy jego masywność, płaska podstawa i nieco wklęsły
grzbiet, jakby „stworzony do tego”, aby o niego coś opierać,
ślady zaś obtłuczenia tej powierzchni są tak charakterystyczne
dla celowego działania, że nie mogły powstać w sposób naturalny.
Przyrząd ten w niektórych przypadkach mógł służyć też jako
tłuczek, a może i „młot”. Przyrządy takie były
charakterystyczne nie tylko dla kultury oryniackiej. Brak retuszu,
ale ślady zużycia (tłuczenia).
Opisywany
ratowniczy zespół zawierał na pewno więcej artefaktów, lecz w
tej partii żwiru znalazła się zapewne tylko część. Z powodu
przemieszania tego materiału nigdy nie uda się ustalić czy
wszystkie okazy należy łączyć ściśle z kulturą oryniacką
właściwą, jednak wszystkie dostawy żwiru wykazują podobne
cechy, co świadczy o dostarczeniu go z tego samego miejsca. Tylko
ostatnie dostawy, zawierające bardziej drobny żwirek bez otoczaków,
z domieszką grubego piasku, są powierzchniowe, młodsze i w nich to
właśnie znajdowały się okruchy ceramiki „łużyckiej”, a brak
artefaktów krzemiennych. Tak więc opisywany zespół można
traktować jako jednolity, zawierający znaczny procent wyrobów
przewodnich dla oryniaku. Mocno charakterystyczne dla oryniaku są tu
np opisywane wcześniej wiórki typu Krems-Dufour, drapacze pyskowate
oraz skrobacze zębato-wnękowe (opisywane też wcześniej), a także
już opisywany nożyk wiórowy.
Z
całości materiału można wysunąć wniosek, że zespół ten może
być pozostałością obozowiska jednosezonowego oraz
„jednoziemiankowego” o charakterze „domowym”, na co wskazuje
obecność wielu narzędzi „skrobiących”. Obecność wielu
narzędzi typu zębato-wnękowego potwierdza późne datowanie
zespołu i pozwala go łączyć z fazą oryniaku 5.
Najprawdopodobniej (zważywszy materiał, w którym znaleziono ten
zespół) krzemnica ta musiała znajdować się w pobliżu dawnej
terasy zalewowej Wisły i w czasie następujących potem wezbrań
rzeki została pogrzebana następnymi warstwami osadów. Właśnie
ludność z grupy Krems-Dufour preferowała osadnictwo w dolinach
rzek, w przeciwieństwie do ludności typowo oryniackiej, z
upodobaniem zasiedlającej jurajskie wierzchowiny wapienno-lessowe.
Omawiając skład
typologiczny zespołu z Przylaska Rusieckiego nie sposób pominąć
jego składu procentowego pod względem „typowości” dla kultury
oryniackiej. I tak, na ogólną liczbę wyrobów w tym zespole, tj
110 szt. minus 4 fragmenty kostne = 106 szt., przypada na: wyroby
przewodnie szt. 11 (10,3 %), wyroby typowe szt. 50 (47,1 %), wyroby
niewykluczone szt. 42 (39,7 %), wyroby atypowe szt. 3 (2,9 %). Na
poszczególne typy wyrobów z ogólnej liczby 106 szt przypada na:
wyroby kościane 1 szt. (0,9 %), wyroby krzemienne szt. 105 (99,1 %).
W tym: zbrojniki szt. 3 (2,9 %), dłuta szt. 2 (1,9 %), rylce szt. 2
(1,9 %), noże wiórowce szt. 1 (0,9 %), drapacze szt. 29 (27,3 %),
skrobacze szt. 38 (35,8 %), wiertaki szt. 2 (1,9 %), przekłuwacze
szt. 3 (2,9 %), ostrza liściowate szt. 3 (2,9 %), tłuczki szt. 18
(17,0 %), narzędzia kombinowane szt. 1 (0,9 %), inne szt. 4 (3,7 %).
Z procentowej ilości omawianego zespołu tylko grupa drapaczy
odpowiada normom przyjętym dla kultury oryniackiej. Uderza
natomiast zbyt wielka liczba skrobaczy, a zbyt mała grupa rylców,
nie może to jednak niczego sugerować, gdyż uratowano zaledwie małą
część zabytków, a reszta „rozeszła się po świecie” z
innymi partiami żwiru. Tym zresztą należy tłumaczyć brak
zainteresowania kustosza muzeum znaleziskiem, bo, jak sam stwierdził:
„nie sposób wyrywać okazów spod łyżki koparki i takie
znalezisko nie może być traktowane jako stanowisko archeologiczne”.
Jako
znalezisko o niepewnej metryce nie może być dowodem na stałe
zamieszkiwanie tutaj (w Dolinie Wisły) ludności omawianej kultury,
ale może świadczyć o sezonowym pobycie
na tym terenie człowieka oryniackiego podczas
zlodowacenia północnopolskiego Wurm (może
w fazach Arcy lub
Stillfried B, na co wskazuje obecność charakterystycznych zwierząt:
mamut i koń), prowadzącego tutaj wówczas gospodarkę
zbieracko-łowiecką w chłodnym klimacie peryglacjalnym, w
środowisku tundry parkowej i na przemian leśnym, z sosną, brzozą
i wierzbą. Jednak w związku ze składem inwentarza, zbliżającym
się mocno do zespołów Krems-Dufour, można (w porównaniu do
innych opisywanych tu znalezisk kultury oryniackiej, datowanych
zwyczajowo na ok. 28 tys. lat p.n.e.) zaniżyć datowanie inwentarza
z Przylaska Rusieckiego do ok. 26 tys. lat p.n.e. (środek
Stillfriedu B). Z powodów wyszczególnionych na początku
omówienia, istnieje jednak w odniesieniu do tego zespołu możliwość
mylnego rozpoznania kultury (kultur ?).
6.
Podobny typ krajobrazu (źródło:
Wikipedia)
[4].
Jelinek
J., Atlas prahistorii człowieka, PWR i L Wa-wa 1977
Uwaga: Wolno kopiować
i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła
i autora !!
