środa, 8 sierpnia 2018

Pradzieje Małopolski –
Paleolit schyłkowy - 10. Kultura świderska



Zespoły schyłkowo paleolityczne [1]


I. Informacje o kulturze z Wikipedii:
„Kultura świderska – kultura archeologiczna późnego paleolitu datowana na okres między 10600 lat p.n.e. do ok. 9600 lat p.n.e. Nazwa kultury nawiązuje do eponimicznego stanowiska Świdry Wielkie w Otwocku. Należy do kręgu kultur ostrzy trzoneczkowatych. Niekiedy stosuje się zamiennie nazwę cykl (lub kompleks) mazowszański. Dawniej używano określenia przemysł chwalibogowicki (od Chwalibogowice koło Kazimierzy Wielkiej).”

„Geneza: Przy tworzeniu się kultury świderskiej wzięły udział grupy łowców kultury lyngbijskiej, która przesuwała się na południe, podobnie jak ludność grupy (kultury) perstuńskiej (od rzeki Perstunki) z terenu Litwy, pn.-zach. Białorusi oraz pn. – wsch. Polski. (...) W połączeniu z elementami kultury Federmesser i witowskimi. Wszystko to w warunkach destabilizacji osadnictwa spowodowanymi pogarszaniem się warunków klimatycznych. Zespół zjawisk kulturowych utożsamiany z kulturą świderską obejmował swym zasięgiem tereny dzisiejszej Polski, Litwy, Białorusi i część Ukrainy.”

„Kultura materialna: Surowiec krzemienny najczęściej starano się doprowadzić do formy rdzenia dwupiętowego (...), z którego uzyskiwano proste smukłe wióry o równych krawędziach. Narzędzia:

  • liściaki dwukątowe;
  • ostrza trzoneczkowate z retuszem na stronę spodnią (typ Chwalibogowice);
  • rylce na wiórach – węgłowe boczne, klinowate środkowe, łamańce;
  • drapacze łukowate;
  • drobne półtylczaki oraz
  • różnego rodzaju piki, które pełniły funkcje kilofów;
  • narzędzia kościane niekiedy zdobione geometrycznymi rytami: motyki t. Lyngby, jednorzędowe harpuny.

Z aktywnością niniejszej kultury na obszarze dzisiejszej Polski wiąże się wydobywanie dobrej jakości krzemienia metodą odkrywkową. W ten sposób wydobywano krzemień jurajski nad górną Wartą oraz krzemień czekoladowy na północ od Gór Świętokrzyskich. Ten drugi typ krzemienia cieszył się dużym uznaniem, eksportowano go nawet na odległość kilkuset kilometrów. Metodą odkrywkową wydobywano także ochrę w okolicach Grzybowej Góry – kompleks Rydno.
Gospodarka kultury świderskiej opierała się na polowaniach sezonowych na stada reniferów. Stąd częste wędrówki na północ w lecie i odwrotnie w zimę. Zakładano zatem sezonowe szałasy na terasach rzek i wydmach. Znanych jest niewiele półziemianek (np. stanowisko Grzybowa Góra). Stanowiska tej kultury często mają charakter krzemienicy, która stanowi pozostałość osadnictwa małych grup ludzkich. W lecie grupy ludzkie mogły łączyć się w większe zbiorowości, natomiast zimą ulegały rozproszeniu. Z tą ruchliwością łączy się zróżnicowanie funkcjonalne stanowisk. (…) Zanik: Wraz z początkiem holocenu i transgresją środowiska leśnego na północ, kultura świderska przesuwa się na tereny Litwy, Łotwy i Estonii, gdzie przyczynia się do powstania kultury kundajskiej i niemeńskiej.” [Wikipedia] [1]



I. Łowcy reniferów (źródło: Internet, Zdenek Burian, malarstwo)



II. Szałas schyłkowo paleolityczny (Rydno) (źródło: Internet, str.:


Muzea Pradziejów Małopolski i inne:


II. Inwentarze i znaleziska luźne:

1. Świderskie ostrze trzoneczkowate (źródło: Internet, Wikipedia)
 

2. Liściak świderski (grot) (źródło: j.w.)
 

3. Krzemienne grociki świderskie (źródło: Internet, str.:


4. Narzędzia kultury świderskiej (źródło: [1])
 











 5. i 5B. Harpuny z kości (źródło: Internet [5])



6. Zasięg kręgu świderskiego (źródło: [1] str. 211)



III. Datowanie:
Podając za Kozłowskimi można określić wiek znalezisk kultury świderskiej w Polsce na ok. 9 – 7,5 tysięcy lat pne.




7. Miejsce w tabeli stratygraficznej (źródło: przypis [1], str. 21)


Ludność kręgu świderskiego bytowała w warunkach tundry i lasotundry polując na renifery (szczególnie latem, w tundrze) i faunę leśną w zimie (w strefie leśnej), na przestrzeni od fazy Alerod, przez Dryas II schyłkowego glacjału zlodowacenia Wurm, aż do schyłku okresu preborealnego Holocenu.  

Z kręgiem kultur świderskich niektórzy paleoantropolodzy, archeolodzy i genetycy próbują identyfikować ludy pranostratyckie, czyli wspólnych przodków ludów praugrofińskich i praindoeuropejskich w epoce przedneolitycznej (może i prasemitochamickich, drawidyjskich i ałtajskich), ale hipoteza ta, z naturalnych przyczyn, nigdy nie zostanie potwierdzona w stu procentach, bo badania genetyczne nie są w stanie wyjaśnić zagadnień językoznawczo-kulturowych w wystarczający sposób. Początki pozostają zatem najczęściej nieuchwytne. [6]



8. Podobny typ krajobrazu (źródło: Internet, Wikipedia)



Przypisy:

[1]. Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, PWN, Wa-wa 1977

- Kozłowski J. K., Kozłowski St. K., Pradzieje Europy od XL do IV tys. p.n.e., PWN, Wa-wa 1975.
- Kozłowski St. K., Pradzieje ziem polskich od IX do V tysiąclecia p.n,e., PWN, Wa-wa 1972


9. Sposoby oprawy grocików świderskich (źródło: (Internet, autor
    P. Dmochowski, wystawa Stalowa Wola) )






[6]. Praca zbiorowa, Przeszłość społeczna, Wyd. Poznańskie, Poznań 2012: http://www.academia.edu/6916638/Nostratics._Indo-European_Language_Community_in_Polish_



Uwaga: Wolno kopiować i cytować jedynie pod warunkiem podania
źródła i autora !!
Autor: o